AĞRI VE DOĞUBAYAZIT’TA ERMENİ OLAYLARI

Yıl 2006, Cilt: 7 Sayı: 1, 193 - 203, 18.02.2010

Muammer Demirel

Öz

19. yüzyılda milliyetçilik hareketleri Ermeni gençleri de etkilemeye
başlamış, Ermeni komitelerinin kurulması ile 1890’lı yıllardan itibaren Türkiye
Ermenileri arasında ayrılık hareketleri etkili olmuş ve genel ve yerel ayaklanmalar
yaşanmaya başlamıştır. Ağrı (Karakilise / Karaköse) ve Doğubayazıt Rusya’nın
Iğdır bölgesini İran’dan zaptetmesi üzerine Osmanlı-Rus sınır boyu haline
gelmişti. Kafkasya’da teşkilatlanma yapan Ermeni Hınçak ve Taşnaksutyun
örgütleri eylemler için militanlarını Osmanlı topraklarına sevk etmekte idiler. Bu
geçişlerde Doğubayazıt ve Ağrı önemli geçit yolları olarak seçilmişti. Erzurum,
Muş ve Van bölgelerine gidecek Ermeni militanlar bu güzergahtan kolayca
geçiyorlardı. Bundan dolayı sınır boylarında Ermeni çetelerle Osmanlı askeri ve
yari askeri güç olarak Kürt aşiretlerden teşkil edilen Hamidiye Hafif Süvari
kuvvetleri arasından çatışmalar eksik olmuyordu.
I. Dünya Savaşı’nda Rus işgali ile Müslümanlara yönelik olarak katliam ve
yağmalar başlamıştır. Rusya’da Bolşevik Devrimi’nden sonra ise Rus askerleri
silah ve cephaneyi Ermeni çetelerine bırakarak çekilmişlerdi. 1917 yılı sonu
itibarı ile bütün Doğu Anadolu’da olduğu gibi Ağrı ve Doğubeyazıt’ta da Ermeni
çetelerinin katliamları daha şiddetle devam etmiştir. Savunmasız sivil halkı
katleden Ermeni çeteleri, direnen aşiretlerle de çatışmışlardır.
Bölgede 1890’lı yıllarda Müslüman nüfus %80, Ermeni nüfus ise %20 civarında
iken 1914 yılında oranlar %90 ve %10 oranlarına gelmiştir. Bu değişime
Müslüman – Ermeni çatışmalarından dolayı Ermenilerin Rusya’ya göçü neden
olmuştur. Ağrı ve Doğubayazıt bölgeleri 1918 yılında Türkiye’ye katılmıştır. Bu
katılmadan sonra bölgedeki Ermenilerin tamamı Rusya’ya göç etmiştir.
Ermenilerin yaptıkları katliamlarda yaklaşık 100.000 civarında Müslüman
hayatını kaybetmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğubayazıt, Bayezid, Ağrı, Eleşgirt, Diyadin, Ermeniler, Ruslar, Müslümanlar, Türkler, Kürtler, sınır tecavüzü, katliam