Türki̇ye’de Demokrasi̇ni̇n Geli̇şi̇m Süreci̇ne Genel Bi̇r Bakış

Year 2002, Volume: 18 Issue: 52, 187 - 234, 01.03.2002

Hüseyin Tosun

Abstract

Türkiye’de demokrasiyi kurma çabalarının yaklaşık 200 yıllık bir tarihi gelişim süreci vardır. 1808’de Sened-i İttifak ile başlayıp,1876’da Kanun-i Esasi’nin ilâm ile gelişen süreç Cumhuriyetin bir eseri olarak günümüze kadar devam etmiştir. Bu süreç içinde Cumhuriyetin kuruluş dönemi olan 1923-1938 arasında çok partili sistem denemeleri yapılmış ise de başarılı olunamamıştır. İkinci Dünya Savaşı’nı demokratik ülkelerin kazanacağı belirmeye başlayınca iktidardaki parti, çok partili sistemi kurmak için iç ve dış gelişmelerin uygun olduğunu görerek bu kararı yürürlüğe koymuştur. Nitekim 4 yıl sonra da 14 Mayıs 1950’de yapılan seçimler sonucunda demokratik yöntemlerle Türkiye’de iktidar değişimi gerçekleşmiştir. Zaman zaman zora düşmüş olsa da Demokrasi, günümüz Türk toplumu için kendisinden artık hiçbir şekilde vazgeçilemeyecek modern bir yaşam şekli haline gelmiştir. Bu çalışmada Türkiye’de demokrasi düşüncesi ve uygulamasının tarihsel gelişim süreci incelenecektir.

Keywords

Demokrasi, Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhuriyeti, Çok Partili Parlamenter Sistem, Demokratikleşme

