ULUSLARARASI ÇERÇEVEDE GIDA REJİMLERİ, ÇOK ULUSLU TARIM GIDA ŞİRKETLERİ VE SÖZLEŞMELİ ÜRETİCİLİK

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 17, 369 - 383, 11.05.2019

Bilgen Taşdoğan

Öz

Tarihsel
olarak bakıldığında sermaye farklı coğrafyalarda farklı hızlarda birikmektedir.
Bu birikmelerin her mekansal değişimi ise yoğunlaşmaya bağlı olarak görünüm
değiştirmektedir. Mekan değişimleri aynı zamanda sermayenin ev sahipliğini
yapan gücün de dünyanın kalanı üzerinde baskı kurmasına neden olmaktadır. Bu
birikim dönemleri ise farklı alanlar üzerinden takip edilebilmekte ve
çıkarımlarda bulunulabilmektedir.

Günümüzde
ülkeler uluslararası ekonomik sisteme doğrudan eklemlenmişlerdir. Özellikle
kriz ve durgunluk gibi istenmeyen durumlar hakkında öngörüde bulunabilmek ve
süreci takip edebilmek ülkeler açısından oldukça önemlidir. Bu süreç aynı
zamanda kalkınma sorunu ile de doğrudan ilgilidir. Dolayısıyla ülkeler küresel
ekonomiden farklı bir kalkınma yolunu çok kolay tercih edememektedirler. Bu ise
sorunun kaynağını tek taraflı olarak ülkelerin iç ekonomik koşullarında
aramaları gibi bir yanılgıya neden olabilmektedir.

Bu uluslararası
gelişmeler ve ülkelerin bu gelişmelere uluslararası antlaşmalar ve iç hukuki
düzenlemeleri üzerinden uyum süreçleri tarım-gıda alanı üzerinden de
izlenmektedir. İlgili çalışma biriktirme ve dönüştürme süreçlerinin izdüşümünü
tarım-gıda alanı üzerinden ele almaktadır. İlgili izdüşümler sermayenin her
farklı birikim sürecine karşılık gıda birikim rejimi olarak adlandırılmaktadır.
Birikim rejimlerinde şekillendirici aktörler önce devlet sonrasında çok uluslu
şirketlerdir. En yaygın yönlendirme yöntemlerinden birisi ise sözleşmeli
üreticiliktir. Bu nedenden ötürü çalışma uluslararası çerçeveyi gıda birikim
rejimleri üzerinden çizmekte, bu çerçevenin en önemli aktörleri çok uluslu
tarım gıda şirketlerini incelemekte ve sözleşmeli üreticilik ile nihai
biriktirme biçimini örneklendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gıda rejimleri, çok uluslu şirketler, sözleşmeli üreticilik, tarım, gıda

