Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye Halk Sağlığı

Year 2003, Volume: 19 Issue: 55, 125 - 146, 01.03.2003

Osman Gümüşçü

Abstract

Bu çalışmamda, 1920'1erde hazırlanan “Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası” dizisi esas alınarak, 1920-30 arasında Türkiye’nin halk sağlığı ve sorunları ele alınacaktır. Osmanlı’nın son yılları ile Cumhuriyet’in ilk yıllarına karşılık gelen bu dönem, hem Osmanlı’dan alman mirası görmek hem de bugün gelinen mesafeyi anlamak açısından oldukça ilginçtir. 1911’den beri süregelen savaşlar içinde kalan Türkiye, birçok açıdan olduğu gibi, sağlık açısından da, Osmanlı’dan kötü bir mirası devralmak zorunda kalmıştır. Bu nedenle 1920’de kurulan TBMM hükümeti, sağlık konusuna özel bir önem vermiştir. Yukarıda adı geçen dizi ve dönemin diğer kaynaklarına göre Türk halkının içinde bulunduğu sağlık şartları şu şekilde özetlenebilir: Geçmiş yılların eğitim sistemi ve uzun savaşları yüzünden halk, okur-yazarlık, okul ve öğretmen
bakımından oldukça fakir, dolayısıyla cehalet ve bilinçsizlik içindeydi. Sağlık da dahil olmak üzere birçok konuda batıl inançlara sahip bulunuyor ve bu yüzden modern tıbba İtibar etmiyordu. Şehirlerde bile, hastane, dispanser, doktor, hemşire, eczane ve İlaç gibi modern tıbbi imkânlar ya yoktu ya da çok azdı. Beden ve çevre temizliğine önem verilmiyor ve çok İhmal ediliyordu. Şehirlerde belediye hizmetlerinin yetersizliğinden kaynaklanan su ve kanalizasyon sorunları vardı. Şehirlerin yakınındaki göl ve bataklıklar sıtmanın yaygınlaşmasında, halkın temizliğe Önem vermemesi kadar etkiliydi. Beslenme ve çalışma şartlan da iç açıcı olmadığından; bulaşıcı hastalıklar ülkenin her tarafında önemli bir sorun oluşturuyordu. Başta sıtma ve verem olmak üzere frengi, çiçek, difteri, kolera, dizanteri, tifo, trahom, barsak hastalıkları ve diğer bazı hastalıklar halk sağlığını tehdit eden en önemli problemlerdi.

Keywords

Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhriyeti, Sağlık, Temizlik, Çevre Temizliği

References

• Monkhouse, F. J., A Dictionary of Geography, Second Edition, Bristol 1970.
• Mayhew, S., Dictionary of Geography, Oxford University Press, Britain 1997.
• Demirhan Erdemir, Ayşegül ve Kâhya, Esin, Bilimin Işığında Osmanlıdan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumlan, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2000.
• Özpekcan, Meliha, TBMM Tutanaklarına Göre Cumhuriyetin İlk On Yılında Sağlık Politikamız, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 17, Ankara 2002.
• Kocatürk, Utkan, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Edebiyat Yayınevi; Ankara 1971.
• Gümüşçü, Osman, Milli Mücadele Dönemi Türkiye Coğrafyası İçin Bilinmeyen Bir Kaynak: Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası”, AAM Dergisi, Sayı: 45, Ankara 1999, s.944 .
• İnan, Afet, Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• Duru, Muhittin Celal, Sağlık Bakımından Köy ve Köycülük, CHP Yayınları, Ankara 1942.
• Ak, Bilal, Türkiye Cumhuriyeti’nde Sağlık Hizmetleri, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 17, Ankara 2002.
• Tahsin, Hasan, Sivas Vilayeti Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası, Hilal Matbaası, İstanbul 1932.
• Cenubi Marmara Havzası Bursa Vilayeti Coğrafyası, Erkanı Harbiye Yayını, İstanbul 1927.
• Sapancalı Haşan Hüseyin, Karaman Ahval-İ İçtimaiye Coğrafiye ve Tarihiyyesi, (Yay. İ. Gülen) TTK Yayını, Ankara 1922.
• Öney, Muslihiddin Safvet, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Ankara Vilayeti, 1925.
• Hamdi, Ahmed, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Kırkkilise (Kırklareli) Vilayeti, Kağıtçılık ve Matbaacılık , İstanbul 1925.
• Kayacan, Mehmed Ali, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Çatalca Vilayeti, Kağıtçılık Matbaacılık, İstanbul 1925.
• Selcen, Nazmi, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Konya Vilayeti, Öğüt Matbaası, Ankara 1922.
• Atatürk and the Turkish Revolution, Publication of TGS Military History and Strategic Studies, Ankara 1999.
• İstatistik Göstergeler, 1923-1991, Başbakanlık DİE Yayını, Ankara 1992.
• İsmail, İbrahim, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Kırşehir Vilayeti, Kağıtçılık ve Matbaacılık, İstanbul 1925.
• Zeki, Muvahhid, Artvin Vilayeti, Şirketi Mektebiye Matbaası, İstanbul 1927.
• Doktor Kemal, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Kastamonu Vilayeti, Öğüd Matbaası, Ankara 1922.
• Yargıcı, Süleyman Faik, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Gazi Ayıntab Vilayeti, Hal Matbaası, İstanbul 1926.
• Konyar, Basri, Diyarbekir Yıllığı, Cilt: 3, 1936.
• Arif, Şefik, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Urfa Vilayeti, Kağıtçılık ve Matbaacılık, İstanbul 1925.
• Başkan, S. ve Atakurt, Y, Türkiye’de Tıp Fakültelerinin Tarihsel Gelişimi ve Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Hekim Sayılarındaki Artışlar, V. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri, Ankara 1998.
• Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayım, Ankara 1992.
• Tanyeli, Uğur, Anadolu’da Bizans, Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Dönemlerinde Yerleşme ve Barınma Düzeni, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1997.
• Said, Mehmed, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Sinop Sancağı, Öğüt Matbaası, Ankara 1922.
• Hayri, Mehmed, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Niğde Sancağı, 1922.
• Doktor Esad, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Muğla (Menteşe) Sancağı, 1922.
• Marmara Denizi Havzası Anadolu Kısmı Tabii, Zirai, Beşeri, Baytarı, 1934.
• Ali, Mehmet, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Çatalca Vilayeti, 1925.
• Horvat, Bela, Anadolu 1913, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Özgiray, Ahmet, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sağlık-Sosyal İşleri ve Düzenlemesi (1920-1938), 2000.
• Akçay, İlhan, Atatürk Devrinde Sağlık Hizmetleri, 1989.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı, 1930; Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, 1926.
• Edhem, İbrahim, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Bayezid Vilayeti, 1925.
• Sıtmayla Mücadele Hız Kazanıyor, Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-1940, Cilt: I, Sayı: 85, YKY, İstanbul 2002.
• Cemal, Fahri, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Gelibolu Vilayeti, 1925.
• Raif, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Kengırı (Çankırı) Vilayeti, 1926.
• “1340/1924 senesi zarfında Türkiye Cumhuriyeti dahilinde taht-ı tedaviye alınan frengililerin on bindeki nisbetini arane eder” başlıklı harita, Sıhhiye Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 3, Ankara 1925, s.30-31.
• Veremle Savaşta Yeni Adımlar, Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-1940, Cilt: I, 2002.
• Özden, Neşe, Dr. Saydam’s Imprint on the Turkish Health System, 1923-1937, 2002.
• Umumi Hıfzısıhha Kanunu Çıktı, Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-1940, YKY, Cilt: 1, İstanbul 2002.