Türkiye’nin Dış Politika Krizlerinde Ahdi Hukuk: Kıbrıs ve Nahçıvan Krizleri

Yıl 2019, Sayı: 88, 19 - 54, 20.01.2019

Fuat Aksu Yunus Çolak

https://doi.org/10.12995/bilig.526759

Cited By: 3

Öz

Makalede Türkiye’nin doğrudan tarafı olduğu dış politika krizlerinde
ahdi hukuk vurgusu Kıbrıs ve Nahçıvan krizleri özelinde incelenmektedir. Türkiye’nin dış politikasında ahde vefa, statüko ve barış vurgusu
büyük ölçüde korunmuş ilkelerdir. Bu ilkelerin ve statükonun oldubittilerle ihlal edildiği krizlerde Türkiye uluslararası hukuk açısından
meşruiyetini korumaya özen göstermiştir. Kararlaştırılmış bir ahdin
oluşturduğu statü ancak imzacı taraflar arasında bir müzakere ile sonlandırılabilir. Hatta bu müzakereler ile yeni/güncel bir ahdi statü de
oluşturulabilir. Ahdi statünün geçersiz kabul edilmesi veya fiili eylemlerle ihlal edilmesi, imzacı devletler arasında bir müzakere sürecini ortadan kaldırır. Bu durumda, Kıbrıs ve Nahçıvan krizlerinde
görüldüğü gibi taraflar arasında askeri çatışma olasılığında da bir artış
gözlenebilmektedir. Türkiye’nin kendi sınır güvenliği, toprak bütünlüğü ve ahdi hukuku açısından göstermiş olduğu duyarlılık, ülkesel
sınırları dışındaki ahdi hukuku yükümlülükleri ihlal edildiğinde de
ortaya çıkmaktadır. Bu gibi durumlarda Türkiye zorlayıcı diplomasi
stratejilerine ve güç kullanımına başvurmaktan kaçınmamaktadır. Bu
da Türkiye’ye bu tür krizleri topyekûn bir savaşa varmadan sonlandırabilme şansı vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, Nahçıvan, dış politika krizi, zorlayıcı diplomasi, ahdî hukuk

