Teacher, discipline, and power: An investigation on exiled teachers and exile as a disciplinary action in the modern Ottoman educational system

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 178 - 197, 26.10.2023

Eyüp Cücük Mesut Yolal

https://doi.org/10.17497/tuhed.1358941

Öz

Exile has been one of the disciplinary actions used to ensure that the staff in modern educational institutions fulfill their duties in a certain order and thus the system's healthy functioning. The examination of many cases of teachers who were sentenced to exile in the process of modernization of education during the Tanzimat Period in the Ottoman Empire is both important and necessary to obtain original information and comments and to evaluate the issue from different angles. This study aims to make a historical case study of the teachers who were sentenced to exile based on the disciplinary actions of the sovereign power as a precaution to solve the problems arising from teachers as subjects at various levels of the modern educational system in the Ottoman Empire. The primary sources from the Ottoman Archives of the Republic of Türkiye Presidential State Archives regarding the historical period examined in this study. As a result, it was observed that legislation consisting of laws, statutes, and regulations was created to ensure that teachers in Ottoman modern educational institutions work in order and discipline prescribed by the government. Nevertheless, exile means much more than its denotation for those who experience it. The analysis of exiled teachers, both legally and socially restricted bodies, requires the re-examination of the Ottoman understanding of education and educational administration approach in the modern period within the triangle of teacher, discipline, and power.

Anahtar Kelimeler

history of Turkish education, modernization in education, discipline, exiled teacher

Öğretmen, disiplin ve iktidar: Osmanlı modern eğitim sisteminde bir disiplin cezası olarak sürgün ve sürgün öğretmenler üzerine bir inceleme

Öz

Sürgün cezası, modern eğitim kurumlarındaki personelin görevlerini belirli bir düzen içerisinde yerine getirmelerini ve bu suretle sistemin sağlıklı bir biçimde işleyişini sağlamak için kullanılan disiplin sağlama araçlarından biri olagelmiştir. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi eğitim modernleşmesi sürecinde sürgün cezası verilmiş öğretmenlere dair çok sayıdaki vaka örneklerinin ele alınarak incelenmesi; bu konuya ilişkin özgün bilgi ve yorumlara ulaşılması, konunun farklı boyutlarıyla ele alınarak değerlendirilebilmesi bakımından önemli ve gerekli görülmektedir. Bu araştırmanın amacı Osmanlı’da modern eğitim sisteminin çeşitli kademelerinde öğretmen öznesinden kaynaklanan sorunların çözümü ve bir daha yaşanmaması için iktidar erkinin bir tedbir olarak ortaya koyduğu disiplin kurallarından hareketle sürgün cezasına çarptırılmış öğretmenlere dair tarihsel vaka incelemesi yapmaktır. Sürgün öğretmenleri konu alan bu çalışmada incelenen tarihsel döneme ilişkin Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivlerinden temin edilen birincil kaynaklar esas alınmıştır. Araştırma sonucunda Osmanlı modern eğitim kurumlarındaki öğretmenlerin, iktidarın ön gördüğü düzen ve disiplin içinde görev yapmalarını sağlamak için yasa, tüzük, yönetmelik gibi resmi metinlerden oluşan bir mevzuat oluşturulduğu görülmüştür. Öte yandan sürgün, onu yaşayanlar için mevzuattaki anlamından daha fazlasını ifade etmektedir. Hem yasal hem de toplumsal boyutta kısıtlanmış bedenler olarak sürgün öğretmenlerin analizi, modern dönemdeki Osmanlı eğitim anlayışı ve eğitim yönetimi yaklaşımının “öğretmen, disiplin ve iktidar” üçgeninde yeniden sorgulanmasını gerektirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk eğitim tarihi, eğitimde modernleşme, sürgün öğretmenler, disiplin

