Mâ-ı (ما) İstifhâmiyyenin Lafız ve Mana Bakımından Kullanımı

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 1, 249 - 264, 16.03.2019

Aladdin Gültekin

Öz

Arap gramerinde pek çok edat daha
çok yüzeysel olarak lafız ve cümle içindeki kullanım boyutu ile ele alınmıştır.
Manalar çoğunlukla göz ardı edilmiş veya okuyucunun edebi bilgisine
bırakılmıştır. Nitekim pek çok nahiv kitabı bu üslup üzere yazılmıştır. Arap
gramerinde önemli edatlardan biri olan ما’nın cümle
içinde lafız olarak olmasa da birbirinden farklı pek çok kullanımları vardır.
Bu kullanımlar özellikle Kur’an ayetlerinde maksat ve muradın anlaşılmasında
oldukça fazla önem arz etmektedir. Bununla ilgili geçmişten günümüze yazılan
tefsir kitaplarında açıklamalara yer verilmiştir. Bu çalışmamızda istifham ما’sının
cümle içinde kullanımı ve taşıdığı anlamlar için daha çok Kur’an ayetlerinden
örnekler tercih edilerek incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Mâ edatı, İstifhâm, Mâ-i istifhâmiyye, İstifhâm üslub

Kaynakça

• Aktaş, Sahip. (2006) Kur’an’da İstifhâm Üslubu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Ateş, Avnullah Enes. (2016). “İstifhâm Üslûbunun Mecâzi Kullanımları ve Meallere Yansıması”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 8/1, s. 123 – 141.
• Atîk, Abduaziz. (2009). İlmu’l-Meʿâni. Beyrut: Dâru’n-Nahda,.
• Bâkûlî, Ebu’l-Hasan Ali b. el-Huseyn el-İsbehânî. (2009). el-İbâne fî tafṣîli ʾmââti’l-Kur’ân ve taḫrîcihâ ʿala’l-vucûh elletî ẕekerehâ erbâbu’ṣ-ṣınâʿa. thk. Muhammed Ahmed ed-Dâlî. Kuveyt: el-Mesâhir.
• Bulut, Ali. (2015). Belağat (Meânî Beyân Bedî). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Cerrâvî, Hâlid b. Abdullah b. Ebî Bekr b. Muhammed. (2000). Şerḥu’t-taṣrîh ʿala’t-tavżîḥ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Çavdar, Emre. (2015). Arap Dili’nde ‘lâm’, ‘lâ’, ‘mâ’ Edatları ve Kur’ân-ı Kerîm’deki Kullanımları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Dervîş, Muhyuddîn b. Ahmed Mustafa. (1415). İʿrâbu’l-Kurʾân ve beyânuh. Humus: Dâru’l-İrşâd.
• Ebû Zehra, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa. (ts.). Zehretu’t-tefâsir. Beyrut: Daru’l-fikr.
• Ebu’z-Zemîn, Ebû Abdullah b. İsâ b. Muhammed. (2002). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîz. thk. Ebu Abdullah Husyn b. Akâşe-Muhammed b. Mustafa el-Kenz. Kahire: el-Fâruku’l-Hadîse.
• Erdim-Meydanoğlu, Enis- Ayşe. (2017). “Meanı İlmi Baglamında Arap Dilinde İstifham ve Cevap Üslubu”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 22/2, s. 15-40.
• Ergin, M. Cevat. (1998). Arap Dilinde İstifham Edatları. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Ferâhidî, Ebu Abdurrahman Halil. b. Ahmed. (ts.). Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî Mahzûmî- İbrahim es-Sâmiâî. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hilâl.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali. (ts.). el-Miṣbâḥu’l-munîr fî ġarîbi’ş-şerḥi’l-kebîr. Beyrut: Mektebetu’l-İlmiyye .
• Fîrûzâbâdî, Mecdu’d-Din Muhammed b. Ya’kub. (2005). el-Ḳāmûsu’l-muḥîṭ. Beyrut: Mektebetu’t-Tahkîk ve’t-Turâs fî Muesseseti’r-Risale.
• Hamad, Rawand Abdalla. (2017). el-Cumletül İstifhamiyyetu fi Kur’an’il Kerim Dıraseten Nahviyyeten Dilaliyyeten. Yüksek Lisans Tezi, Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bingöl.
• Hırerrî, Muhammed el-Emîn b. Abdullah. (2001). Tefsîru ḥadâiḳi’r-rûḥ ve’r-reyḥân fî ravâbi ʿulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. (1984). et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus:Dâru’t-Tunusiyye.
• İbn Hayyân, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Ali. (1420). el-Baḥru’l-muḥîṭ. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hişâm, Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdullah. (1985). Muġni’l-lebîb an kutubi’l-aʿârîb. thk. Mâzin el-Mubârek-Muhammed Ali Hamdullah. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Şecerî, Diyâuddîn Ebu’s-Saâdât Hibetullah b. Ali b. Hamza. (1991). Emâlî İbnu’ş-Şecerî, thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Kahire: Mektebetu’l-Hancî.
