Critical Approach Of Ahmad Zarruq Towards Innovations

Yıl 2019, Sayı: 6, 13 - 47, 25.06.2019

Yüksel Göztepe Mesut Uzun

Öz

In this article, the reaction and
the struggle of Ahmad Zarruq (899 - 1493/94), a scholar, a Sufi and a member of
the Zarruqiyah branch of Shadhili Tariqa were discussed. Upon briefly
mentioning the life of Zarruq, the concepts of sunnah and innovation were
mentioned. In the era when he lived, he criticized the Sufist groups who
abandoned the righteous way of Qur'an and sunnah and followed superstitious
approaches, and he fought against innovations to reclaim sunnah. The parts of
innovations and the concepts, as explicit, relative, and contradictory
innovations, were described and explained from the perspective of Ahmad Zarruq.
His struggle against innovations and his criticisms on the mistakes done by Ahl
al-Tariq were discussed. His criticism on the abandonment of reading scripture
and dhikr was elaborated on. His criticism towards those who prioritize the
service to followers and conduct the worships incompletely is discussed. During
this struggle, Ahmad Zarruq wrote his book "Umdatu'l-muridi's-sadıq"
in order to create a reform project in a period when innovations and
superstitions were popularized, many cults and sects bogged down in
innovations, and social deterioration scaled up.

Anahtar Kelimeler

Ahmad Zarruq, Sufism, innovation, superstition, criticism, reform

Ahmed Zerrûk'un Bidatlere Eleştirel Yaklaşımı

Öz

Bu makalede Şâzeliyye Tarikati Zerrûkiyye kolunun müessisi
âlim ve sûfî Ahmed Zerrûk (ö. 899/1493-94)’un bidatlere
karşı tepkisi ve verdiği mücadele ele alınmıştır. Zerruk’un hayatına kısaca
değinildikten sonra sünnet ve bidat kavramlarına değinilmiştir. Zira o yaşadığı
çağda hak çizgiden çıkıp batıl anlayışlara yönelen Kur’an ve sünnet dışı
tasavvuf gruplarına karşı eleştiriler yöneltilip sünnetin ihyası için
bidatlerle mücadele etmiştir. Ahmed Zerruk’a göre bidatlerin kısımlar; sarih,
izâfî ve hilâfi bidat şeklinde kavramlar bağlamında genel tanım ve izahları
yapılmıştır. Yine onun bidat’e karşı mücadelesi ve ehl-i tarikin yaptığı
hatalara karşı tenkitleri ele alınmıştır. Kur’an okumayı ve zikirleri terk etme
ile ilgili tenkidleri üzerinde durulmuştur. Müritlere hizmeti öne alıp
ibadetleri noksan yapanlara yönettiği eleştirilerine vurgu yapılmıştır. Aynı
zamanda Ahmet Zerrûk mücadele yaparken, fitne ve fesadın, bidat ve hurafelerin
yaygınlık kazandığı pek çok tarikat ve zümrelerin bidat batağına saplandığı,
toplumsal bozulmaların arttığı dönemde bir ıslah projesi hazırlamak maksadıyla ‘‘Uddetü’l-müridi’s-sâdık’’
adlı eserini kaleme almıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Zerrûk, tasavvuf, bidat, hurâfe, eleştiri

