27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi Ve Türk Polisi

Year 2014, Volume: 30 Issue: 89, 11 - 60, 06.07.2014

Ali Dikici

Abstract

Türk ordusu 27 Mayıs 1960 tarihinde kansız bir darbe ile yönetime el koydu. 27 Mayıs’a
giden süreçte meydana gelen olaylarda polis, siyasi taraf tutmakla (hükümet yanlısı olmakla) ve
böylece tarafsızlığını kaybetmekle suçlandı. Bu nedenle darbenin hemen ardından askerî yönetim polis teşkilatını öncelikle ele alarak, bir takım yenileştirme ve yapılandırma faaliyetlerine
girişti. Ancak Yassıada’da gerçekleştirilen askerî yargılamalar esnasında Emniyet mensupları da
yargılandı ve birçoğu çeşitli hapis cezalarına çarptırıldılar. Bu süreçte Emniyet Teşkilatı darbeden en çok etkilenen kurumlardan birisi oldu ve uzun yıllar darbenin etkisini üzerinden atamadı. Bu makale darbe öncesi polisin olayları algılama ve karşı koymadaki yetersizliği ve darbenin
akabinde polis teşkilatının yaşadığı sıkıntıları ortaya koymayı amaçlamaktadır. 

Keywords

27 Mayıs Darbesi, Menderes, Polis, 28–29 Nisan Olayları

27 May 1960 Mılıtary Coup And The Turkısh Polıce

Abstract

Turkish Army officers staged a bloodless coup in Turkey on 27 May 1960. In the lead up to
27 May a number of separate incidents took place in Turkey. The Turkish Police were to blame on
the ground that they politically (government) motivated against these incidents and lost its impartiality. Immediately after the coup a priority was given to police by the military coup leaders
and some renovation and reorganization projects regarding police were put into effect. However,
many police officers were judged by military courts in Yassıada and some of them were sentenced
to different years in prison. The Turkish National Police Organization was one of the mostly affected state bodies by the coup and could not get rid of this effect for decades. This article shows
how the police organization failed to respond to advance warnings and incidents of this coup and
the main problems as to its own organization following the coup.