Kaynakça

• Arrighi G. (2003), Uzun Yirminci Yüzyıl: Para, güç ve Çağımızın Kökenleri, (Çev.) Boztemur R., İmge Kitabevi, Ankara.
• Aydın Z. (2014), Tarımda Sözleşmeli Üretim Modeli, Ekonomik Yaklaşım, Cilt: 18, Sayı: 65, ss. 91-105.
• - (2016), Çağdaş Tarım Sorunu ve Yeni Köylülük, METU Studies in Development, April 1, pp: 43- 63.
• Aysu A., (2002), Sözleşmeli Üreticilik, (http://bianet.org/bianet/tarim/12837-sozlesmeli-ureticilik-ciftcilik) (erişim tarihi: 01.02.2018).
• Bonanno A., (2004), Globalization, Transnational Corporations, The State and Democracy, International Journal of Sociology of Agriculture and Food, pp: 37 - 48., (https://www.researchgate.net/profile/Alessandro_Bonanno/publication/267821851_Globalization_transnational_coporations_the_state_and_democracy/links/551ea6de0cf2a2d9e13d29d4/Globalization-transnational-coporations-the-state-and-democracy.pdf) .
• BSB, 2015, AKP’li Yıllarda emeğin Durumu, ed. Boratav K., Şenses F. ve Türel O., Yordam Yayınevi.
• Burch D. and Lawence G., (2005), Supermarket Own Brands, Supply Chains and the Transformation of the Agri-food System, International Journal of Sociology of Agriculture and Food, Vol.13, No.1, pp. 1-18.
• - (2009), Towards a Third Food Regime: Behind the Transformation, Agriculture and Human Values, Vol. 26., pp. 267-279.
• Clapp J., (2013), Food Sovereignty: A Critical Dialogue, International Conference Yale University, Conference Paper 5, (http://www.yale.edu/agrarianstudies/foodsovereignty/pprs/5_Clapp_2013.pdf. Çaşkurlu S., (2013), Küresel Gıda Krizi: Gıda Rejimi, Küresel Sermaye ve Gelişmekte Olan Ülkeler, Ekonomik Yaklaşım, Cilt: 23, Özel Sayı, ss. 161-194.
• Dikmen A. A. (2000), Küresel Üretim, Moda Ekonomileri ve Yeni Dünya Hiyerarşisi, Toplum ve Bilim, Güz: 86, sf: 281- 302.
• Dixon J., (2009), From the Imperial to the Empty Calorie: How Nutrition Relations Underpin Food Regime Transitions, Agriculture and Human Values, Vol. 26., pp. 321-333.
• Doğan S., (2006); Tarım – Gıda Sisteminin Küreselleşmesi ve Çok Uluslu Şirketlerin Artan Önemi, İktisat dergisi, sf: 42 – 55.
• Friedland (1991), The Transnationalization of Agricultural Production: Palimpsest of th Transnational State, International Journal of Sociology of Agriculture and Food, Volume- 1, pp.48-58.
• Friedmann H., (1999), The Origins of the Third Food Dependence, ed. Bernstein H., Crow B., etc, “The Food: Profits versus People”, Earthscan Publications London, pg. 13-32
• - (2005), From Colonialism to Green Capitalism: Social Movements and Emergence of Food Regimes, Buttel H., McMichael P. (ed.), New Directions in the Sociology of Global Development Research In Rural Sociology and Development, Vol. 11, 227 - 264.
• - (2009), “Discussion: Moving food Regimes Forward: Reflections on Symposium Essays”, Agric Hum Values, Vol.26, pp.335-344.
• Friedmann H. and McMichael P., (1989), Agriculture and the State: The Rise and Decline of National Agricultures, 1870 to the Present, Sociologia Ruralis, Vol. XXIX (2), pg. 93- 119.
• Gimenez E.H. and Shattuck A., (2011), Food Crises, Food Regimes and Food Movements: Rumbling of Reform or Tides of Transformation?, The Journal of Peasant Studies, Vol. 38 (1), pp. 109-144.
• Godfray C.J., Beddington J.R., Crute I.R., Haddad L., Lawrence D., Muir J.F. and others (2010), Food Security: The Challenge of Feedind 9 Billion People, Science, Vol: 327, Issue: 5967, pg: 812-818. (http://science.sciencemag.org/content/327/5967/812.full.pdf )
• Goodman D., Watts M. (1994), Reconfiguring the Rural or Fording the Divide? Capitalist Restructuring and the Global Agro-Food System, The Journal of Peasant Studies, Vol. 22, pp. 1-49.
• İslamoğlu H. vd., (2008),Türkiye’de Tarımda Dönüşüm ve Küresel Piyasalarla Bütünleşme, TÜBİTAK Projesi, Proje Kodu: 106K137.
