Some Thoughts on Ottoman State and Social Lifefrom the Katip Çelebi's Poinf of View

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 216 - 247, 12.11.2017

İsmail Özçelik

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.351426

Cited By: 1

Öz

The origins
of nasihatnames which gives advices for rulers, is going back to the ancient
Persian civilization. In these studies, the advices are given by adressing to
statesmen or rulers themselves directly. After the second half of the Sixteenth
Century, many studies had been written by Ottoman statesmen which included
reform advices and aimed the restoration of former power of the Empire. Katip
Çelebi is a prominent thinker and stateman who effected his contemporaries and
later intellectuals by his immortal studies. As an intellectual Katip Çelebi
dealed with both contemporary problems and structual issues with his far-seen
paradigm. Katip Çelebi is the greatest bibliographiest and geographer of
Ottoman period Turkish science. He gave many worldwide famous studies which
written in a certain methodology and based on solid documents. In this respect,
his perspective can still enlight many contempory disputed issues. The purpose
of this study is to understand his perspective and the effects of his period on
his paradigm by focusing on his ideas on state, society, religion and science.

Anahtar Kelimeler

Katip Çelebi, Statecraft, Social Life

Kâtip Çelebi’nin Penceresinden Osmanlı Devlet ve Toplum Hayatına İlişkin Bazı Düşünceler

Öz

Hükümdarlara
yönelik tavsiyeler içeren nasihatnamelerin kökeni Antik İran medeniyetine kadar
dayanmaktadır. Bu eserlerde, devlet adamlarına veya doğrudan hükümdara
seslenilerek devlet yönetimi konusunda tavsiyeler verilirdi. XVI. yüzyılın
ikinci yarısından itibaren Osmanlı bürokratları tarafından reform önerileri
içeren ve devletin yeniden ihyasını amaçlayan çok sayıda eser kaleme
alınmıştır. Osmanlı Düşünce Dünyası’nda önemli bir şahsiyet olan Kâtip Çelebi
tarafından da reform önerileri içeren ve devletin yeniden ihyasını amaçlayan
eserler kaleme alınmıştır. Kâtip Çelebi XVII. yüzyılın önde gelen daha sonraki
asırlarda adından söz ettiren ve günümüze gelen eserleri sayesinde hala güncel
meselelere fikirleriyle ışık tutabilen bir düşünür ve bilim adamıdır. Bir
Osmanlı aydını olarak Katip Çelebi, reformist görüşleriyle hem o günkü meselelere
ışık tutmuş, hem de ileri görüşlülüğü ile toplumun her dönemde karşılaşılması
muhtemel problemlere, yaşadığı asrın bakış açısının üstünde bir bakışla,
çözümler üretmeye çalışmıştır. Kâtip Çelebi Osmanlı devri Türk ilim tarihinin
en büyük bibliyografyacısı ve coğrafyacısıdır. Sosyal ilimlerde dünyaca
tanınmış, günümüz araştırmacı tarih anlayışı çerçevesinde belgelere dayalı
olarak ve belirli bir metodoloji çerçevesinde birçok ilim dalında nitelikli
eserler vermiştir. Bu bakımdan, eserleri, bu gün hala üzerinde görüş
farklılıklarının olduğu birçok konuya ışık tutar niteliktedir. Çalışmadaki
amaç, Kâtip Çelebi’nin birey, toplum ve devlet hayatına dair görüşleri ile
bilim ve din hakkındaki düşüncelerini ele alarak onu anlama, yaşadığı dönemi
öğrenme ve eserleri üzerinden o dönemin meseleleri ile günümüze yansımalarını
değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Katip Çelebi, Devlet Yönetimi, Toplum Hayatı

