AN EVALUATION ON TURKISH AGRICULTURAL FOREIGN TRADE WITHIN THE FRAMEWORK OF FOOD REGIME / Gıda Rejimi Çerçevesinde Türkiye’nin Tarımsal Dış Ticareti Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 111 - 130, 30.04.2018

M. Mustafa Aydın Bahadır Aydın

https://doi.org/10.29216/ueip.409306

Cited By: 4

Öz

Food crises and food riots in various parts of the World emphasize the
changing nature of food. Several approaches have been put forward to explain
the changing nature of agriculture which is in parallel with neoliberalism.
Among these approaches, food regime analysis does not only explain food-related
concepts, but also reveals this historical transformation in detail. The food
regime, which deals with food production and consumption on certain historical
periods, helps to understand the international division of labor within the
context of capitalist accumulation. The study is based on Philip McMichael's triple food regime approach.
Considering the food regime analysis, the transformation of the agricultural
products trade in Turkey is parallel to the changes in world trade or the
periodic change in the framework of the division of labor. The country is one
of the largest exporters in the world before 2000, Turkey lost its position and
dropped to the importer. Delimiting export extent to food only is not enough to
evaluate the balance of agricultural foreign trade. It is necessary to re-evaluate the analysis taking into account the
agricultural raw materials. In agricultural trade, a bilateral structure is
formed. There is surplus in food and processed agricultural products trade.
However, since the mid-1980s, unfavorable balance of trade occurred in
agricultural raw materials trade and this deficit has continued to date. The
surplus given in food and processed products no longer meets the deficit given
in agricultural raw materials and a running deficit emerges.

Anahtar Kelimeler

Agriculture, Food Regime, Foreign Trade, Turkey

GIDA REJİMİ ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE’NİN TARIMSAL DIŞ TİCARETİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME / An Evaluation on Turkish Agricultural Foreign Trade within the Framework of Food Regime

Öz

Dünyanın
çeşitli bölgelerinde yaşanan gıda krizleri ve gıda ayaklanmaları, gıdanın
değişen mahiyetinin öneminin vurgulamaktadır. Neoliberalizm ile paralellik arz
eden tarımın değişen yapısını açıklamak üzere çeşitli yaklaşımlar ortaya
atılmıştır. Bu yaklaşımlar arasında gıda rejimi analizi, sadece gıda ile ilgili
kavramları açıklamakla kalmaz, bu tarihsel dönüşümü de detaylıca ortaya
koymaktadır. Gıda üretim ve tüketimini belirli tarihsel dönemler itibarıyla ele
alan gıda rejimi, kapitalist sermaye birikimi çerçevesindeki uluslararası
işbölümünü anlamaya yardımcı olmaktadır. Bu çalışmada Philip McMichael’ın üçlü
gıda rejimi yaklaşımı temel alınmıştır. Gıda rejimi analizi göz önüne
alındığında, Türkiye’nin tarımsal ürün ticaretinde yaşadığı dönüşümün dünya ticaretindeki
değişim ya da işbölümü çerçevesinde yaşanan dönemsel değişimle de paralel
olduğu gözlemlenebilmektedir. 2000’den önce dünyanın en büyük ihracatçısı
ülkesinden biri olan Türkiye, bu konumunu kaybetmiş ve ithalatçı konumuna
düşmüştür. İhracat boyutunu sadece gıda ile sınırlandırmak tarımsal dış ticaret
bilançosunu değerlendirmek için yeterli değildir. Analizi tarımsal hammaddeleri
de dikkate alarak yeniden değerlendirmek gerekmektedir. Tarımsal ticarette
ikili bir yapı oluşmuş durumdadır. Gıda ve işlenmiş tarım ürünleri ticaretinde
fazla verilmektedir. Ancak 1980’lerin ortalarından itibaren, tarımsal hammadde
dış ticaretinde açık verilmeye başlanmış ve bu açık günümüze kadar artarak
devam etmiştir. Gıda ve işlenmiş ürünlerde verilen fazla tarımsal hammadde de
verilen açıkları artık karşılamamakta ve genel bir açık ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarım, Gıda Rejimi, Dış Ticaret, Türkiye