Keywords

27 May Coup, Adnan Menderes, Police, 28-29 April Incidents

References

• “11 gencin öldürüldüğünü gözlerimle gördüm. Ama bunlardan iki tanesinin cesetlerini bulduk. Diğerlerini muhtelif yerlere gömmüşler ve üzerlerinden yol geçirmişlerdir.” Milliyet (23.09.1960).
• “27 Mayıs’a Giden Süreci Tanıklar Anlatıyor”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, (ed. Ertuğrul Kürkçü) Cilt: 6, İletişim Yayınları, İstanbul, 1988, s. 1970–1971.
• “28 Nisan 1960: Türk Gençliği o gün şahlandı”, Hürriyet (28.05.1960).
• “28 Nisan hadiselerinde 90 üniversiteli kayıp”, Tercüman (29.05.1960).
• “6–7 Eylül kararnameleri sanıklara dün dağıtıldı”, Akşam (16.10.1960).
• “Anayasayı İhlal suçundan dün idamları talep edilenler”, Yeni Asır (30.09.1960).
• “Ankara Garındaki Hadise”, Akşam (03.04.1960).
• “Babamı nasıl öldürdünüz?”, Türkiye (08.06.2012).
• “Bayram sevinci, İstanbul bayraklarla donandı” Hürriyet (27.5.1960).
• “Beyanname dağıtan 4 kişi yakalandı.” Milliyet (28.05.1960).
• “Bir depoda 5700 mavzer ve binlerce tabanca bulundu”, Tercüman (01.06.1960).
• “Bumin, Başvekil’e Şikâyet Edildi”, Milliyet (14.01.1960).
• “Bumin Yamanoğlu Tahliye Edildi”, Milliyet (27.05.1965).
• “Buzhane ve Çukurlarda Bulunan Cesetler. Cesetler, İstanbul ve Ankara’da bulundu”, Cumhuriyet 02.06.1960.
• “Bütün Yurtta mutlak bir huzur hâkim”, “Ankaralılar Ordu’yu sevinçle karşıladı”, Yeni İstanbul 28.05.1960.
• “Cesetler, yem makinalarında kıyılıp toz haline getirilmiş”, Akşam (04.06. 1960).
• “Emniyet’te geniş değişiklik yapılacak”, Yeni İstanbul (30.05.1960).
• “Eski Dâhiliye Vekili Dr. Namık Gedik intihar etti”, Tercüman (31.05.1960).
• “Eski idarecilerin çeşitli hünerleri”, Tercüman (02.06.1960).
• “Faruk Oktay iftira atmadı, öldürüldü”, Türkiye, (26.05.2013).
• “Gestapo Şahin geceleri çizmesiyle yatağa giriyor.” Akşam, (31.05.1960).
• “Harp Okulunun imha planları açıklandı.” Milliyet (9.06.1960).
• “Hükümet yeni icraat arefesinde. Yepyeni bir polis teşkilatı kurulacak. Her türlü suiistimali tahkik etmek için bir heyet teşekkül etti. Ankara’da bütün polisler sivil olarak vazife görüyor, yalnız bekçiler resmi elbise giyebilecek”, Tercüman (03.06.1960).
• “Hürriyet şehidi gençlerimiz hakkında dün Milli Birlik Komitesi açıklama yaptı. Cesetlerin makinelerde kıyılıp toz haline getirildiği ihbar edildi. Halktan aramalar için yardım isteniyor.”, Hürriyet (04.06.1960).
• “İnönü Uşak’ta taşla hafif yaralandı. M. Vekili, gazetecilere tecavüz oldu”, Dünya (01.05.1959).
• “İnönü’nün Uşak ziyareti hadiseli oldu”, Akşam (1 Mayıs 1959).
• “İnönü’ye tecavüz edenler hesap veriyor.” Milliyet (28.06.1960).
• “İstanbul Emniyet Müdürü Değişti”, Polis - Aylık Dergi, Ekim 1960, Sayı: 99, s. 6.
• “İstanbul Emniyet Müdürü değiştirildi.”, Milliyet (14.11.1960).
• “İstanbul Emniyet Müdürü ile Bir Konuşma”, Polis Mecmuası, Eylül 1960, Sayı: 98, ss.1-3.
• “İstanbul’da 7 kişi daha tutuklandı”, Tercüman (31.05.1960).
• “İstanbul-Ankara’da örfi idare ilan edildi. İstanbul’da gece sokağa çıkmak yasak. Eğlence yerleri kapandı.” Hürriyet (29 Nisan 1969).
