Vi̇lâyat-ı Şarkiyye Islâhatı Ve Genel Müfetti̇ş Ni̇colas Hoff

Year 1998, Volume: 14 Issue: 42, 923 - 967, 01.05.1998

Fahri Taş

Abstract

Ermeni meselesi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra, milletlerarası bir mesele haline gelmiş, başta İngiltere ve Rusya olmak üzere diğer Avrupalı devletlerin Osmanlı topraklan üzerindeki emellerini gerçekleştirmede vasıta olarak kullanılmıştır. Ermeniler'in muhtariyeti adı altında oynanmaya çalışılan senaryonun içinde büyük devletlerin baskısıyla gerçekleştirilen iki Umûm Müfettişlik bulunmaktadır. Bu Umûm Müfettişliklerden biri; 1879 yılında Osmanlı Devleti'nin gündemine sokulup,
1895-1900 yılları arasında gerçekleştirilen ve Ahmet Şâkir Paşa'nın tayin edildiği Umûm Müfettişliktir. İkinci Umûm Müfettişlik ise, bu çalışma çerçevesinde ele alınan ve 1909'da Adana olaylarıyla tekrar milletlerarası mesele haline getirilen, 1913'de hızlandırılıp, 1914 yılında "Vilâyat-ı Şarkiyye Islâhatı" adı altında uygulanan müfettişliktir.
Ermeniler için uygulanmak istenen ıslâhatın birinci safhasındaki alan Vilâyat-ı Sitte [Kars, Erzurum, Bitlis, Sivas, Elazığ, Diyarbakır] öngörülmüşken, İkinci safhasında Vilâyat- Sitte'ye Trabzon'un da eklenmesiyle "Vilâyat-ı Şarkiyye" adı altında ıslâhat sahası genişletilerek uygulanmıştır.

Keywords

Vi̇lâyat-ı Şarkiyye Islâhatı, Ni̇colas Hoff, Müfettişlik

References

• Karaca, Ali, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakır Paşa [1838-1899], İstanbul, 1993.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. VIII. T.T.K., Ankara, 1983, s. 66.
• Süslü, Azmi, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Van, 1990, s. 50.
• Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, K.B. Yay., Ankara, 1990, s. 205.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. 4, İstanbul, 1972.
• Ermeni Komitelerinin A'mal ve Harekât-ı İhtilâliyyesi [ İ'lân-ı Meşrutiyyetten evvel ve sonra ], İstanbul, 1332.
• Türkmen, Zekeriya, Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu-Siyaset Çatışması, İstanbul, 1993.
• Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul, 1987.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C. II, Ks. III, Ankara, 1991.
• Öke, Mim Kemal, Ermeni Meselesi, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1986, s. 101-102.
• Hatemi, Hüseyin, Medenî Hukuk Tüzel Kişileri -1, İstanbul, 1979.
• Başbakanlık Arşivi, DH.KMS. D.2/2, N. 5. ; Bşb. Ars. DH. KMS. D. 16, N. 30. ; Bşb. Arş. DH. KMS. D. 3. N. 7.
• Ünlü Vali, İçişleri Bakanlığı yayınları, Ankara, 1969, s. 513-525.
• Çay, Abdulhalûk, Her Yönüyle Kürt Dosyası, II. Baskı, İstanbul, 1994, s. 374.
• Carthy, Justin Mc., Osmanlı Anadolu Topraklarındaki Müslüman ve Azınlık Nüfus, İng. Çev. İhsan Gürsoy, Ankara, 1995.