• Keyder Ç. (2011), Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Köse A.H. ve Öncü A., (2000), İşgücü Piyasaları ve Uluslar arası İşbölümünde Uzmanlaşmanın Mekansal Boyutları: 1980 Sonrası Dönemde Türkiye İmalat Sanayii, Toplum ve Bilim, Güz: 86, sf: 72- 90.
• Lawrence G. and Burch D., (2008), The ‘Wellness’ Phenomenon: Implications for Global Agri-food Systems, Paper Presented at the XII World Congress of Rural Sociology Envisioning Prosperous Rural Futures in a Globalizing World, Goyang, Korea. (https://www.researchgate.net/profile/Geoffrey_Lawrence2/publication/45627564_The_Wellness_phenomenon_implications_for_global_agri-food_systems/links/5600813708aeafc8ac8c7667/The-Wellness-phenomenon-implications-for-global-agri-food-systems.pdf)
• Llambi L., (1993), Global Agro-Food Restructuring: The Role of Transnational Corporations and Nation-States, International Journal of Sociology of Agriculture and Food, Vol:3 pp: 19-39.
• McMichael P., (1991), Food, State and the World Economy, International Journal of Agricultural and Food, Vol.I, pg: 71-85.
• - (2001), The Impact of Globalisation, Free Trade and Technology on Food and Nutrition in the New Millenium, Invited Presentation to the Nutrition Society Annual Meeting, June, Cork., Vol. 60, Issue 2, pp. 215-220.
• - (2005), Global Development and the Corporate Food Regime, New Directions in the Sociology Of Global Development Research In Rural Sociology And Development, Vol. 11, pg: 265-299.
• - (2009a), A Food Regime Analysis of the World Food Crisis, Agric Hum Values, Vol.26, pp.281-195.
• - (2009b), Contemporary Contradictions of the Global Development Project: Geopolitics, Global Ecology and the Development Climate, Third World Querterly, Vol.30, pp. 247-262.
• McMichael P. and Myhre D., (1991), Global Regulation vs. the Nation State: Agro-Food Systems and the New Politics of Capital, Capital § Class, Vol. 43, pp. 83-105.
• Moreira M.B., (2004), Agriculture and Food in the Globalization Age, International Journal of Sociology of Agriculture and Food, pp. 17-29.
• Özkaya T., (2007), Tohumda Tekelleşme ve Etkileri, Tarım Ekonomisi Dergisi, C. 13, S. 2, 39-48.
• - (2014), Sürdürülebilir Tarım ve Çiftçi Hakları Açısından Türkiye’de Tohumluk Sorunu, XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, sf. 720-727.
• Özuğurlu M., (2011), Küçük Köylülüğe Sermaye Kapanı: Türkiye’deki Tarım Çalışmaları ve Köylülük Üzerine Gözlemler, Nota Bene, Ankara.
• Pechlaner G. and Otero G., (2008), The Third Food Regime: Neoliberal Globalism and Agricultural Biotechnology in North America, European Society for Rural Sociology, pp. 351- 367
• Rehber E., (2006), Tarımda Endüstrileşme ve Küreselleşme, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mezunları Cemiyeti, İktisat Dergisi, Sayı 477, sf. 20 – 25.
• Smith K., Lawrence G. and Richards C., (2010), Supermarkets’ Governance of the Agri-food Supply Chain: Is the Corporate-Environmental Food Regime in Australia?, International Journal of Sociology of Agriculture § Food, Vol. 17, No.2, pp.140-161.
• Sönmez S., (1987), Türkiye’de Tarım ve Büyük Burjuvazi, 11. Tez, 7. Kitap, sf: 230-238., Uluslar arası Yayıncılık, İstanbul.
• Şirvan N., (2014), Sözleşmeli Tarımda Yolun Başındayız, Ticaret Gazetesi (http://www.tusedad.org/tusedadhaberayrinti.asp?Kod=74), (Erişim tarihi: 12.05.2017).
• Taşdoğan B. (2018), Türkiye’de gıda Rejimleri, Kırsal yoksulluk ve Devletin Değişen Rolü: sosyal Hesaplar Matrisi Çerçevesinde Bir İnceleme, Ankara Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• TUSİAD, (1987), Tarıma Dayalı Sanayide Durum, Yayın No: TÜSİAD-T/87.1.96.
• Yenal N. Z., (1999), Food TNCs, Intellectual Property Investments and Post-Fordist Food Consumption: The Case of Unilever and Nestle in Turkey, International Journal of the Sociology of Agriculture and Food, Vol.8., pg: 21-34.