Osmanlı’nın Son Döneminden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Liberalizm-Devletçilik Çatışması

Year 2011, Volume: 27 Issue: 80, 209 - 240, 07.07.2011

Şarikla Gedikli Berber

Abstract

Liberalizm, Yakın Çağda ortaya çıkmış ve dünyayı geniş çapta etkilemiş bir fikir akımıdır. Aynı zamanda Liberalizm kamu otoritesinin ekonomik, sosyal, dinsel vb. gibi alanlara müdahale etmesine
karşı çıkan bir görüştür. Liberalizm, Avrupa’da eğitim gören Yeni
Osmanlılar ve ardından Jön Türkler tarafından Osmanlı Devlet’inde
savunulmaya çalışılmıştır. Liberalizm 20. yüzyılın başında yaygın
olarak benimsenen siyasi ve iktisadi modernleşme modeli olsa da,
Osmanlı’nın siyasi ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılayamamıştır.
Çünkü Osmanlı liberalleri Osmanlı coğrafyasında girişimci sınıfın olmaması gerçeğini göz ardı etmişlerdir. İttihat ve Terakki yönetimi ise
bu konuda daha gerçekçi bir tutum izlemiş, girişimci milli burjuvazi sınıfı devlet eliyle oluşturulmaya çalışılmıştır. İttihat ve Terakki’nin merkeziyetçi devlet yapısı ve Türk burjuva sınıfı oluşturma çabaları Türkiye Cumhuriyeti Devletine bir birikim ve miras olarak aktarılmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında “liberal” olarak nitelenebilecek siyasi sima, akım ve partiler olsa bile, liberalizm ulus inşa sürecinin gerekliliği karşısında faydasız olarak görülerek, Türkiye’deki
etkinliğini uzun bir süre kaybedecektir.

Keywords

Liberalizm, Devletçilik, İttihat ve Terakki, Milli İktisat Teoremi, Türk Burjuva Sınıfı

From The Last Term Of The Ottoman Empire To The Fırst Decade Of The Republic Of Turkey Struggle Between Liberalism And Statism

Abstract

Liberalism is a though that appeared in the modern age and affected to the world widely. Addition to this, liberalism is an opinion that
challenges to intervene public opinion to the economic, social, religious life. In the modern age liberalism was tried to be defended by
the New Ottomans and Young Turks who were educated in Europe.
Although liberalism was a model of political and economical modernization in the first decade of 20th century, it could not solve Ottoman’s economical and political needs. Because of the fact that Ottoman liberal thinkers were not to take into consideration that there
was any entrepreneurial class in the Ottoman land. However Committee of Union and Progress pursued a realistic course and tried to
make national bourgeoisie itself. Centralization state system of
Committee of Union and Progress was transferred to the Republic of
Turkey with effort to make Turkish bourgeoisie as a heritage. Although in the first decade of Republic of Turkey there were many liberal polities, faces, parties, movements, liberalism was accepted uselessly in the periof of building a new Turkish nation then it had lost
effect in Turkey for a long time. 

Keywords

Liberalism, Statism, Committee of Union and Progress, National Economic Theory, Turkish Bourgeoisie Class