References

• Schmidt, Manfred G., Demokrasi Kavramına Giriş, Çev.: M. Emin Köktaş, Vadi Yayınları, Ankara 2001.
• Erdoğan, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, Ankara 1997.
• Aristottales, Politika, Çev. Mete Tuncay, Remzi Kitabevi, İstanbul 1983.
• Lipson, Leslie, Demokratik Uygarlık, T. İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1984.
• Chen, C., Democracy, The free press, N.Y., 1971.
• R. Dahi, Demokrasi Üstüne, Çev. Betül Kadıoğlu, Phonenix yayınları, Ankara 2001.
• R. Dahi, Demokrasi ve Eleştirileri, Çev.; Levent Köker, Türk Demokrasi Vakfı Yayını, Ankara 1993.
• Lindsay, D., The Essential of Democracy, Pensilvania Üniv. Press, Philadelphia 1929.
• Diamond, L. Plattner, Demokrasinin Küresel Yükselişi, Yetkin Yay. Ankara 1995.
• Ortaylı, İlber, Gelenekten Geleceğe, Ufuk Kitapları, İstanbul 2001.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayını, İstanbul 1978.
• Altınay, Ahmet Refik, Lale Devri, İstanbul 1932.
• Karpat, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, AFA Yayınları, İstanbul 1996.
• Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci I vb II. Meşrutiyet, I. Cilt, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayını, Ankara 1997.
• Gözübüyük, Şeref, Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 1997.
• Kuran, Ercüment, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçiliklerin Siyasi Faaliyetleri (1793-1821), Ankara 1968.
• Thema Larusse Tematik Ansiklopedi, Milliyet Yayınları, İstanbul 1994.
• Kili, Suna, Gözübüyük, Şeref, Türk Anayasa Metinleri, Ankara 1985.
• İnalcık, Halil, Sened-i İttifak ve Gülhane Hattı Humayunu, Belleten, Sayı: 112.
• Turgut, Nükhet, Türkiye’de Siyasal Muhalefet Olgusu ve Anlayışı, Türk Siyasal Hayatının Gelişimi, Editörler, Ersin Kalaycıoğlu-Ali Yaşar Sarıbıy, Beta Basım Yayım, İstanbul 1986.
• Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir 1985.
• Akşin, Sina, Tanzimatın Padişahı Abdülmecit, Türkiye Tarihi 3 Osmanlı Devleti 1600-1908, Cem Yayınevi, İstanbul 1988.
• Cin, Halil, Tanzimat Döneminde Osmanlı Hukuku ve Yargılama Usulleri, 150 Yılında Tanzimat, TTK Yayını, Ankara 1992.
• İnalcık, Halil, Tanzimat Uygulaması ve Sosyal Tepkiler”, Belleten, XXVIII, 1964; Ed. Engelhardt, Tanzimat, Milliyet Yay.1976.
• Roderic h. Davison, “Osmanlı Türkiye’sinde Batılı Eğitim” Belleten, L 1,1978.
• Kaynar, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Ankara 1954.
• M.A Ubıcını, Osmanlı da Modernleşme Sancısı, Çev. Cemal Aydın, Timaş Yay. İstanbul 1995.
• Morel, Eugene, Türkiye ve Reformları, İstanbul 1984.
• Kuran, Ahmet Bedevi, Osmanlı İmparatorluğu’nda İnkılap Hareketleri ve Milli Mücadele, İstanbul 1956.
• Imbert, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yenileşme Hareketleri, Türkiye’nin Meseleleri, İstanbul 1981.
• Doğan, İsmail, Tanzimat’ın İkinci Ucu, Münif Paşa ve Ali Suavi, İstanbul 1991.
• Birand, Kamiran, Aydınlanma Devri Devlet Felsefesi’nin Tanzimat’a Tesirleri, Ankara 1955.
• Akyıldız, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform 1836-1856, İstanbul 1993.
• Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908), Ankara 1964.
• Akşin, Sina, 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul 1980.
• Hanioğlu, Şükrü, Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Siyasi Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), İstanbul 1985.
• Ebuzziya Tevfık, Yeni Osmanlılar Tarihi, İstanbul 1973.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını, İstanbul 2001.
• 1876 Kanun-i Esasisi ve Türkiye’de Anayasa Geleneği, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İletişim Yayını, İstanbul 1985.
• Tanör, Bülent, “Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış” Tanzimattan Cumhuriyeti Türkiye Ansiklopedisi, C.I, İletişim Yayını, İstanbul 1985.
• Üçok, Çoşkun, 1876 Anayasasının Kaynakları, Türk Parlamentoculuğunun İlk Yüzyılı 1876-1976, Türk Gazetecilik ve Matbaacılık Sanayi, Ankara 1976.
• M.Philips Price, Türkiye Tarihi, Çev. Selahattin Atalay, Ararat Yayınevi, İstanbul 1977.
• Kansu, Aykut, 1908 Devrimi, İletişim Yayını, İstanbul 1995.
• Unat, Reşit Faik, II. Meşrutiyet’in İlanı ve 31 Mart Hadisesi, TTK Yayını, Ankara 1991.
• Tunaya, Türkeye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938), s.121-126.
• Karal, E.Z., Osmanlı Tarihi Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907, VIII.Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1983.
• Us, Hakkı Tarık, Meclis-i Meb’usan 1293-1877,2 Cilt, İstanbul 1940-54.