• “İstanbul’da 9 ceset bulundu” Ulus (11.06.1960).
• “İzmir iki gündür bayram yapıyor”, Tercüman (31.05.1960).
• “Kahraman Türk Ordusu Bütün Memlekette Dün Gece Sabaha Karşı İdareyi Ele Aldı”, Cumhuriyet (27.5.2007).
• “Korkunç cinayetler aydınlanıyor: Bir çukura gömülen 3 ceset bulundu.” Akşam, (05.06.1960).
• “Galatasaray Mahkûmlara Karşı”, 27 Temmuz 1963, http://www.galatasaray.org/tarih/tarihte_bugun.php?frm_date=07-27, Erişim: 03.08.2014.
• “Menderes’i Güldüren Tanık”, Hayat, Sayı: 45, (04.11.1960).
• “Menderes’in korkunç tasavvurları ortaya çıktı”, Tercüman (31.05.1960).
• “Menderes’le yasak aşk yaşadı diye 2. karısını mirasından men etmiş”, Vatan (25.12.2003).
• “Mesleğe Davet”, Polis Mecmuası, Eylül 1960, Sayı: 98, s. 7-8.
• “Parayla tutulmuş adamlara dağıtılmak üzere 7 bin silah ve asker elbisesi ele geçti”, Ulus (30.05.1960).
• “Polis elbiseleri değiştiriliyor”, Milliyet, (04.06.1960).
• “Polis ve İstihbarat” Polis Dergisi, Yıl: 3, Sayı:12, 1997.
• “Polisler tartışıyor”, Yeni Asır (30.09.1960).
• “Sabık Devlet Erkânı Nezaret Altına alındı”, Yeni İstanbul (28.05.1960).
• “Sayın Cemal Gürsel’in Radyo Konuşması”, Polis Mecmuası, Temmuz 1960, Sayı: 96, s. 1-2.
• “Siyasi faaliyetler durduruldu. Dün Kurulan 15 kişilik Tahkikat Komisyonu çalışmaya başladı ve tahkikat sonuna kadar kongrelerle her türlü parti toplantılarını menetti.” Akşam (19.04.1960).
• “Şehitleri tespit komisyonu kuruldu”, Tercüman (31.05.1960).
• “Talebelerin ölümü ile ilgili korkunç ihbarlara yapılıyor”, Yeni Sabah, (04.06.1960).
• “Treni Himmetdede’de Vali Muavini ve J. Komutanı tarafından durdurulan İnönü dün Kayseri’ye sokulmak istenmedi.” Akşam (03.04.1960).
• “Türk Ordusu Vazife Başında: Silahlı Kuvvetlerimiz Bütün Yurtta İdareyi Fiilen Ele Aldı”, Hürriyet (27.5.1960).
• “Uşak Valisi ve Emniyet Müdürü Bakanlık emrine alındı”, Dünya (01.05. 1959).
• “Yassıada’da ilk gün: 401 sanık dün adalet huzuruna çıktı”, Hürriyet (14.10. 1960).
• “Yeşilhisar’da polis halka ateş açtı.”, Cumhuriyet (25.03.1960).
• Ağaoğlu, Samet, Arkadaşım Menderes, İpin Gölgesindeki Günler, Alkım Yayınevi, İstanbul 2004.
• Ağılcıklı, Kemal Kaya, “Geçmiş Olsun”, Polis Mecmuası, Temmuz 1960, Sayı: 96, s. 3-4.
• Altaylı, Fatih, “Soma bir insan hakları ihlalidir”, Habertürk, 21.05.2014.
• Alyot, Halim, Türkiye’de Zabıta, Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum, Kanaat Basımevi, Ankara 1947.
• Arcayürek, Cüneyt, Yeni Demokrasi-Yeni Arayışlar 1960–1965, Bilgi Yayınevi, Ankara 1985.
• Aydemir, Şevket Süreyya, İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, Remzi Kitabevi, İstanbul 1990.
• Bayley, David, Patterns of Policing, Rutgers University Press, New Brunswick 1985.
• Bayram, Atilla, Cumhuriyet Döneminde Emniyet Teşkilatının Yapısı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2001).
• Birinci, Ali, “Emniyet Teşkilatı’nda İlkler”, Polis Bilimleri Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 3, (Nisan 1999), ss. 9–16.