Kaynakça

• Akfırat Hacı Osman, Basiretü’s-Sâlikîn (Erenlerin Kalp Gözü), Tercüme: Ali Arslan, İstanbul: Pamuk Yayınları, 1974.
• Azûzî İdris, eş-Şeyh Ahmed Zerrûk Ârâuhü’l-Islâhiyatü tahkikü ve dirasetü “Uddetü’l-mürid-es-sâdık”, Mağrib: Matbaatü’l-füdâle-Muhammediyye, 1419.
• Ahmed Zerrûk, en-Nasîhatü’l-kâfiye, Neşreden: Kays b. Muhammed Âlu’ş-Şeyh Mübarek, Riyad: Tabatü’l-Ûlâ, 1993.
• Baş Derya, “Zerrûk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2007, XXXIV, s. 297-298.
• Bedir Mürteza, “Sünnet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXVIII, İstanbul 2010, s. 150-153.
• Beyrûtî Mahmûd, el-Maksidü’l-esmâ fî şerhu es-mâ’illâhi’l-hüsnâ, Telif: Ahmed Zerrûk, Dımaşk: Baskı Yeri Yok, 2004.
• Cürcani, Ali b. Muhammed b. Ali ez-Zeyn Şerif, Kitâbü’t-Ta’rifât, Tahkik: Cemâatu’l-Ulemâü bi-işrâfi’n-Nâşir, Beyrut: Dâru’l-Kitabu’l-İlmiyyetü, 1403/1983.
• Çelik Ali, Kavram ve Mahiyet Olarak Sünnet ve Bidat, İstanbul: Beyan Yayınları, 1997.
• Dımeşkî, Ebû Muhammed İzzeddin Abdülazîz b. Abdüsselam b. Ebü’l-Kâsım b. Sülemi, Kavâidü’l-ahkâm fî masâlihi’l-enâm, Beyrut: Mektebetü’l-Külliyyâtü’l-Ezheriyye, Dâru’l- Kütübü’l-İlmiyyeti, 1414/1991, c. I-II. Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Musa el-Hüseynî el-Kefevî, el-Külliyyât, Tahkik: Adnan Derviş, Muhammed el-Mısrî, Beyrut, Tarihsiz.
• Geylânî Abdülkadir, Fethu’r-Rabbânî, Beyrut: Dâru’r-Reyyân et-Türâs, Baskı yılı yok.
• Gırnâtî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-Şâtıbî, el-Muvâfakât, Tahkik: EbûUbeyde Meşhur b. Hasan el-Selman, Fas: Dâr İbnAffân, 1417/1998, c. I-IV.
• Hanbelî, İbn Recep, Camiü’l-ulum ve’l-hikem fi şerhi hamsîne hadîsen min cevâmii’l-kelim, Tahkik: Şuayb el-Arnavut, Beyrut: Müessesetü’r-rivâye, Beyrut 1422/2001, c. I-II.
• Harrûbî, Muhammed b. el-Harrûbî, el-Üns fî Şerhi Uyûbi’n-Nefs, Tahkik: Muhammed İdris Tayyib, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 2011.
• İbn Manzûr, Ebu’l- Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim, Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru’s-Sadır, c. I-XIII, 1414/1994.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’s-Seâdât Mecuddîn el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî, en-Nihaye Fi Garibi’l-Hadis ve’l-Eser, Tahkik: Tahir Ahmed ez-Zâvî, Mahmud Muhammed et- Tanâhî, Beyrût, 1399/1979, c.I-II.
• İmam-ı Rabbânî, Ahmed el-Fârûkî es-Serhendî, Mektûbât-ı Rabbânî, Tercüme: . Orhan Ençakar, İstanbul: Yasin Yayınevi, 2015, c.I-II.
• Kelâbâzî, Doğuş Devrinde Tasavvuf (Ta’arruf), Hazırlayan: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2004.
• Kılıç Cevdet, “Günümüz Tasavvuf Tartışmalarına İmam Rabbânî’den Çözümlemeler”, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, s. 57-65.
• Öğüt Salim, “Şatibî’ye Göre Mesâlih-i Mürsele İle Bidat Arasındaki Fark”, Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/2, s. 27-35.
• Özel Ahmet Murat, “Şazeliyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXVIII, İstanbul 2010, s. 297.
• Özen Şükrü, “Hilaf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XVII, İstanbul 1998, s. 527-528.
• Özköse Kadir , “Ahmed Zerrûk, Hayatı ve Tasavvufî Düşüncesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 2008, XII/2, s. 147 vd.
• Reis, Bedriye, ‘‘Gazâlî’ye Göre Sözde Sûfîler ve Yanılgı Noktaları’’, Ekev Akademi Dergisi, Sayı: XVII, (Bahar 2017), s. 138-148.
• Sühreverdî Şihâbüddin, Gerçek Tasavvuf (Avârifü’l- Meârif), Tercüme: Dilaver Selvi, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2010.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân, Tabakatü’s-Sûfiyye, Tahkik: Mustafa Abdül Kadir Atâ, Beyrut: Dâru’lKütübü’l- İlmiyye, 1419/1998.
• Şatıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-Şâtıbî el-Gırnâtî, İ’tisam, Tahkik: Selim b. Iyd el-Hilali, Dâr İbn Affân-Suudiyye, 1412/1992.
• Şevkânî, Muhamed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah, İrşâdu’l-Fuhul İlâ Tahkiki’l Hakkı Min İlmi’l-Usûl, Tahkik: Şeyh Ahmet Azv İnâye, Dımeşk, 1999, c. I, s. 95; Şâtıbî, el-Muvâfakât, c. I-IV.
• Şeyh Sebiku’d-Dîne’l-Kurtubî, Tezkîretü’l- Kurtubiyye, bi-şerhi’ş-Şehy Ahmed Zerrûk, Neşreden: Ahmed Osman Ahmîde, Trablus: Baskı Yeri Yok, Tarihsiz, s. 58.
• Tenik Ali, Zerrûk el-Fâsî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Düşünceleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa 1998.
• Tûsî, Nasr Serrâc, el-Lüma’ İslam Tasavvufu (Tasavvufla ilgili Sorular-Cevaplar), Tercüme: Hasan Kamil Yılmaz, İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.
• Ulupınar Hamide, Ahmed Zerrûk, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Düşüncesi, İstanbul: Gelenek Yayınları, 2017.
• Yaran Rahmi, “Bidat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1992, VI, s. 130-131.
• Yazıcı Tahsin, “Ebû Hafs el-Haddâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1994, c.X, s. 127-128.
• Yılmaz, Hasan Kamil, Tasavvuf Meseleleri, İstanbul: Erkam Yayınları, 1997.
• Zebîdî Muhammed Murtezâ el-Huseynî, Tâcu’l-Arûsmin Cevâhiri’l-Kâmûs, Tahkik: Mecmûatümin el- muhakkın, Tarihsiz, c.I-XXXV.
• Zerrûk Ahmed, Ta’liku alâ mukadıâtüş-Şüşterî, Dirasetü ve Tahkikü, el-Mustafa Liğafîrî, 2012.
• -----, Şerhü’l-akîdetü’l-İmâmu’l-Gazâlî, Tahkik: Muhammed Abdul Kâdir Nassâr, Kahire: Tabaatü’l-Ûlâ, 2007.
• -----, Usulü’t-tarikati’ş-Şâzeliyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Tekelioğlu, No. 992.
• -----, Kavaidü’t-Tasavvuf, İslam Tasavvufunun Temelleri, Tercüme: A. Pekcan, İ. Aydın ve M. Topcu, İstanbul: Gelenek Yayınları, 2015.
• ….”Uddetü’l-müridi’s-sâdık”, (İdris Azûzî’nin “eş-Şeyh Ahmed Zerrûk” Eserin İçinde), Mağrib: Matbaatü’l-füdâle-Muhammediyye, 1419.