• Ezherli, İhsan, Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1998) ve Osmanlı Meclis-i Mebusam (1877-1920), Ankara 1988.
• Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk (1919-1927), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2002. s.288-289.
• Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923, C.I, TBMM Vakfı Yay., Ankara 1994.
• Büyük Millet Meclisi, Kavanin Mecmuası, Birici İntihab Devresi, C.I, Ankara 1341.
• Mustafa Küçük, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisinin Yapısı ve Faaliyetleri, Y.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi; Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele’de TBMM, I.Dönem (1919-1923), Ankara 1993.
• Gözübüyük, Şeref, Türk Anayasa Metinleri “Sened-i İttifak’tan Günümüze”, Türkiye İş Bankası Yayını, Ankara 1985.
• Özbudun, Ergun, 1921 Anayasası, AAM Yayını, Ankara 1992.
• Tuncay, Mete, Türkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Yönetiminin Kurulması: 1923 -1931, Yurt Yayınları, Ankara 1995.
• Ağaoğlu, Samet, Kuvay-ı Milliye Ruhu, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1981.
• Demirel, Ahmet, Birinci Mecliste Muhalefet İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul 1994.
• Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler 1859-1952, İstanbul 1952.
• Goloğlu, Mahmut, Devrimler ve Tepkiler (1924-1930), Ankara 1972.
• Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-1940, Cilt 1, Yapı Kredi Yayınları, Mayıs 2002.
• Bila, Hikmet, CHP 1919-1999, Doğan Kitapçılık, İstanbul 1999.
• Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, AAM Yayını, Ankara 2000.
• Ayın Tarihi, “Halk Fırkası Nizamnamesi” CI, No: L, 1923.
• Furuzan Hüsrev Tokin, Türkiye’de Siyasal Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, Ekim Bas., İstanbul 1965.
• Atatürk’ün Tamim,Telgraf ve Beyannameleri IV, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1991.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, II.Kısım, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1997.
• Gözübüyük, Şeref, Z. Zengin, 1924 Anayasası Hakkında Meclis Görüşmeleri, A.Ü. SBF Yayınları, 1957.
• Tanör, Bülent, Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri, Afa Yayıncılık, İstanbul 1996.
• T.Timur, Türk Devrimi, Tarihi Anlamı ve Felsefî Temeli, A.Ü. SBF Yayınları, 1968.
• Gözübüyük, Şeref, Anayasa Hukuku, Turhan Kitabeyi, Ankara 1997.
• Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2002.
• Yeşil, Ahmet, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Cedit Neş., Ank. 2002.
• Erık Jan Zürcher, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Türkçesi Gül Çağla Güven, Bağlam Yayınları, İstanbul 1992.
• Cebesoy, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar, II.Kısım, Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul 1960.
• Orbay, Rauf, Rauf Orbay’ın Hatıraları, Yakın Tarihimiz Dergisi, Sayı: 1-52, 1962-1963.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, İletişim Yayınları, İstanbul 1984.
• Cebesoy, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar II, s.l 10. ; Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar II, s.l 12-113.
• Yalçın, Bekir Sıtkı, Gönülal, İsmet, Atatürk İnkılâbı, Ankara 1984.
• Aybars, Ergün, İstiklal Mahkemeleri 1923-1927, Ankara 1982.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Yayını, Ankara 1984.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannâmeleri IV, Ankara 1991.
• Türk Parlamento Tarihi; TBMM III. Dönem, C. II, Haz. TBMM Araştırma Grubu, Ankara 1995.
• Okyar, Fethi, Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Feshedildi?, İstanbul 1987.
• Okyar, Fethi, Üç Devirde Bir Adam, Haz.Cemal Kutay, Atatürk’ün 100. Doğum Yılı Yayınları, İstanbul 1980.
• Ağaoğlu, Ahmet, Serbest Fırka Hatıraları, Baha Matbaası, İstanbul 1969.
• Yetkin, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, Karacan Yayınları, 1982.
• TBMM Zabıt Ceridesi, XX-XXI, Devre 3, İçtima 3, Celse 1.
• Türkiye’de Siyasi Dernekler II, İçişleri Bakanlığı, Ankara 1950.
• Yetkin, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, İstanbul 1982.
• Yetkin, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, İstanbul 1982.
• Yetkin, Çetin, Türkiye’de Tek Parti Yönetimi 1930-1945, Altın Kitapları Yayınevi, 1983.
• Yılmaz, Mustafa, Sened-i İttifaktan Demokrat Partiye Demokrasi İçin Atılan Adımlar, Kök Araştırmaları, Sayı: Ankara 1999.
• Akandere, Osman, Milli Şef Dönemi, İz Yayıncılık, İstanbul 1998.