Kaynakça

• Abbott, G. (2023). Exile and banishment. Encyclopedia Britannica. Erişim (02.10.2023): https://www.britannica.com/topic/exile-law
• Acehan, A. (2007). Tanzimat Fermanı’ndan bugüne edebî sürgün. Türklük Bilimi Araştırmaları, 22(22), 9-27.
• Akgündüz, S. N. (2017). Tanzimat Dönemi Osmanlı ceza hukuku uygulaması. İstanbul: Rağbet.
• Akyüz, Y. (1994). İlköğretimin yenileşme tarihinde bir adım: Nisan 1847 talimatı. OTAM-Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 5(5), 1-47. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000206
• Akyüz, Y. (2011). Osmanlı Döneminden Cumhuriyete geçilirken eğitim-öğretim alanında yaşanan dönüşümler. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1(2), 9-22. https://dergipark.org.tr/tr/pub/pegegog/issue/22595/241348
• Alan, G. (2014). 19. yüzyılda Osmanlıda sürgün politikası çerçevesinde sürgün kadınlar. BELLETEN, 78(281), 245-272. https://doi.org/10.37879/belleten.2014.245
• Aliyev, J. (2020). ‘Ağlardan Kurtulma’ olarak gönüllü sürgünlük: James Joyce’un Ulysses romanındaki sürgün motifi ve sürgünün metaforik dili olarak çeviri. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi, 1(2), 175-186.
• Barkan, Ö. L. (1952). Osmanlı imparatorluğunda bir iskan ve kolonizasyon metodu olarak sürgünler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 209-237.
• Baytimur, S. O. (2011). Osmanlı Devleti’nde hapis ve sürgün cezaları (1791–1808) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Bingöl, C. (2018). Toplumsal bellek, ‘sürgün’ ve belgesel sinema. Asya Studies, 4(4), 51-57. https://doi.org/10.31455/asya.435226
• Bleichmar, J. (1999). Deportation as punishment: a historical analysis of the British practice of banishment and its impact on modern constitutional law. Georgetown Immigration Law Journal, 14, 115-163.
• BOA (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi). A.MKT.MHM. (Sadâret Mektubî Mühimme Kalemi ) 481/34, 9 Şevval 1293 [Ekim 28, 1876].
• BOA. DH.EUM.2.Şb. (Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti İkinci Şube) 51/45, 26 Cemaziyelahir 1336 [Nisan 8, 1918].
• BOA. DH.EUM.EMN. (Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Emniyet Şubesi) 99/26, 8 Şaban 1331 [Temmuz 13, 1913].
• BOA. DH.MKT. (Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi) 959/28, 16 Rebiülevvel 1323 [Mayıs 21, 1905].
• BOA. DH.MKT. 1216/77, 7 Zilkade 1325 [Aralık 12, 1907].
• BOA. DH.MKT. 1408/133, 6 Recep 1304 [Mart 31, 1887].
• BOA. DH.MKT. 1812/21, 14 Recep 1308 [Şubat 23, 1891].
• BOA. DH.MKT. 2197/31, 23 Zilhicce 1316 [Mayıs 4, 1899].
• BOA. DH.MKT. 2338/103, 29 Zilhicce 1317 [Nisan 30, 1900].
• BOA. DH.MKT. 2822/19, 3 Cemaziyelevvel 1327 [Mayıs 23, 1909].
• BOA. HR.MKT. (Hariciye Nezâreti Mektubî Kalemi) 685/30, 20 Safer 1287 [Mayıs 22, 1870].
• BOA. İ.AS. (İrâde Askeri) 85/11, 19 Cemaziyelevvel 1327 (Haziran 8, 1909].
• BOA. İ.MVL. (İrâde Meclis-i Vâlâ) 460/20698, 12 Recep 1278 [Ocak 13, 1862].
• BOA. İ.MVL. 532/23862, 9 Muharrem 1282 [Haziran 4, 1865].
• BOA. ŞD. (Şûrâ-yı Devlet)2 519/10, 15 Ramazan 1304 [Haziran 7, 1887].
• BOA. Y.MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzât Evrakı) 290/75, 22 Muharrem 1282 (Ekim 11, 1906].
• BOA. Y.PRK.DH. (Yıldız Perakende, Dahiliye Nezâreti Maruzâtı) 13/43, 22 Cemaziyelahir 1323 [Ağustos 24, 1905].
• BOA. Y.PRK.MK. (Yıldız Perakende, Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahrirâtı) 14/45, 9 Rebiülahir 1321 [Temmuz 5, 1903].
• BOA. ZB. (Zabtiye Nezâreti Belgeleri) 438/112, 29 Şaban 1324 [Ekim 18, 1906].
• Clarke, D. M. (2003). Descartes’s theory of mind. New York: Oxford University.
• Clegg, S. R. (1989). Frameworks of Power. London: Routledge. https://doi.org/10.4135/9781446279267