References

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi B.C.A., Dosya: 6937, Yer No: 64.427..35., Fon Kodu: 30..10.0.0, Tarih: 28/6/1923.
• B.C.A., Dosya: 400-33, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 219.479..3., Tarih: 1/9/1923.
• B.C.A., Fon Kodu: 30..18.1.1, Yer No: 2.38..17., Sayı: 730, Tarih: 10/3/1921.
• B.C.A., Dosya: 1741 Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 165.151..1.,Tarih: 18/4/1923.
• Resmi Yayınlar TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 27.
• Te’lif ve Tetkik Eserler
• Kitaplar ACAR, Yalçın, Tarihsel Açıdan Türkiye Ekonomisi ve İzlenen Politikalara (1923-1963), Bursa Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa 1991.
• AKTAŞ, Ümit, Osmanlı Çağı ve Sonrası, Bakış Yayınları, İstanbul 1998.
• ALKİN, Erdoğan, İktisat, Filiz Kitabevi, Ankara 1992.
• AVCIOĞLU, Doğan, Türkiye’nin Düzeni, Cem Yayınevi, İstanbul 1974.
• Berzeg, Kazım, Liberalizm ve Türkiye, (Ed.:Bekir Özipek), Liberal Düşünce Topluluğu Yayınları, Yayın No:8, Ankara 1996.
• BORATAV, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, 2. baskı, Savaş Yayınevi, Ankara 1982.
• CANİKLİOĞLU, Meltem, Liberalizm, BDS Yayınları, İstanbul 1996.
• CEM, İsmail, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem/Kültür Yayını, İstanbul 1995.
• ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’de Liberalizm, İmge Yayınevi, Ankara 1992.
• DEMİR, Ömer; Acar, Mustafa, Sosyal Bilimler Sözlüğü, Vadi Yayınları, Ankara 2002.
• ELDEM, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• HEPER, Metin, Bürokratik Yönetim Geleneği, Odtü Yayını, Ankara 1974.
• ISSAWI, Charles, The Economic History of Turkey 1800-1914, The University Of Chicago Pres, 1980.
• İNAN, A. Afet, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1972.
• İNAN, A.Afet, Medeni Bilgiler ve Atatürk’ün El Yazmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, TTK Basımevi, Ankara 1988.
• İNAN, A.Afet, Vatandaş İçin Medeni Bilgiler ve Kemal Atatürk’ün El Yazıları, TTK Yayınları, TTK Basımevi, Ankara 1969.
• KONGAR, Emre, Türk Toplumbilimcileri, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1996.
• MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
• MARDİN, Şerif, Türk Toplumunu İnceleme Aracı Olarak “Sivil Toplum”, Defter, Metis Yayınları, Aralık 1987.
• OKÇUOĞLU, İbrahim, Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi, İç Pazarın Oluşma Süreci, Ceren Basım Yayın, İstanbul 1996.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir Haberler-Belgeler-Yorumlar, 4. baskı, Ankara Üniversitesi Yayınları, Yayın no: 440, Ankara 1987.
• PAMUK, Şevket, 100 Soruda Osmanlı-İktisat Tarihi 1500-1914, 5. baskı, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1999.
• PETROSYAN, Yuriy Aşatoviç, Sovyet Gözüyle Jön Türkler, (Tercüme: Mazlum Beyhan-Ayşe Hacıhasanoğlu), Bilgi Yayınevi, İstanbul 1974.
• Prens Sabahattin, Türkiye Nasıl Kurtarılabilir, (Çev.: Muzaffer Sencer), Ekin Basımevi, İstanbul 1965.
• SAĞLAM, Dündar, Devletçilik İlkesi İçinde Özel Sektör Kamu Sektörü Dengesi, Atatürk’ün Ekonomik Kalkınma Politikası ve Devlet İşletmeciliği, Formül Matbaası, İstanbul 1981.
• ŞANLI, Bahar, Sanayileşme Stratejileri ve Türk Dış Ticareti: Sanayileşme Stratejilerinin Türk Dış Ticaretinin Yapısı Üzerinde Etkileri, Işıklı Yayın-Tanıtım, İstanbul 1997.
• TANİLLİ, Server, Uygarlık Tarihi, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1996.
• TEZEL, S. Yahya, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi 1923-1950, 3. baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994.
• TOPRAK, Zafer, İttihad-Terakki ve Cihan Harbi: Savaş Ekonomisi Ve Türkiye’de Devletçilik, Homer Kitabevi, İstanbul 2003.
• TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Ekonomi ve Toplum: 1908-1950, Milli İktisat Milli Burjuvazi, (Yay. Haz.: Ekrem Çakıroğlu), Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. Türkiye Araştırmaları:14, İstanbul 1995.
• TÜRKDOĞAN, Orhan, Milli Kültür Modernleşme ve İslam, Birleşik Yayıncılık, İstanbul 1996.
• VURAL, Mehmet, Siyaset Felsefesi Açısından Muhafazakârlık, Elis Yayınları, Ankara 2007.
• YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Yenilik Basımevi, İstanbul 1970.
• ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çeviren: Yasemin Saner Gönen), İletişim Yayınları İstanbul, 2005.
• Makaleler ÇAĞLA, Cengiz, “Bir Türk Aydını Olarak Prens Sabahattin Bey”, Türkiye Günlüğü, Sayı 26, Ankara, Ocak-Şubat 1994.
• ERİŞ, Metin, “Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma Hareketleri”, Türkler, Cilt XIV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• SAYAR, Ahmet Güner, “Yenileşmeden Cumhuriyete Osmanlı İktisat Düşüncesi”, Türkler, Cilt XIV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
• YAYLA, Atilla “Liberalizm Ne Değildir”, Dialog Dergisi, Sayı 1, Yıl 1996.
• Kitap bölümleri BAKIREZER, Güven, “Türkiye’de Sosyal Liberalizm”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Liberalizm, (Yay. Haz.: Tanıl Bora, Murat Gültekin), Cilt 7, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• DEMİREL, Ahmet, “Milli Mücadele Döneminde Birinci Meclis’teki Liberal Fikirler ve Tartışmalar”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Liberalizm, (Ed: Tanıl Bora- Murat Gültekin), Cilt 7, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• EMRENCE, Cem, “Dünya Krizi Ve Türkiye’de Toplumsal Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Liberalizm, (Ed: Tanıl Bora- Murat Gültekin), Cilt 7, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• ERDOĞAN, Mustafa, “Liberalizm ve Türkiye Serüveni; Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce”, Liberalizm, (Yay. Haz.: Tanıl Bora, Murat Gültekin), Cilt 7, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• İNSEL, Ahmet,“Türkiye’de Liberalizm Kavramının Soyçizgisi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Liberalizm, (Yay. Haz. Tanıl Bora, Murat Gültekin), Cilt 7, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• YILMAZ, Murat, “Ahmet Ağaoğlu”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık, (Yay. Haz.: Uygur Kocabaşoğlu), Cilt 3, 3. Basım, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
• Tezler ŞAHİN, Yahya, Liberalizm, Demokrasi ve Türkiye’de Liberalizm Anap Örneği, (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1994.
• YILMAZ, Murat, Ahmet Ağaoğlu’nda Liberalizm ve Milliyetçilik, (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1991.
• İnternet http://tr.wikipedia.org/wiki/Gen%C3%A7_Osmanl%C4%B1, Tarih:03.01.2011.
• http://www.turkcebilgi.com/keçecizade_fuat_paşa/ansiklopedi#ansiklopedi, 03.01.2011.
• http://tr.wikipedia.org/wiki/J%C3%B6n_T%C3%BCrkler, 03.01.2011.