• Giritlioğlu,Fahir, Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii, 1965.
• Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi, Ankara 1974.
• Aydemir, Ş. Süreyya, İkinci Adam, C.II, Remzi Kitabevi.
• Thema Larousse Tematik Ansiklopedisi, s.238.
• Koçak, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), Ankara 1974.
• Özbudun, Ergün, Atatürk ve Demokrasi, Atatürkçü Düşünce, AAM Yayını, Ankara 1992.
• Ülman, Haluk, İkinci Cihan Savaşı’nın Başından Turuman Doktririne Kadar Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri 1939-1947, A.Ü. SBF Yayını, Ankara 1961.
• Evveisband, İkinci Dünya Savaşı’nda İnönü’n Dış Politikası, Çev. M.Ali Kayabal, Milliyet Yayınları, İstanbul 1974.
• Deringil, Selim, Denge Oyunu-İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994.
• Sarunay,Yusuf, Türkiye’nin Batı İttifakına Yönelişi ve NATO’ya Girişi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara 1992.
• Ekinci, Necdet, Türkiye’de Çok Partili Düzene Geçişte Dış Etkenler, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1997.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 4.Kitap, s.303-305.
• Giritlioglu, Fahir, Türk Siyasi Tarihinde CHP’nin Mevkii, C.l, İstanbul 1965.
• Erer, Tekin, Türkiye’de Parti Kavgaları, Tekin yayınevi, İstanbul 1966.
• Kalaycıoğlu, Ersin, Sarıbay, Ali Yaşar, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Basım Yayım, İstanbul 2000.
• Goloğlu, Mahmut, Demokrasiye Geçiş (1946-1950), Kaynak Yay., İstanbul 1982.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı (1889-1960), Remzi Kitabevi, İstanbul 1968.
• Ağaoğlu, Samet, Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri -Bir Soru-, Baha Matbası, İstanbul 1969.
• Eroğlu, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, Ankara 1960.
• Yeşil, Ahmet, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara 1988.
• Sencer, Muzaffer, Türkiye’de Siyasi Partililerin Sosyal Temelleri, Geçiş yayınları, İstanbul 1971.
• Bayar, Celal, Başvekilim Adnan Menderes, (Haz. İsmet Bozdağ), İstanbul ty.
• Türkiye’de Siyasi Dernekler II, İçişleri Bakanlığı Yayını, Ankara 1950.
• Toker, Metin, Tek Partiden Çok Partiye, Milliyet Yayınları, İstanbul 1970.
• Eraslan Cezmi, Türkiye’de Çok Partili Sistemin Kurulmasında Bir Dönüm Noktası: 12 Temmuz 1947 Beyannamesi, Atatürk Yolu, A.Ü. Yayını, Sayı: 22, Kasım 1998.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi Çağdaşlık Yolunda Türkiye, 4.Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara 1999.
• Toker, Metin, Demokrat Partinin Altın Yılları 1950-1954, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1990.
• Albayrak, Mustafa,Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 1992.
• Toker, Metin, Demokrat Parti Yokuş Aşağı 1954-1957, Ankara 1991.
• Toker, Metin, Demokrasiden Darbeye 1957-1960, Ankara 1992.
• Burçak, Salim, On Yılın Anıları (1950-1960), Nurol Matbacılık, Ankara 1998.
• Feroz Ahmad-Turgay Bedia, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1975), Bilgi Yayınevi, Ankara 1976.
• Başgil, Ali Fuat, 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, Çev. M. Ali Sebiik - Hakkı Akın, Celtiit Matbacılık, İstanbul 1966.
• Tunçkanat, Haydar, 27 Mayıs 1960 Devrimi (Diktadan Demokrasiye), İstanbul 1996.
• Erendil, Muzaffer, Atatürk ve Demokrasi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı:6.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 5. Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara 2002.
• Aldıkaçtı, Orhan, Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, I.Ü. Hukuk Fakültesi Yayını, İstanbul 1982.
• Çavdar, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950-1995, İmge Kitabevi, Ankara 1996.
• Gökçe, Birsen, Türkiye’nin Toplumsal Yapısı ve Toplumsal Kurumlar, Savaş Yayınevi, Ankara 1996.
• Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Hil yayınları, İstanbul 1994.
• Akşin, Sina ve Diğerleri, Bugünkü Türkiye 1980-1995, Cem Yayınevi, İstanbul 1995.
• Feroz Ahmad, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Sarmal Yayınevi, İstanbul 1995.
• Kalaycıoğlu, Ersin, 1960 Sonrası Türk Politik Hayatına Bir Bakış: Demokrasi Neopatrimonyalizm ve İstikrar, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Yayınları, İstanbul 2000.
• Lewıs, Bernard, Demokrasinin Türkiye Serüveni, Çev. Hamdi Aydoğan - Esra Ermert, YKY, İstanbul 2003.
• Turan, İlker, Türkiye’de Siyasal Kültürün Oluşumu, Türk Siyasal Hayatının Gelişimi, Beta Basım yayım, İstanbul 1986.