• Cücük, E. (2020). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi ve Ahmed Kemal Paşa: biyografisi, eğitim politika ve uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Czegledy, K. (1999). Türk kavimlerinin göçü (G. Karaağaç, Çev.). İstanbul: Turan Kültür Vakfı.
• Çiydem, E. (2021). Policies and practices for the professionalization of the teaching profession in the late Ottoman Empire (1839-1920). Paedagogica Historica, 59(5), 904-921. https://doi.org/10.1080/00309230.2021.1983620
• Daşcıoğlu, K. (2007). Osmanlı’da sürgün. İstanbul: Yeditepe.
• Daşcıoğlu, K. (2010). Sürgün-Osmanlılarda. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38, (167-169). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Demir, A. (2021). Klasik dönem örneklemeleriyle Osmanlı’da göç ve göçmenler. İstanbul: Kitabevi.
• Demirel, F. (2013). Osmanlı modern eğitim kurumlarında işlenen suçlar. History Studies, 5(1), 101-112. https://doi.org/10.9737/historyS_706
• Demirtaş, M. (2010). Osmanlı esnafında suç ve ceza. Ankara: Birleşik.
• Develioğlu, F. (1995). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın.
• Düstur, (H. [Hicri] 1289/1872-1873). I. tertip, cilt 2, Dersaadet: Matbaa-i Amire.
• Eravcı, H. M., & Ateş, T. (2018). Dünya tarihini etkileyen göçler ve Türk milletinin etkisi. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 42-47.
• Erken, İ. (2021). Osmanlı Devleti’nde bir ceza yöntemi olarak sürgün: Yanya Vilayeti örneği (1867-1913). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 72(1), 287-313.
• Fortna, B. C. (2005). Mekteb-i Hümayûn Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde islâm, devlet ve eğitim (P. Siral, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Foucault, M. (2003). İktidarın gözü (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Foucault, M. (2015). Hapishanenin doğuşu (6. Baskı; M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge.
• Glad, J. (1990). Literature in exile. Durham: Duke University.
• Gökçen, A. (1987). Tanzimat Dönemi Osmanlı ceza kanunları ve bu kanunlardaki ceza müeyyideleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Guillén, C. (1976). On the literature of exile and counter-exile. books abroad, 50(2), 271-280.
• Gündüz, M. (2010). Son Dönem Osmanlı eğitiminde disiplin ve cezalandırma (1847-1920). Doğu Batı Düşünce Dergisi, 13(53), 127-160.
• Gündüz, M. (2015). Türk/Osmanlı eğitiminde modernleşme sürecinin başlaması. İçinde M. Gündüz (Ed.), Osmanlı Eğitim Mirası Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler. İstanbul: Doğu Batı.
• Güneş, M. (2016). Osmanlı Devleti’nde sürgün cezası ve Karahisar-ı Sahib’e yapılan sürgünler. History Studies, 8(1), 49-70.
• Heidegger, M. (2010). Being and time. New York: State University of New York.
• İpek, N. (2019). Osmanlı’da sürgün: Trabzon örneği. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 13(26), 363-386. https://doi.org/10.18220/kid.562283
• Jung, C. G., & Neumann, E. (2015). Analytical psychology in exile: the correspondence of C. G. Jung and Erich Neumann (M. Liebscher, Ed.; H. Mccartney, Çev.). Princeton University Press.
• Kahveci, N. (2019). Ana hatlarıyla İslam ceza hukuku. İstanbul: Ensar.
• Karahan, Ü. O. (2021). Roma Cumhuriyet Dönemi’nde exilium (sürgün). Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 45, 441-458. https://doi.org/10.21497/sefad.944213
• Kodaman, B. (1999). Abdülhamid devri eğitim sistemi (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Köksal, O. (2006). Osmanlı hukukunda bir ceza olarak sürgün ve iki Osmanlı Sultanının sürgünle ilgili hattı-ı hümayunları. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 19(19), 283-341. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000368