• Burçak, Rıfkı Salim, Yassıada ve Öncesi, Çam Yayınları, Ankara 1976.
• Civaoğlu, Güneri, “Son Anlar”, Milliyet (15.05.1997).
• Cumhuriyet (12.02.1961).
• Cumhuriyet (29.05.1960).
• Çavdar, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950’den Günümüze), İmge Kitabevi, Ankara 2004.
• Emsley, Clive, The English Police: A Political and Social History, St. Martin’s Pres, New York 1991.
• Erinç, Orhan, “Argoyu da Yozlaştırıyoruz”, Cumhuriyet (18.2.2006).
• Ertan, Kemalettin, Bir Polisin Anıları ve Tanıları, Desen Ofset, 1998, Ankara.
• Gülşen, İ. Hüseyin, Emniyet Teşkilatının İdari Yapısı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, 1985).
• Gümülcine, Nihat, “Ağlayan Polis”, Polis Mecmuası, Haziran 1960, Sayı: 95, s.1-2.
• Gürcan, Fethi - Gürcan, Öner, Ben Bir İhtilalciyim, Süvari Yayıncılık, Ankara 2005.
• Güven, Dilek, Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6–7 Eylül Olayları, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• Hürriyet (27.5.1960).
• Hürriyet Yolunda 27 Mayıs 1960 [Hazırlayan: Ali İsmet Gencer], MTTB Yayınları, Ankara, 1960.
• Işıklar, Aykut, “Eski polisi bilmeden, genç polisleri harcamayın!..”, Bugün (13.12.2008).
• İnanç, Ünal, “Destan yazan polise ithaf olunur ”, Aykırı Haber, http:// www.aykirihaber.org/guendem/1412-destan-yazan-polise-ithaf-olunur.html, Erişim: 14.06.2014.
• İpekçi, Abdi - Coşar, Ö. Sami, İhtilalin İçyüzü, Milliyet Yayınları, İstanbul 1965.
• İstanbul Emniyet Müdürlüğü Resmi internet sitesi, http://www.iem.gov. tr/iem/?m=1&s=97&idno=20, 06.08.2007.
• Kabacalı, Alpay, Türkiye’de Gençlik Hareketleri, Altın Kitaplar, İstanbul 1992.
• Kalyoncu, Cemal, “27 Mayıs’ta öğrencileri kullandık”, Aksiyon Dergisi, Sayı: 442, (26.05.2003).
• Karakuş, Emin, İşte Ankara, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1977.
• Karavelioğlu, Kamil, Bir Devrim İki Darbe: 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül…, Gürer Yayınları, İstanbul 2007.
• Keyder, Çağlar, “Türkiye Demokrasisinin Ekonomi Politiği”, içinde Geçiş Sürecinde Türkiye, Der. İrvin Cemil Schick-E. Ahmet Tonak, Belge Yay., İstanbul 1992, ss. 38-75.
• Koçaş, Sadi, Atatürk’ten 12 Mart’a… Anılar, 2. Cilt, May Yayınları, İstanbul, 1977.
• Kumkale, Tamer, “Psikolojik Harekât Hakkında Neler Biliyoruz ?”, Önce Vatan (Aralık 2005).
• Kuruluşundan Bugüne Polis Akademisi (1937–1988), Polis Akademisi Yayını, Ankara, Aralık 1988.
• Landau, Jacob M., Türkiye’de Sağ ve Sol Akımlar, (Çev. Erdinç Baykal), Turhan Kitabevi, Ankara 1979.
• Milletimizin Hizmetinde 150 Yıl (1845–1995), EGM Yayını, Ankara 1995.
• Nadi, Nadir, “Polis ve Politika”, Polis Mecmuası, Temmuz 1960, Sayı: 96, s. 7-8.
• Önder, Necmettin, Yassıada’da Milli İrade Nasıl Mahkûm Edildi, Dem Yayınları, İstanbul 1990.
• Örsan Öymen, Bir İhtilal Daha Var… 1908–1980, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1986.
• Özdemir, Erol, “İsmail Hakkı Demirel ile Söyleşi: 12/24 Sisteminin İlk Uygulayıcısı”, Çağın Polisi, Yıl: 4, Sayı: 41, (Mayıs 2005), s. 15–24.