Kaynakça

• ADIVAR, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, 4. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1982.
• AKTEPE, M.Münir, “Devletin Mali Durumunun Islahına Dair Bir Risale: Düsturüʹl-Amel li Islahiʹl-Halel”, Bilgi, C.XI, S.128 (1957).
• ARSLANTÜRK, Zeki, Naima’ ya göre XVII. Yüzyıl Osmanlı Toplum Yapısı, Ayışığı Kitapları, İstanbul, 1997.
• BABİNGER, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri Çev.: Coşkun Üçok, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1992.
• BANARLI, Nihad Sami, “Kâtip Çelebi”, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.1, İstanbul 1998,
• BURSALI Mehmet Tahir, Kâtip Çelebi, İstanbul, 1331.
• DENİZ, Gürbüz, “Kâtib Çelebi”, Osmanlı, C.VIII, Ankara, 1999.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Kâtip Çelebiʹnin Kronolojik Eseri: Takvimüttevârih”, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, “Kâtip Çelebi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2002.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, “Kâtip Çelebi: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri”, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, Kâtip Çelebi’den Seçmeler I, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul, 1997.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, Kâtip Çelebi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, Kâtip Çelebi, Yaşamı, Kişiliği ve Yapıtlarından Seçmeler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1982.
• İBN-İ SİNA, El-Kanun Fiʹt-Tıbb (Birinci Kitap), Çeviren: Esin Kahya, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2009.
• İLGÜREL, Mücteba, “Kâtip Çelebi Yüzyılı”, Doğumunun 400. Yıldönümünde Kâtip Çelebi, Ed.; Bekir Karlığa, Mustafa Kaçar, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2009.
• KÂTİP ÇELEBİ, Cihannüma, Hazırlayanlar: Bekir Karlığa, Said Öztürk, 2 Cilt, Mahya Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• KÂTİP ÇELEBİ, Dürer-i Müntesire ve Gurer-i Münteşire, Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, nr.4949.
• KÂTİP ÇELEBİ, Düsturuʹl-Amel li-Islâhiʹl-Halel, Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail, nr. 343.
• KÂTİP ÇELEBİ, Düstür’l-amel li Islahi’l- halel(Bozuklukların Düzeltilmesinde Tutulacak Yollar), Yayına Hazırlayan: Ali Can, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1982.
• KÂTİP ÇELEBİ, İrşâdüʹl-Hayârâ ilâ Tarihiʹl-Yunân veʹr-Rûm veʹn-Nasârâ (Kâtip Çelebiʹnin Yunan, Roma ve Hristiyan Tarihi Hakkındaki Risalesi),Hazırlayan: Bilal Yurtoğlu), Ankara, 2012.
• KÂTİP ÇELEBİ, Keşfüʹz-Zunûn, C.I,II,III,IV,V, Çeviren: Rüştü Balcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2014.
• KÂTİP ÇELEBİ, Keşfüʹz-Zünûn, C.II, Çeviren: Rüştü Balcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2007.
• KÂTİP ÇELEBİ, Mizanü’l-Hak Fi İhtiyari’l-Ahak, Haz.: Orhan Şaik Gökyay, M.E.B.Yay., İstanbul, 1993.
• KÂTİP ÇELEBİ, Takvîmüʹt-Tevârîh (Tıpkıbasım), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
• KÂTİP ÇELEBİ, Tuhfetüʹl-Ahyâr fiʹl-Hikem veʹl-Emsâl veʹl-Eşʻâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 2539.
• KÂTİP ÇELEBİ, Tuhfetüʹl-Kibâr Fî Esfariʹl-Bihâr (Deniz Savaşları Hakkında Büyüklere Armağan), Haz.: Orhan Şaik Gökyay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2007.
• KOÇİ BEY Risalesi, Yeni Zamanlar Yayınları, İstanbul, 1997.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, “Kâtip Çelebiʹnin Fezlekesinin Kaynakları”, Vekayi’nüvis-Makaleler, İstanbul, 1994.
• MUALLİM CEVDET, “Kâtip Çelebi: Tarihi, Eserleri ve Programlar”, Muallimler Mecmuası, S.43-44, İstanbul Eylül-Teşrin-i Evvel 1926.
• ORTAYLI, İlber, Osmanlı Düşünce Dünyası ve Tarihyazımı, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• ÖZ, Mehmet, Kanun-i Kadîmin Peşinde, Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumları, Dergah Yayınları, İstanbul, 2003.
• ÖZÇELİK, İsmail, Devleti ‘Aliyye’nin Kamusal Düzeni, Gazi Yayınevi, Ankara, 2014.
• ÖZÇELİK, İsmail, Tarih ve Metodolojisi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2014.
• ÖZTÜRK, Said, Doğumunun 400. Yıl Dönümünde Kâtip Çelebi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2009.
• SELEN, Hamit Sadi, “Cihannüma”, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991,
• SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lügati, Enderun Yayınevi, İstanbul, 1986.
• SHAW, Stanford, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye c.1, E Yayınları, İstanbul, 1994.
• ŞEHSUVAROĞLU, Bedi N., “İlham-Al Mukaddes Min-Al Feyz-Al Akdes Risalesi ve Kâtip Çelebiʹnin İlmî Zihniyeti Hakkında Birkaç Söz”, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• TÜRER, Osman, Osmanlılarda Tasavvufi Hayat (Halvetilik Örneği-Hediyyetüʹl-İhvan), İnsan Yayınları, İstanbul, 2005.
• ULUDAĞ, Süleyman, İbn-i Haldun Hayatı Eserleri ve Fikirleri, Ankara, 1993.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, “Kâtip Çelebi ve Fikir Hayatımız”, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991, s.177-193.
• YALÇINKAYA, M. Alâeddin, “XVIII. Yüzyıl: Islahat, Değişim ve Diplomasi Dönemi (1703- 1789)”, Genel Türk Tarihi C. 7, Ed.: Hasan Celal Güzel, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
• YURTOĞLU, Bilal, Kâtip Çelebi, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara, 2009.
• YÜCEL, Hasan Ali, “Kâtip Çelebi ve Keşfeʹl-Zünun”, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara 1991.