Manisa İl Halk Kütüphanesindeki “Tefsîr-i Kur’ân” Eseri ve Söz Varlığı Üzerine

Yıl 2018, Sayı: 29, 151 - 188, 01.07.2018

İsmail Taş

Öz

Bir kültür ve medeniyetin daha sonraki kuşaklara
aktarılması, diğer medeniyet havzasındaki bilgilerin başka bir medeniyet havzasına
aktarılmasında şüphesiz tercümelerin rolü büyüktür. İslamiyet’in kabulüyle
özellikle Kur’ân tercümeleri yapılmıştır. Bu tercümeler, Türkçenin daha olgun
bir duruma getirilmesinde büyük katkı sağlamıştır. Ayrıca, Türkçenin tarihi
sözlüğünü oluşturmak bakımından da son derece önemli eserlerdir. Bir yönüyle, o
dönemde Türkçe bir kelimenin nasıl anlam bulduğunu kavrayabilmek için
titizlikle incelenmesi gereken eserlerdir.

Çalışmamızda, Manisa İl Halk Kütüphanesinde beş
cilt halinde yer alan “Tefsîr-i Kur’ân” adlı Türk diliyle yazılmış eserin söz
varlığından örneklere de yer verilerek değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bununla
birlikte eserin kütüphanede beş cilt olarak kaydedilen her bir cildi hakkında
değerlendirmede bulunularak ciltlerin birbirinin devamı olup olmadığı ve
içerikleri hakkında sonuca varılması hedeflenmektedir. İncelemesini yapacağımız
eser Kur’ân’ın Türkçe tercümesidir, tefsiridir. Eski Anadolu Türkçesi dil
özelliklerini barındıran bu eserin beş cildinin değerlendirilmesi hususu
çalışmamızda sonuçlandırılmaya çalışılmıştır.

To
transfer one culture and civilisation to other generations, in the transfer of
informations in civilisations pool to another civilisations pool traslations
doubtlessly have important role. With the acceptance of Islamism, especially Qur'an
translations were done. These translations played important role to make
Turkish more mature. Moreover they are extremelly important works to form
Turkish historical dictionary. With one aspect, tyey are the works which should
be examined carefully to understand how a Turkish word finds meaning. In our
study, by giving vocabulary examples it is aimed to evaluate Turkish 5 volumed
‘Tefsir-i Quran’ which takes place in Manisa Public Library. Furthermore, the
goal is also to evaluate each volume of the work; to come to a conclusion about
their contents and to decide whether they are serials or not. The work that
will be studied on is the Turkish translation, interpretation of Kuran. The
work that will be studied on is the Turkish translation, interpretation of
Kuran. Evaluation of five volumes of this work which includes old Anatolian
Turkish language qualities is tried to be accomplished in this study.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân Tercümesi, Tefsîr-i Kur’ân, Eski Anadolu Türkçesi, Söz Varlığı