• Özdemir, Erol, “Polis Çağdaş Köle Midir”, Çağın Polisi Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 66, Haziran 2007, s. 15–17.
• Özdemir, Erol, “Vahdet Erdal İle Söyleşi: İstikrar Abidesi 12 İlde 21 Yıl İl Emniyet Müdürlüğü ve Aynı Özel Sektörde 26 Yıldır Devam Eden İş Hayatı”, Çağın Polisi, Yıl: 4, Sayı, 42, Haziran 2005, ss. 10–15.
• Özkan, Naki, “Emniyet İstihbarat Dairesi’ni kuran emekli Siyasi Şube Müdürü Ergun Gökdeniz: Emniyet siyasallaştı”, Milliyet (06.11.1998).
• Özkan, Tuncay, Bir Gizli Servisin Tarihi: Milli İstihbarat Teşkilatı, Milliyet yayınları, İstanbul, 1999.
• Özkaya, Şükran, Adım Adım 27 Mayıs, İleri Yayınları, İstanbul, 2005.
• Perin, Mithat, Yassıada Faciası, 2. Cilt, Dem Yayınları, İstanbul, 1990.
• Polat, Özgüner, “Mesleki Anı Yarışması”, Çağın Polisi, Yıl: 2, Sayı: 21, Ağustos 2003.
• Polis Mevzuatı, Haz. Arif Yıldız, Halil İbrahim Keskin, Sami Tanrıverdi, Ulus Basımevi, İstanbul 2005.
• Resmi Gazete, 30.10.1956, Sayı: 9346, s. 147/6
• Selen, Orhan, “Polisle Uğraşmayın”, Anayurt Gazetesi (06.02.2007).
• Sulhi Dönmezer’in Yener Süsoy’la Röportajı, “Siirt konuşmasında suç niteliği yok”, Hürriyet (07.10.2003).
• Şahin, Eyüp, “APK’nın Yapılanma ve İçinde Bulunduğu Teşkilatı Yapılandırma Sürecindeki Tarihi Gelişimi”, Polis Dergisi, Sayı: 46, (Ekim-Kasım-Aralık 2005), ss. 12–13.
• Şahin, Eyüp, 1907’den 2000’e Polis Okulları, EGM Basımevi, Ankara 2001.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: XI, c. 13, 29.04.1960, TBMM Matbaası, Ankara 1960.
• Tempo (10 Şubat 2006)
• Tercüman (6 Mayıs 1960).
• Toker, Metin, “Tehlikeli bir eğilim: Polisle oynamak”, Milliyet (29.12.1996).
• Toker, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları (1944–1973) DP Yokuşaşağı (1954–1957), Bilgi Yayınevi, Ankara 1991.
• Toker, Metin, Demokrasinin İsmet Paşa’lı Yılları (1944–1973), Yarı Silahlı, Yarı Külahlı Bir Ara Rejim (1960–1961), Bilgi Yayınevi, Ankara 1991
• Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri, Başbakanlık O ve M Daire Başkanlığı Yayınları, Cilt: II, No: 11, Ankara 1978.
• Ulus (21.04.1960).
• Urgancıoğlu, Salih, Cumhuriyet Devrinde Emniyet Genel Müdürleri, Sesim Gazetecilik-Matbaacılık Ltd. Şti., Kocaeli 1973.
• Weiker, Walter F., The Turkish Revolution 1960-1961 Aspects of Military Politics, The Brookings Institution, Washington, D.C. 1963.
• Yağar, Hasan, Mevzuat Metinlerinde Polis Teşkilatında Yapı ve Görev (1845–1923), (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 1988).
• Yalçın, Durmuş, “Hayatımdan Kesitler”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 79, Sayı: 454, (Mart 2007), ss. 250–272.
• Yalman, A. Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim-2: 1922- 1971, Özener Matb., İstanbul 1997.
• Yassıada Broşürü, T.C. Milli Birlik Komitesi İrtibat Bürosu, Ekim, İstanbul, 1960.
• Yener, Tevfik, “Yanan merdivenler”, Sabah (02.05.1999)
• Yeni İstanbul (30.05.1960).
• Yiğit, Mustafa, “Polis ve İstihbarat”, Polis Dergisi, Yıl: 3, Sayı:12, 1997.
• Zafer, (1,2.05.1960).
• Zafer, (30.04.1960).