• Marx, K., & Engels, F. (2018). Komünist Manifesto-Manifest der Kommunistischen Partei (T. Bora, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Meşeci Giorgetti, F. (2020). Nation-building in Turkey through ritual pedagogy: the late Ottoman and early Turkish Republican Era. History of Education, 49(1), 77-103. https://doi.org/10.1080/0046760X.2019.1676921
• Nietzsche, F. (2002). Güç istenci: bütün değerleri değiştiriş denemesi (S. Umran, Çev.). İstanbul: Birey.
• Okur Gümrükçüoğlu, S. (2022). Osmanlı Devleti’nde kamu görevlilerine verilen sürgün cezalarındaki suç tipleri. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 7(2), 625-666. https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.1104564
• Özcan, M. T. (2003). Bir siyasal dışlama metodu olarak sürgün. Eğitim, Bilim, Toplum, 1(4), 74-81.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (C. 3). İstanbul: Milli Eğitim.
• Polat, E. (2019). Osmanlı Devleti’nde sürgün siyasetinin Eyalet-i Rum’daki yansımaları (XIX. Yüzyıl) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Poyraz, Ö. (2020). Abdülmecid Dönemi hürriyet bağlayıcı ve kısıtlayıcı ceza uygulamalarına dair bir inceleme. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 0(43), 497-518. https://doi.org/10.21497/sefad.756114
• Ricci, R., Bentley, J. H. & Yang, A. A. (Ed.). (2016). Exile in Colonial Asia: kings, convicts, commemoration. Honolulu: University of Hawai’i. https://www.jstor.org/stable/j.ctvsrgbs
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye (H. 1316/1898). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Sepetcioğlu, T. E. (2011). Sürgün ve iskân kıskacında Giritli Müslüman kadın (1896-1913). History Studies, 6(2), 140-159.
• Somel, S. A. (2010). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, otokrasi ve disiplin (O. Yener, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Şekerci, O. (1996). İslam ceza hukukunda ta’zir suçları ve cezaları. İstanbul: Yeni Ufuklar.
• Şimşek, G. (2018). II. Abdülhamid dönemi siyasi sürgünler (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Taner, T. (1999). Tanzimat devrinde ceza hukuku. İçinde (Komisyon), Tanzimat I (ss. 226-231). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Taşbaş, E. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet görevlilerinin sürgün edilmesi: 19. Yüzyıl Kıbrıs Örneği. Mediterranean Journal of Humanities, 1(2), 193-204. https://doi.org/10.13114/MJH/20122779
• Türcan, T. (2010). Sürgün. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38, (164-166). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Türk Dil Kurumu. (2023). Sürgün. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim (02.10.2023): https://sozluk.gov.tr/?kelime=sürgün Uluçay, M. Ç. (1951). Sürgünler: yeni ve yakın çağlarda Manisa’ya ve Manisa’dan sürülenler. Belleten, 15(60), 507-592.
• Ünlü, M. (2010). Tanzimat sonrasında Balkanlardan Karadenize sürgünler. History Studies International Journal of History, 2(2), 159-169. https://doi.org/10.9737/hist_121
• Üstel, F. (2016). Makbul Vatandaş’ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim.
• Vito, C. G. D., Anderson, C. & Bosma, U. (2018). Transportation, deportation and exile: perspectives from the colonies in the nineteenth and twentieth centuries. International Review of Social History, 63(26), 1-24. https://doi.org/10.1017/S0020859018000196
• Weber, M. (1995). Toplumsal ve ekonomik örgütlenme kuramı (Ö. Ozankaya, Çev.). İstanbul: İmge.
• Weber, M. (1997). Protestan ahlakı ve kapitalizm ruhu (Z. Aruoba, Çev.). İstanbul: Hil.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. Baskı). Ankara: Seçkin.
• Yürükel, S. M. (2004). Batı tarihinde insanlık suçları. İstanbul: Avcıol.