The Berlin-Baghdad Railway In British Intelligence Reports (July-August 1917)

Year 2025, Volume: 41 Issue: 111, 131 - 180, 22.05.2025

Orhan Özcan

https://doi.org/10.33419/aamd.1700065

Abstract

The Berlin-Baghdad Railway was a project built on the territory of the Ottoman Empire from the late 19th century onwards, with Germany as the contractor state. The railway became a symbol of the expansion of German imperialism and its interests in the Middle East. From the 1890s onwards, Great Britain saw the railway project as a strategic, economic and military threat. The railway line was interpreted as an attempt to bring the Ottoman Empire under German influence and to increase Germany’s military, political and economic power in the Middle East. During the First World War, the Baghdad Railway was closely monitored by Great Britain as an infrastructure system that would allow Germany to easily deliver troops and ammunition to the Ottoman territories, and it was treated as a strategic issue.

This study is based on British intelligence reports titled Intelligence Mesopotamia (Iraq), covering the period from July 18 to August 22, 1917. As these intelligence reports are derived from 1917 records, they provide insights into both the development of the Baghdad Railway during World War I and the military movements of the Ottoman army in the regions corresponding to present-day Syria and Iraq. The primary objective of the research is to analyze the content of British intelligence reports within an analytical framework, re-evaluating the critical importance of the Baghdad Railway on the Mesopotamian front during World War I through British documents, and to address the gap in the existing literature. The British intelligence documents from 1917 contain information on the construction process of the railway, the Ottoman military organization’s regional movements, and intelligencegathering activities regarding these developments. Therefore, this study is based on the intelligence collected by British authorities concerning the Ottoman Empire’s railway construction activities, engineering projects, and military operations in Syria and Iraq. British local intelligence reports documented the Ottoman Empire’s military strategies and infrastructure projects, tracking critical developments through field agents. The efforts to gather information on railway construction and its progress were aimed at assessing the enemy’s military logistics capacity and strategic plans. These intelligence documents are significant as they highlight the military and strategic importance of railway construction. The research methodology follows a sequence of source review, classification, analysis, critique, and synthesis.

Keywords

Berlin-Baghdad Railway, First World War, Great Britain, “Intelligence Mesopotamia” Reports, Ottoman State

İngiliz İstihbarat Raporlarında Berlin-Bağdat Demiryolu (Temmuz-Ağustos 1917)

Abstract

Berlin-Bağdat Demiryolu, 19’uncu yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı İmparatorluğu topraklarında inşa edilen ve Almanya’nın yüklenici devlet olduğu bir projedir. Demiryolu, Alman emperyalizminin genişlemesi ve Orta Doğu’daki çıkarlarının sembolü haline gelmiştir. Büyük Britanya, 1890’lardan itibaren demiryolu projesini stratejik, iktisadi ve askerî bir tehdit olarak görmüştür. Demiryolu hattı, Osmanlı Devleti’nin Alman etkisi altına girmesi ve Almanya’nın Orta Doğu’da askerî, politik ve ekonomik gücünü artırma girişimi olarak yorumlanmış, hattın tamamlanmasının İngiliz sömürge yönetimi ve Hindistan’a yönelik bir tehdit oluşturabileceği öngörülmüştür. Birinci Dünya Savaşı esnasında Büyük Britanya tarafından Bağdat Demiryolu, Almanya’nın Osmanlı topraklarına kolayca asker ve mühimmat sevk etmesine olanak tanıyan bir altyapı sistemi olarak yakından takip edilmiş ve stratejik bir mesele olarak ele alınmıştır.

Çalışma, 18 Temmuz-22 Ağustos 1917 tarihleri arasında İstihbarat Mezopotamya (Irak) isimli Büyük Britanya istihbarat raporlarından oluşmaktadır. İstihbarat raporları, 1917 yılı kayıtlarından oluşması nedeniyle gerek Birinci Dünya Savaşı sürecinde Bağdat Demiryolu’nun gelişimini gerekse Osmanlı ordusunun günümüz Suriye ve Irak bölgesinde askerî hareketleri hakkında bilgi vermektedir. Araştırmanın temel hedefi, İngiliz istihbarat raporlarının içeriğini analitik bir çerçevede ele alarak, Bağdat Demiryolu’nun Birinci Dünya Savaşı’nda Mezopotamya cephesindeki kritik önemini İngiliz belgeleri üzerinden yeniden değerlendirmek ve literatürdeki boşluğu doldurmaktır. 1917 yılına ait İngiliz istihbarat belgeleri; demiryolunun inşa sürecini, Osmanlı askerî organizasyonunun bölgesel askerî hareketliliği üzerine bilgi toplama ve analiz etme faaliyetleri hakkında bilgi vermektedir. Bu nedenle çalışma, Büyük Britanya istihbaratının Osmanlı İmparatorluğu’nun Suriye ve Irak’ta yürüttüğü demiryolu inşaat faaliyetleri, mühendislik projeleri ve askerî harekâtlar hakkında topladığı bilgilerden oluşmaktadır. Büyük Britanya’nın yerel istihbarat raporları, Osmanlı İmparatorluğu’nun askerî stratejilerini ve altyapı projelerini belgeleyerek, saha ajanları aracılığıyla kritik gelişmeleri takip etmiştir. Demiryolu çalışmaları ve inşaatın ilerleyişi hakkında bilgi toplama çabaları, muhasımın askerî lojistik kapasitesi ve stratejik planları hakkında bilgi sahibi olma amacını taşımaktadır. Bahse konu istihbarat belgeleri, demiryolu inşaatının askerî ve stratejik açıdan ne kadar kritik bir öneme sahip olduğuna işaret etmesi açısından önemli bilgiler sunmaktadır. Çalışmada araştırma yöntemi olarak kaynak taraması, sınıflandırma, çözümleme, tenkit ve sentez sırası izlenmiştir.