Kaynakça

• Aksu, Fuat (2001). Türk- Yunan İlişkileri: İlişkilerin Yönelimini Etkileyen Faktörler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: SAEMK Yay.
• Aksu, Fuat (2008). Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi. İstanbul: Bağlam Yay.
• Aksu, Fuat (2010). “Kuvvet Kullanma Tehdidine Dayalı Dış Politika Krizlerinde Güvenlik Kavramı”. Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti. Ed. Evren Balta Paker, İsmet Akça. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay. 475-502.
• Aksu, Fuat (2017). Türk Dış Politikasında Karar Alma ve Kriz Yönetimi Süreç Analizi. İstanbul: Dış Politika ve Kriz İncelemeleri Yay. www.tdpkrizleri.org (Erişim: 20.01.2017).
• Aksu, Fuat (2017a). “Ahdi Hukuku İlgilendiren Dış Politika Krizleri”. http://tfpcrises.org/tdp-krizleri/tdp-krizleri-analiz-tablolari/item/273-ahdî-hukuku-ilgilendiren-dis-politika-krizleri (Erişim Tarihi : 22.04.2017).
• Aksu, Fuat ve Helin Sarı Ertem (2017). “Introduction Assessing the Turkish Foreign Policy Crises and Crisis Management in the Republican Era”. Analyzing Foreign Policy Crises in Turkey: Conceptual, Theoretical and Practical Discussions. Eds. Fuat Aksu and Helin Sarı Ertem. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. 1-16.
• Aydın, Mustafa (2002). “Türkiye’nin Azerbaycan’la Tarihsel Bağları ve Nahçıvan Kutusu”. Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar. C. 1. Der. Baskın Oran. İstanbul: İletişim Yay. 403.
• Balcı, Ali (2011). “1990’lar Basınında “’Ermenistan Tehdidi’nin İnşası: Milliyet Gazetesi Örneği”. Akademik İncelemeler Dergisi 6 (2): 318.
• Batur, Nur (1992a). “Askeri Müdahale Tartışması”. Milliyet. 19 Mayıs: 1-7.
• Batur, Nur (1992b). “Askeri Müdahaleden Önce BM”. Milliyet. 20 Mayıs: 7.
• Batur, Nur (1993a). “Moskova’ya Çiller’den Rest”. Milliyet. 9 Eylül: 1-19.
• Bektaş, Mücahit (2013). Türkiye’nin Dış Politikasında “Kıbrıs Sorunu”: Kriz Yönetimi Stratejisi Açısından Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Harp Akademisi.
• Bila, Fikret (1992a). “İstiyorlarsa Gidip Savaşsınlar”. Milliyet. 20 Mayıs: 18.
• Bila, Fikret (1992b). “ABD İstediğimizi Yaptı”. Milliyet. 23 Mayıs: 7.
• Brecher, Michael (1993). Crises in World Politics: Theory and Reality. Oxford: Pergamon Press.
• Brecher, Michael ve Jonathan Wilkenfeld (1997). A Study of Crises. Ann Arbor: University of Michigan Press.
• Çelikpala, Mitat (2015). “Rekabet ve İşbirliği İkileminde Yönünü Arayan Türk-Rus İlişkileri”. Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 72: 117-144.
• Cornell, Svante E. (1998): “Turkey and the Conflict in Nagorno Karabakh: A Delicate Balance”. Middle Eastern Studies 34 (1): 51-72. Cumhuriyet (1974). “Ateşkes Kabul Edildi”. 23 Temmuz: 1.
• Devlen, Balkan ve Özgür Özdamar (2009). “Neoclassical Realism and Foreign Policy Crises”. Rethinking Realism in International Relations. Eds. Annette Freyberg-Inan, Ewan Harrison, Patrick James. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. 136-163.
• Dışişleri Belleteni, 1964. S. 1.
• Dışişleri Belleteni, 1964a. S. 2.
• Dışişleri Belleteni. 1967. S. 38.
• Druşotis, Makarios (2007). Karanlık Yön EOKA. Lefkoşa: Galeri Kültür Yay.
• Erhan, Çağrı ve Ersin Embel (2015). “Türk Dış Politikasında Karar Vericileri Yönlendiren Yapısal Faktörler”. Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 72: 145-170.
• “Garanti Antlaşması (Zürich, 11 Şubat 1959)”. http://www.mfa.gov.tr/garanti-antlasmasi-_zurich_11-subat-1959_.tr.mfa (Erişim Tarihi: 20.02.2017).
• George, Alexander L. (1991). “Strategies for Crisis Management”. Avoiding War: Problems of Crisis Management. Ed. Alexander L. George. Boulder: Westview Press. 379-392.
• Gürses, Ümran (2017). “Neoclassical Realism, the Limits of Analysis and International Relations Theory”. Analysing Foreign Policy Crises in Turkey: Conceptual, Theoretical and Practical Discussions. Eds. Fuat Aksu and Helin Sarı Ertem. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. 38-57.
• Hermann, Charles (1969). Crises in Foreign Policy: A Simulation Analysis. Indianapolis: Bobbs Merrill. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Documents/UDHR_Translations/trk.pdf (Erişim Tarihi: 25.12.2017).
• Kaya, İbrahim (2009). “Türkiye Ermenistan İlişkilerinin Normalleş(tiril)mesi: Hukuksal Değerlendirmeler”. Yeni Dönemde Türk Dış Politikası, Uluslararası IV. Türk Dış Politikası Sempozyumu, 29-30 Nisan. Kars: Kafkas Üniversitesi. 224-233.
• Keser, Ulvi (2013). Dünden Bugüne Kıbrıs (1913-2013). Ankara: Berikan Yay. “Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Temel Yapısı" (Zurih,11 Şubat 1959), http://www.mfa.gov.tr/kibris-cumhuriyetinin-temel-yapisi-_zurih_11-subat-1959_.tr.mfa (Erişim Tarihi: 20.02.2017)
