Mehmed Zeki Bey, Osmanlı Devleti’nin çözülüşü ile Türkiye Cumhuriyeti’nin
kuruluşu arasındaki çalkantılı bir dönemde Türk basın hayatında yer almış bir gazetecidir. Onu diğer gazetecilerden ayıran en belirgin özelliği, Mehmed Zeki’nin çok dilliliği,
çok kimlikliği ve nadir görünebilecek türden hareketli yaşam öyküsüdür. Bu makalede
gazeteci ve iş adamı kimliği ile 1924’te Almanya’daki sanayi firmalarını ziyaretiyle başlayan sorunlar süreci konu edilmiştir.
Alman sanayi kuruluşlarından gelen bir talep üzerine Alman Dışişleri’nce Mehmed
Zeki Bey hakkında bir rapor hazırlanması söz konusu olmuştur. İstanbul’daki Alman
kolonisi Tötonya kulübünün bazı üyelerince kaleme alınarak Alman Dışişleri’ne gönderilen rapor, Mehmed Zeki Bey’i ve sahibi olduğu Turquie Consortium (TUCO) şirketini
zor durumda bırakmıştır. Bu durum karşısında, hakarete varan ifadelerin kullanıldığı
raporu kaleme alanlara karşı, Mehmed Zeki Bey Türkiye’de hakaret davası açmıştır.
Alman büyükelçiliği, hukuki sürece müdahil olmuş ve Türk makamlarını yönlendirme
çabası içine girmiştir. Sonuçta Mehmed Zeki Bey, birinci celsede davayı kaybetmiştir.
Türk ve Alman resmi makamlarınca, hukuki süreçte kaleme alınan diplomatik
yazışmalar ve istihbarat raporları, Mehmed Zeki Bey şahsında, I. Dünya Savaşı ile erken
Cumhuriyet döneminin, siyasi ve iktisadi durumu hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Bu bağlamda medya gücünün, siyasi ve ticari faydalar sağlamakta oynadığı rol de
gün yüzüne çıkmıştır.
Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivleri ile Alman Dışişleri Bakanlığı Politik Arşivi’nde Mehmed Zeki Bey ile ilgili olarak hazırlanmış dosyalar, bu sıra dışı gazetecinin, ticari ve siyasi ilişkilerinin ortaya çıkmasında temel kaynak olmuştur.
Mehmed Zeki Bey was a journalist who was enrolled in the Turkish press life in
the turbulent period in which the Ottoman Empire fell and the Turkish Republic was
founded. His most remarkable characteristic was his multi-language ability, his diversity
in identity, and his life story which may be seldom found. This article deals with the
problems which started with his visit of the German Industrial firms in 1924 with his
identity as a journalist and businessman.
After the demands of the industrial firms, a report had to be prepared about Mehmed Zeki Bey by the German ministry of International affairs. The report which was
written by some of the members of the German Colony of Teutons was sent to the German Ministry of Foreign Affairs. This report brought Turquie Consortium (TUCO)
which was owned by Mehmed Zeki Bey in a very difficult position. In this situation,
Mehmed Zeki Bey opened a court procedure in Turkey against those who insulted him
in their raport. The German Embassy actively participated into the legal process and
attempted to manipulate the Turkish authorities. Finally Mehmed Zeki Bey lost the
court procedure in the first session.
The diplomatic documents written by the Turkish and the German authorities
throughout the legal procedure and the intelligence reports give valuable information
about political and economic situation of the First World War and the early Republican
era. In this respect, the role played by the media in receiving political and commercial
benefit becomes more apparent.
The files prepared for Mehmed Zeki Bey in the Prime Ministry of the Ottoman
Archives, the Republic Archives and the German Ministry of Foreign Affairs political
archives are the basic sources for shedding some light on the commercial and political
relationships of this unusual journalist.
La Petit Journal Illustré Press Mehmed Zeki Bey the Journal of Millî Müdafaa the Teuton Club Tuco
Primary Language | Turkish |
---|---|
Journal Section | Articles |
Authors | |
Publication Date | March 5, 2017 |
Published in Issue | Year 2017 Volume: 32 Issue: 94 |