Ermenilerin Maraş’tan Ayrılmaları, 1920-1922

Year 2004, Volume: 20 Issue: 58, 65 - 82, 01.03.2004

Memet Yetişgin

Abstract

Ateşkesten sonra işgalcilere karşı Türklerle birlik olmayan ve Türklerle dostça yaşamak arzusunu göstermeyen Ermeniler, uzun zamandır arzuladıkları bağımsız bir devlet düşüncesine devam ettiler. Bunun için onlar işgalcilerle, özellikle Fransızlarla, işbirliği yaptılar. Maraş’ta, Fransızların desteğini aldılar ve artan ölçüde Türk değerlerine ve hayatlarına saldırmaya başladılar. Türkler, onurlan ve bağımsızlıkları için Fransızlarla savaşmak zorunda kaldıklarında, Ermenilerle de savaşmak zorunda kaldılar. Kanlı bir karşılaşmanın sonunda Türkler muzaffer oldu. Beraberinde binlerce Ermeni’yi de götüren Fransız işgal gücü şehirden ayrılmak zorunda bırakıldı. Savaştan sonra Maraş’ta kalan Ermeniler ise şehirden ayrılmak için uygun yollar aradılar. Ekim 1921’de Ankara’da Fransızlar ile Türkler anlaşma imzalayınca ki bu Fransız işgalinin bölgeden ayrılması hakkında uzlaşma sağlıyordu. Türk otoritelerinin ve Ankara Anlaşma¬sının verdiği garantilere rağmen, Ermeniler ciddi olarak Fransızlar ile birlikte bölgeden ayrılmayı istediler. Sonuçta, Maraş’ta kalan son Ermeni gurupları da Ocak 1922’de şehirden ayrıldılar.

Keywords

Türkler, Ermeniler, Osmanlı İmparatorluğu, Fransızlar, Maraş, Mustafa Kemal, Misyonerler

The Departure of Armenians from Maraş, 1920 - 1922

Abstract

Not allying with the Turks against the invaders, and not showing any desire to live a friendly life with the Turks after the armistice, the Armeni- ans continued to entertain their long-time desire for an independent State. For this, they sided with the invaders, especially with the French. In Ma- raş, they got the French support and increasingly began to attack the Tur- kish values and lives. When the Turks had to fight for honor and freedom against the French occupation forces, they had to fight the Armenians, too. After a bloody confrontation, the Turks became the victor. The French oc¬cupation was forced to leave the city, carrying along with them many tho- usand of the Armenians. The Armenians who remained behind after the war in Maraş sought proper ways to leave from the city. As the Franco- Turkish agreement in Ankara signed in October 1921, which agreed on the French occupation to leave the area, the Armenians wanted very much to leave the area with them despite assurances given to them by the authori- ties and the Ankara Agreement. Thus, the last remaining large groups of Armenians in Maraş left the city in January 1922.

Keywords

The Turks, Armenians, The Ottoman Empire, the French, Marash, Mustafa Kemal, Missionaries

References

• Salnhi R, Sonyeî, Minorilics and the DestrueÜoa of t lıe Ottonıan Erapirc, Turkish Histori- cal Society, Ankara, 1993 Yaşar Akbıyık, Milli Mücadelede Güney Cephesi (Maraş), Kültür Bakanlığı, Ankara, 1990
• Stanley E. Kerr, The Lions of Marash: Persenal Experİences with American Near East Re- lief, 1919-1922. State University of New York Press, Albany, 1973
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Fransız İlişkileri (1918-1919), vol, 2, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2002, belge no, 61
• Adil Bağdadlılar, Uzunoluk: İstiklal Harbinde Kahramanmaraş. Kervan Matbaası, Kahramanmaraş, 1974
• Yalçın Özalp, Mustafa Kemal ve Milli Mücadelenin İlk Zaferi. Belediye Yayınları, Kahramanmaraş, 1984
• Ahmet Eyicil, “Fransızların Maraş’ı İşgali,” Madalyalı Tek Şehir Kahramanmaraş Dergisi, no. 8 (12 Şubat 1991)
• Ahmet Hulki Saral and Tosun Sara!, Vatan Nasıl Kurtarıldı: Nur Dağları, Toroslar, Adana, Maraş, Gaziantep ve Urfa’da Yapılan Kuvayı Milliye Savaşları. Türkiye İş Bankası, Ankara, 1970
• ‘The 22 Days of Marash: Papers on the Dcfense of teh City against Turkish Forces, January- February 1920,” The Armenian Review, 31 (Spring 1977-78)
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Fransız İlişkileri, vol. 2, document no, 85 “The 22 Days of Marash: Papers on thc Defense of teh City against Tuıkish Forces, January- February 1920,” The Armenian Review, vol. 30 (Wintcr 1977-78)
• Hüsamettin Karadağ, Milli Mücadelede Maraş. Mersin, 1943
• Genelkurmay ATAŞE Başkanlığı Arşivi, Barış Faaliyetleri Koleksiyonu: Klasör No: 1162, E/Y Dosya No: 153/81, Belge: 2-11
• R. Yaşar Büyükoğlu, Milli Mücadele Döneminde Güneydoğu Anadolu (3O.X. 1918- 2O.X. 1921), Hacettepe Üniversitesi, Atatürk ilkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi. Ankara, 1998
• Hakimiyet-i Milliye, 21 Şubat 1336 (1920)
• Meclis-i Ayan Tutanakları, 4 Mart 1336 (1920)
• Genelkurmay ATAŞE Başkanlığı Arşivi, Barış Faaliyetleri Koleksiyonu: Klasör No:1162, E/Y Dosya No: 153/81, Belge: 2-12,13
• Paul du Veou, La Passion de la Cilicie. Paris: Librairie Orientaliste, 1937
• ATAŞE Arşivi, Barış Faaliyetleri Koleksiyonu: Klasör No: 1162, E/Y Dosya No: 153/2-13 Mim Kemal Öke, Ermeni Meselesi. İstanbul; Aydınlar Ocağı Yayını, 1986
• ATAŞE Arşivi, Barış Faaliyetleri Koleksiyonu: Klasör No: 1162, E/Y Dosya No: 153/2-13
• The Times, Cumartesi, 14 Şubat 1920
• Hüsamettin Karadağ, Milli Mücadelede Maraş. Mersin, 1943
• Bige Yavuz, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri: Fransız Arşiv Belgeleri Açısından, 1919-1922, TTK, Ankara, 1994.