Kaynakça

• AB Komisyonu (2008). Türkiye İlerleme Raporu (COM(2008)674). Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/turkiye_ilerleme_rap_2008.pdf
• Akder, H. ve Çakmak E. (2008). Türkiye’de Tarım ve Gıda: Gelişmeler, Politikalar ve Öneriler. İstanbul: TÜSİAD Yayın No: T/2008-05/459.
• Aydın, B. (2009). Tarımsal Dış Ticarette Değişim. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayını. Ankara: Özdoğan Matbaa.
• Burch, D., Lawrence, G. (2009). Towards A Third Food Regime: Behind The Transformation. Agriculture and Human Values, 26, Dordrecht: Springer Science+Business Media B.V., 267-279.
• Çaşkurlu, S. (2012). Türk Tarımının Üçüncü Gıda Rejimine Eklemlenme Süreci. Mülkiye Dergisi, 36 (3), Ankara, 61-100.
• Eker, B. (2005). Tarım-Sanayi Etkileşimleri. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, 1. Cilt, Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayını.
• Ekşi, A., Yurdakul, O., Emroğlu, M., vd. (2005). Gıda Sanayinde Yapısal Değişmeler. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, 2. Cilt, Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayını.
• Erdoğdu, İ. H. ve İlkdoğan U. (2004). Türkiye Karma Yem Sanayi. Dünya Gıda Günü “Tarladan Sofraya Gıda Güvenliği Sempozyumu. TMMOB ZMO-GMO, 15-16 Ekim 2004, Ankara.
• Friedmann, H. (2004). Feeding the Empire: Pathologies of Globalized Agriculture. L. Panitch ve C. Leys (Eds.), Socialist Register: The Empire Reloaded (s. 124-143) İçinde. London: Merlin
• Friedmann, H. (2005). From Colonialism to Green Capitalism: Social Movements and Emergence of Food Regimes. Frederick H. Buttel ve Philip McMichael(Eds.), New Directions in the Sociology of Global Development: Research in Rural Sociology and Development (s.227-264) İçinde. Bingley: Emerald Group Publishing Limited
• Gençtan, T. (2007). Bitkisel Üretim. Dünya Gıda Günü “Gıda Hakkı Sempozyumu”. TMMOB ZMO-GMO-KMO, 19-20 Ekim, Ankara.
• Guerrero, B. J. E. (2010). Politics, Globalization, and Food Crisis Discourse. Economics. Discussion Paper, No: 2010-22, Erişim adresi: http://www.economics-ejournal.org/economics/discussionpapers/2010-22
• Günaydın, G. (2008). Türkiye Ekonomisi. Yayın No:1853. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Günaydın, G. (2009). Türkiye Tarım Politikalarında Yapısal Uyum: 2000’li Yıllar. Mülkiye Dergisi, XXXIII (262), 175-221.
• Holt-Giménez, E., Altieri M. A. (2013). Agroecology, Food Sovereignty, and the New Green Revolution. Agroecology and Sustainable Food Systems, 37 (1), 90-102.
• Kaymakçı, M. (2007). Gıda Egemenliği Açısından Türkiye Hayvancılığı. Dünya Gıda Günü “Gıda Hakkı Sempozyumu”. TMMOB ZMO-GMO-KMO, 19-20 Ekim, Ankara.
• Kıymaz, T. (2005). Gıda Sektöründe Yabancılaşma Eğilimi. Dünya Gıda Günü Sempozyumu. TMMOB Gıda-Kimya-Ziraat Mühendisleri Odası, Ankara.
• Kıymaz, T. (2007). Gıda Sanayi. Dünya Gıda Günü “Gıda Hakkı Sempozyumu” . TMMOB ZMO-GMO-KMO, 19-20 Ekim, Ankara.
• Kolsarıcı, Ö., vd. (2005). Yağlı Tohumlu Bitkiler Üretimi. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi. 1. Cilt, 3-7 Ocak, Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayını.