Kaynakça

• Abuşka Sözlüğü, Lugatü'n-Nevaiyye ve'l-istişhadatü'1-Cağataiyye, Sincan Halk Neşriyatı, Sincan (Doğu Türkistan) 2002.
• Ahundova, Sevinç, Eski Anadolu Türkçesi Alanında Yapılmış Olan Kur’an Tercümesi Cevâhîrü’l-Asdâf Üzerine Dil İncelemesi; İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Dili Bilim Dalı, (Yayımlanmamış doktora tezi) İstanbul 2012.
• Ali Nazima, (Faik) Reşad, Mükemmel Osmanlı Lugatı, İstanbul 1319.
• Ali Seydi, Resimli Yeni Türkçe Lugat, İstanbul 1929-1 930.
• Ayverdi, İlhan, Topaloğlu, Ahmet, (redaksiyon-etimoloji Ahmet Topaloğlu tarafından yapılmıştır), Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-lll, İstanbul 2005. (Kubbealtı Neşriyat, 4. Baskı, İstanbul 2011).
• Cerrahoğlu, İsmail,Tefsir Tarihi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 1988, 1/69.
• Clauson, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, At The Clarendon Press, Oxford 1972.
• Clauson, Sir Gerard, Sanglax: A Persian Guide to the Turkish Language, (Muhammed Mehdi Han, Senglâh, 1758-1760 yıllarında yazılan eserin British Museum'da (MS, Or., nr. 2892) bulunan nüshasının tıpkıbasımı) London 1960.
• Çetin, Abdulbaki, “Ebu’l-Leys Semerkandî Tefsirinin Türkçe Tercümesi Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, Haziran 2007, s. 53-101.
• Demir, Ziya, Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalışmaları, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmış Doktora Tezi) İstanbul 1994 (1. Baskı: XIII-XVI. y.y. Arası Osmanlı Müfessirleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007)
• Develi, Hayati, Evliya Çelebi Seyahatnâmesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, TDK Yay., Ankara 1995.
• Doktor Hüseyin Remzi, Lugat-ı Remzi, I-II, İstanbul 1305.
• Duman, Musa, Evliya Çelebi Seyahatnâmesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, TDK Yay., Ankara 1995.
• Enfesü’l-Cevâhir nüshası, Kütahya Vahit Paşa Kütüphanesi 4289 numaralı 4. cilt
• Erdoğan, Abdülkadir, “Kur’an Tercümelerinin Dil Bakımından Değerleri”, Vakıflar Dergisi, Cilt I, Ankara 1938, s. 47-51
• Feyizli, Hasan Tahsin, Feyzü’l-Furkân, Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meali, Server İletişim Yay., İstanbul 2008 (6. Baskı)
• Hamidoğlu, Muhammed- Yaşaroğlu, Macit, Kur’an Tarihi, Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Terceme ve Tefsirleri Bibliyografyası, (Çev. Mehmet Sait Mutlu), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Hamidullah, Muhammed, “Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Yazma Tercümeleri”, (Çev. Salih Tuğ), Türkiyat Mecmuası, Cilt XIV, İstanbul 1964, s. 65-80.
• İnan, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler, Cilt II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991
• Muallim Nâci, Lûgat-i Nâci, Çağrı Yayınları, İstanbul 1987.
• Özkan, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000 (3. Baskı İstanbul 2009; 4. baskı İstanbul 2013)
• Redhouse, (Sir) James William, Lugat-i ‘Osmâniye, (Osmanlı Türkçesi-İngilizce), İstanbul 1863 (Library University of Toronto, May 11 1971).
• Rıza Tevfik, Kâmûs-ı Felsefe, (İstanbul’da 1916-1920 yılları arasında ancak iki cildi yayımlanmış ve 211 madde başı terim yer almaktadır.) İstanbul 1 Kanunusani 1332 (İstanbul, 14 Ocak 1917.)
• Şemseddîn Sâmî, Kâmûs-ı Türkî, İstanbul 1317. ( Çağrı Yayınları, 10. Baskı, Tıpkı Basım, İstanbul 2001 )
• Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (A-Z) I-VIII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1963-1977.
• Tarama Sözlüğü, XII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü,( 1 ila 8. cilt) Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yay., (3. Baskı) Ankara 1995-1996.
• Taş, İsmail, "Eski Anadolu Türkçesi Dönemi Eserlerinden “Tefsirü’l-Lübab Tercümesi” Üzerine Dil İncelemesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük)", İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Dili Bilim Dalı, (Yayımlanmamış doktora tezi, YÖK tezlerinde açık erişimli) İstanbul 2016.
• Taş, İsmail, 15. Yüzyıla Ait “Enfesü’l-Cevâhir” Adlı Yazma Üzerinde Dil İncelemesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul 2008.
• Taş, İsmail, Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Tercüme Edilen Ebu’l-Leys Es-Semerkandî Tefsiri’nin Asıl Müellifi ve Tercümeye Verilen İsim, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 41. Sayı, İstanbul 2011, s. 107-160.
• Taş, İsmail, Tercüme-i Tefsiri’l-Lübâb Eserinin (Hâzin Tercümesi) Musa Bin Hacı Hüseyin el-İznikî ve Başka Müellifler Tarafından Telif Edilmesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt/Sayı: 53, s. 91-110, İstanbul 2016.
• Timurtaş, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi (XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük), Kapı Yay., İstanbul 2012.
• Topaloğlu, Ahmet, “Cevâhîrü’l-Asdâf Üzerinde Yapılan Çalışmalar ve Zajaczkowski’nin Eseri”, Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, İstanbul 1986, s. 161-183.
• Topaloğlu, Ahmet, “Kur’an-ı Kerim’in İlk Türkçe Tercümeleri ve Cevâhîrü’l-Asdâf”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 27, İstanbul 1983.
• Topaloğlu, Ahmet, Cevâhîrü’l-Asdâf (Giriş-Metin-Sözlük), İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, (Yayınlanmamış Doçentlik Tezi) İstanbul 1982.
• Topaloğlu, Ahmet, XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur’an Tercümesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1976, 1/1; II. Cilt, Sözlük, İstanbul 1978.
• Uludağ, Süleyman, Serî es-Sakatî maddesi, TDV İslam Ansiklopesi, Cilt:36, s. 564-565.
• Yazıcı, İshak, “Tefsiru Ebi’l-Leys Tercemeleri Hakkında Kısa Bir Araştırma”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 6, Samsun 1992, s. 79-83.