• Kohen, Sami (1993a). “Dişimizi Göstermek Gerekir”. Milliyet. 5 Nisan: 14.
• Kohen, Sami (1993b). “Bizi Yeni Bir Kıbrıs’a Zorlamayın”. Milliyet. 6 Nisan: 1-14.
• Kohen, Sami (1993c). “Askerî Önlemler Şart”. Milliyet. 8 Nisan: 15.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 18.02.1964, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d01/c027/mm__01027055.pdf (Erişim Tarihi: 03.07.2017)
• Milliyet (1963). “Gürsel’in Beş Devlet Başkanına Mesajı”. 26 Aralık: 1-7.
• Milliyet (1964a). “Türkiye Kıbrıs’taki Haklarını Kullanmaya Devam Edecek”. 6 Nisan: 1-7.
• Milliyet (1964b). “Meclis Kıbrıs İçin Hükümete Tam Yetki Verdi”. 17 Mart: 1-7.
• Milliyet (1967a). “Kıbrısta Çarpışma Başladı”. 16 Kasım: 1-7.
• Milliyet (1967b). “Hükümet Savaş Yetkisi Aldı”. 18 Kasım: 1-7.
• Milliyet (1967c). “Atina ‘Hayır’ Diyor”. 21 Ağustos: 1-7.
• Milliyet (1967d). “Ya Teminat, Ya Savaş”. 23 Aralık: 1-7.
• Milliyet (1967e). “Siyasi Çabalar Sonuç Vermiyor”. 24 Kasım: 1-7.
• Milliyet (1967f). “Türkiye Savaş Hazır” 19 Kasım: 7.
• Milliyet (1974a). “Ecevit: Bu Bir Yunan Müdahalesidir” 16. Temmuz: 1-10.
• Milliyet (1974b). “Çıkartma Kadar Bu Harekât da Meşrudur”. 15 Ağustos: 4.
• Milliyet (1992a). “Sınırlar Değişmez”. 19 Mayıs: 7.
• Milliyet (1992b). “Ermeni’ye Gözdağı”. 29 Mayıs: 1.
• Neziroğlu, İrfan ve Tuncer Yılmaz (Yay. Haz.) (2014). Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları. C.2. Ankara: TBMM Basım Evi.
• Olgun, Kenan ve Natalya Çerniçenkina (2014). Moskova ve Kars Konferansları: Tutanaklar ve Belgeler. İstanbul: Değişim Yay.
• Özdal, Habibe (2010). Mülakatlarla Türk Dış Politikası. C. 3. Ankara: USAK Yay.
• Papandreou, Andreas G. (1988). Namlunun Ucundaki Demokrasi. Çev. Semih Koray ve Mehmet Emin Yıldırım. 2.bs. Ankara: Bilgi Yay.
• Pazarcı, Hüseyin (1999). Uluslararası Hukuk Dersleri. I. Kitap. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Sarıca, Murat vd (1977). Kıbrıs Sorunu. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Sazak, Derya (1992). “Nahçıvan’a ‘Müdahale’”. Milliyet. 19 Mayıs: 12. Security Council Resolutions, No: 193 (1964), http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/193(1964) (Erişim Tarihi: 20.02.2017).
• Security Council Resolutions, No: 360 (1974), http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/353(1974) (Erişim Tarihi: 03.03.2017).
• Security Council Resolutions, No: 822 (1993), http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/822(1993) (Erişim Tarihi: 05.03.2017).
• Shaffer, Brenda (2010). “Foreign Policies of the States of the Caucasus: Evolution in the Post-Soviet Period”. Uluslararası İlişkiler 7 (26): 51-65.
• Soysal, İsmail (2000). Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları. I. Cilt (1920-1945). 3. bs. Ankara: TTK Yay.
• Sönmezoğlu, Faruk (2015). İki Savaş Sırası ve Arasında Türk Dış Politikası: 1914-1945. İstanbul: Der Yay.
• Sönmezoğlu, Faruk (2016). Son Onyıllarda Türk Dış Politikası: 1991-2015. İstanbul: Der Yay. 350-351.
• Şıhmantepe, Aydın (2017). “An Integrated Model Proposal for Analysing Turkish Foreign Policy Crises”. Analyzing Foreign Policy Crises in Turkey: Conceptual, Theoretical and Practical Discussions. Eds. Fuat Aksu and Helin Sarı Ertem. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. 17-37.
• Şimşir, Bilal (2011). Azerbaycan: Azerbaycan’ın Yeniden Doğuş Sürecinde Türkiye-Azerbaycan İlişkileri. Ankara: Bilgi Yay.
• Tamçelik, Soyalp (2009). Kıbrıs’ta Güvenlik Stratejileri ve Kriz Yönetimi. Ankara: ODTÜ Yay.
• TBMM Tutanak Dergisi (25.12.1963) Dönem 1. Toplantı 3. Birleşim 19. c.24.
• TBMM Tutanak Dergisi (20.11.1967) Dönem 2. Toplantı 3. Birleşim 6. c.22.
• TBMM Tutanak Dergisi (20.05.1992) Dönem 19. Birleşim 78. c.22.
• Toluner, Sevin (1977). Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Milletlerarası Hukuk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• Toluner, Sevin (2004). “Uluslararası Kıbrıs Konferansı (1-2 Mart 2003)”. Milletlerarası Hukuk Açısından Türkiye’nin Bazı Dış Politika Sorunları. Der. Sevin Toluner. İstanbul: Beta Yay. 229-238.
• Türkiye’de Dış Politika Krizlerinde Karar Verme ve Kriz Yönetimi Süreç Analizi. TÜBİTAK 1001 Projesi. Proje No: 112K172. www.tdpkrizleri.org (Erişim Tarihi: 10.04.2017).
• Üçbaş, Ümran (2014). “Neoclassical Realism in Analysing Crisis Management: The Case of Turkish Foreign Policy Crises”. 8th ECPR General Conference University of Glasgow, 3-6 Eylül. Glasgow: University of Glasgow. https://ecpr.eu/Filestore/PaperProposal/f914c830-a88f-4b77-84d0-d84ca31b0725.pdf (Erişim Tarihi: 31.12.16).
• http://www.un.org/en/sc/documents/resolutions/1964.shtml (Erişim Tarihi:20.03.2017).