• Köseyner, Ç. (2004). Türkiye’nin Tarım ve Gıda Dış Ticaret Yapısında Değişim Eğilimleri. Dünya Gıda Günü “Tarladan Sofraya Gıda Güvenliği Sempozyumu”. TMMOB ZMO-GMO, 15-16 Ekim, Ankara.
• McMichael, P. (2009). A Food Regime Analysis of the ‘World Food Crisis’. Agriculture and Human Values, 26, 281-295.
• McMichael, P. (2009). A Food Regime Genealog. The Journal of Peasant Studies, 36 (1), 139-169.
• Moore, J. W. (2010). The End of the Road? Agricultural Revolutions in the Capitalist World-Ecology, 1450–2010. Journal of Agrarian Change, 10 (3), 389–413.
• Oral, N. (2006). Türkiye Tarımında Kapitalizm ve Sınıflar. Ankara:TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Tarım Politikaları Yayın Dizisi No.6.
• Oyan, O. (2005). AB Tam Üyelik Süreci Doğrultusunda Tarım ve Gıda Sanayinin Etkileşimi. Ankara: Dünya Gıda Günü, TMMOB Kimya-Gıda-Ziraat Mühendisleri Odası Yayını.
• Patel, R., McMichael, P. (2009). A Political Economy of the Food Riot. Review, 32 (1), 9-35.
• Pechlaner, G., Otero G. (2008). The Third Food Regime: Neoliberal Globalism and Agricultural Biotechnology in North America. Sociologia Ruralis, 48 (4), European Society for Rural Sociology, Oxford: Blackwell Publishing, 351-371.
• Pouncy, C. R. P. (2011). Food, Globalism and Theory: Marxian and Institutionalist Insights into the Global Food System. University of Miami Inter-American Law Review, 89, 89-114.
• Sandalcılar, A. R. (2012a). Karadeniz Havzası Tarım Ürünü Ticareti Belirleyicileri: Çekim Modeli Yaklaşımı. Avrasya Etüdleri, 41 (1), 71-94.
• Sandalcılar, A. R. (2012b). Türkiye’de Tarımsal İhracat, Tarım Dışı İhracat ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin Nedensellik Analizi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, (49) 570, 65-76.
• Smith, K., Lawrence, G., Richards, C. (2010). Supermarkets’ Governance of the Agri-food Supply Chain: Is the ‘Corporate-Environmental’ Food Regime Evident in Australia?. The International Journal of Sociology of Agriculture and Food, 17 (2), 140-161.
• Sodano, V. (2012). Food Policy Beyond Neo-Liberalism. D. Erasga (Ed.), Sociological Landscape-Theories, Realities and Trends, (s. 375-402) İçinde. Rijeka: InTech.
• Sönmez, M. (1985). Türkiye Ekonomisinde Bunalım. Kitap I, İstanbul: Belge Yayınlar.
• Stewart, T. P. vd. (2008). The Global Food Crisis: Urgent Need and Emerging Solutions. Sustainable Development Law & Policy, 9 (1), 31-37.
• TUİK. (2018). Dış Ticaret İstatistikleri. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr /PreHaberBultenleri.do?id=24822
• Tuncer, Ş. D. (2007). Cumhuriyet Gazetesi. Tarım ve Hayvancılık Eki. 13.02.2007
• Usumi, S. (1999). Yağma. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Yenal, N. Z. (2001). Türkiye’de Gıda Üretiminin Yeniden Yapılanması. Toplum ve Bilim, 88, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım, A. E. (2008). Yağlı Tohum Üretimi Nasıl Artar?. Tarım Dünyasından. Erişim adresi: http://www.tarimdunyasi.net