• İmâdî, Ebu’s-Suûd Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. (ts.). İrşâdu’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mizâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs.
• Kâsımî, Muhammed Cemaluddîn b. Saîd b. Kâsım. Meḥâsinu’t-teʾvîl. thk. Muhammed Bâsil Uyûn’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutub, 1418.
• Kayî, Muhammed Abdulmunim. (1996). el-ʾAṣlânî fî ʿulûmi’l-Ḳurân. y. y, b. y.
• Kınnevcî, Ebu’t-Tayyib Muhammed Sadîk Hân b. Hasan b. Ali. (1992). Fetḥu’l-Beyân fî maḳâṣidi’l-Kurʾân, thk. Abdullah b. İbrahim el-Ensârî. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye.
• Kocabıyık, Halil İbrahim. (2017). “İstifhâm Edatları”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 2, s. 649-663.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. (ts.). en-Nuket ve’l-ʿuyûn (tefsîru’l-Mâverdî). thk. İbnû Abdi’l-Maksûd b. Abdurrahîm. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye.
• Mâverdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. (2005). Tevʾîlâtu ehli’s-Sunne (Tefsîru’l-Mâverdî). thk. Mecdî Bâslûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Nâsırî, Muhammed el-Mekkî, (1985). et-Teysîr fî eḥdâsi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Garb,
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. (1998). Medâriku’t-Tenzîl ve ḥaḳâiḳu’t-teʾvil. thk. Yusuf Ali Bedevî. Beyrut: Dâru’l-Kilemi’t-Tayyib.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Umer b. el-Hasan. (1420). Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî,
• Râzî, Zeynuddin Ebû Abdullah b. Muhammed. (1999). Muḫtâru’ṣ-ṣıḥâḥ. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetu’l- Asriyye.
• Rızâ, Ahmed. Mucemu metni’l-luğa. Beyrut: Dâru Mektebet’l-Hayât, 1957-1960.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. (1997). Ṣafvetu’t-tefâsir. Kahire: Dâru’s-Sâbûnî.
• Sâfî, Mahmud b. Abdurrahim. (1418). el-Cedvel fî İrabi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’r-Reşîd.
• Salebî, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Mahlûf. (1418). el-Cevâhiru’l-ḥasân fî tefsîri’l-Kuʾrân. thk. Muhammed Ali Muavvıd- Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-İhyâ.
• Sâmirâî, Fâdıl Sâlih. (2000). Meʿâni’n-naḥv. Ürdün: Dâru’l-Fikr.
• Semânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Abdulcabbâr. (1997). Tefsîru’l-Kur’ân (Tefsîru’l-Semânî), thk. Yâsir b. İbrahim-Ğanîm b. Abbâs b. Ğanîm. Riyad: D’aru’l-Vatan.
• Semînu’l-Halebî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Yûsuf. (ts.). ed-Durru’l-maṣûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-Kalem.
• Şeyh Zâde, Muhammed b. Mustafa el-Kûcevî. (1995). Şerḥu Kavâʿidi’l-iʿrab. thk. İsmâîl İsmâîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Tayyibî, Şerefuddîn el-Husyn b. Abdullah. (2013). Futûḥu’l-ġayb fî keşfi ʿan ḳınâʿi’r-reyb. thk. İyâd Muhammed el-Gûc-Cemîl Benî Atâ. Dubai: y.y.
• Udeyme, Muhammed Abdulhâlık. (ts.). Dirâsâti’l-uslûbi’l-Kurâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali. (1415). el-Vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Beyrut: Dâru’l-Kalem.
• Zamahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmud b. Amr, (1998). Esâsu’l-belâġa. Beyrut: nşr. Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye.
• Zamahşerî, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Amr. (1407). el-Keşşâf an ḥaḳâiḳi ġavâmiḍi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî. Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Huseynî. (ts.). Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-ḳāmûs. Dâru’l-Hidâye
• Zeccâc, İbrâhim b. es-Sırrî b. Sehl Ebû İshâk. (1988). Meʿâni’l-Kur’ân ve iʿrâbih. thk. Abdulcelîl Abduh Şilbî. Beyrut: Âlemu’l-Kutub.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddîn Muhammed b.Abdullah. (1957). el-Burhânu fî ʿulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru İhyai’l-Kutub.
• Zuheylî, Vehbe b. Mustafa. (1418). et-Tefsîru’l-munîr fi’l-ʿaḳîde ve’ş-şerîʿa ve’l-menhec. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.