Keywords

Berlin-Bağdat Demiryolu, Birinci Dünya Savaşı, Büyük Britanya, “İstihbarat Mezopotamya” Raporları, Osmanlı Devleti

References

• Akan, Mehmet, “Posta Malzemelerinin Anlattığı: Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Ankara Esir Kampı”, Kebikeç, C 22, 2006, s.297-306.
• Alperen, Altan, “Bağdat Demiryolu: Siyasal Sonuçları Olan Bir Türk-Alman Demiryolu Projesi”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, C 7, S 19, 2018, s.1-22.
• Antonius, George, Arap Uyanışı, çev. Mehmet Akif Koç, Muhammed Karakuş, Selenge, İstanbul, 2021.
• Arı, Kemal, Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1997.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Kronik Kitap, İstanbul 2018.
• Avcı, Remzi, “Sömürünün Ulaşım Aygıtları: Bağdat Demiryolu Özelinde Alman Emperyalizmi”, Mukaddime, C 6, S 2, 2015, s.263-282.
• “Ayât-Dâvüdi”, Encyclopaedia Iranica, https://www.iranicaonline.org/articles/ hayat-dawudi (Erişim Tarihi: 11.06.2024).
• Balamir, A. Lütfü, “Adana-Fevzipaşa Hattındaki Ayran Tünelinin Açılışı İçin Çıkarılan Madalya”, S 607, 1976, https://kentvedemiryolu.com/adana-fevzipasa-hattindaki-ayran-tunelinin-acilisi-icincikarilan-madalya/ (Erişim Tarihi: 11.07.2024).
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013.
• Beydilli, Kemal, “Bağdat Demiryolu”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4. Cilt, 1988, s.442-444.
• Bilgin, Mustafa Sıtkı, “The Construction of the Bagdad Railway and Its Impacton Anglo-Turkish Relations, 1902-1913”, OTAM Dergisi, C 16, S 16, 2004, s.109-129.
• Birinci Dünya Harbinde II. Cilt, II. Kısım, Kafkas Cephesi, 2’nci Ordu Harekâtı, 1916-1918, Hazırlayan: Reşat Güleken, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1978.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Cilt: 3, Irak-İran Cephesi, 1914-1918, I. Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1979.
• Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri Cilt: II, yay haz. Hülya Toker, Nurcan Aslan, Genelkurmay Basımevi Ankara, 2009.
• Chandra, Satish, M.M. Agarwal, Railway Engineering, Oxford University Press, India 2013.
• Christensen, Peter H., Germany and the Ottoman Railways: Art, Empire and Infrastructure, Pristone Pte. Ltd., Singapore 2017.
• Creveld, Martin Van, Supplying War: Logistics From Wallenstein to Patton, Cambridge University Press, Melbourne 1997.
• Decauville, Illustrated Catalogue No.105, London 1905.
• Emiroğlu, Kudret, Ümit Uzmay, Demiryolu Ansiklopedisi, TCDD, Ankara 2012.
• Freeman, Michael, Railways and the Victorian Imagination, Yale University Press, New Haven and London 1999.
• Grenzgänger zwischen Orient und Okzident: Max von Oppenheim (1860–1946), https://max-von-oppenheim.foundation/max-von-oppenheim/biografie/ (Erişim Tarihi: 11.05.2024).
• Heinrich August Meissner, Deutsche Biographie.
• https://www.deutsche-biographie.de/gnd118641042.html#ndbcontent (Erişim Tarihi: 22.06.2024).
• India Office Records: L/MIL/5/808. No. X 3248. 18th July 1917. Secret. From General Officier Commanding, Mesopotamia, to Director of Military Intelligence.
• India Office Records: L/MIL/5/808. (No: 39819 Cipher). 19 August 1917, 08:30 pm. Secret. From Director of Military Intelligence to General Officier Commanding, Mesopotamia.
• India Office Records: L/MIL/5/808. (No: 39821 Cipher). 19 August 1917, 08:30 pm. Secret. From General Officier Commanding, Mesopotamia, to Director of Military Intelligence. (to India, Egypt, Caucasus Military Agent and Copy to MI 1).
• Inida OFFİCE RECORDS: L/MIL/5/808. (No: 39951, Cipher). 22 August 1917, 02:30 pm. Secret. From Director of Military Intelligence to General Officier Commanding, Mesopotamia (Repeated to India and Copy to MI).
• India Office Records: L/MIL/5/808. (No: 39952 Cipher). 22 August 1917. Secret. From Director of Military Intelligence to General Officier Commanding, Mesopotamia.
• India Office Records: L/MIL/5/808. 27/8/1917. Secret. Repeated C.G.S. Simla, Egypt Force and Caucasus Military Agent.
• Kâhya, Esin, “Türkiye’de İlk Demiryolları”, Belleten, C 52, S 202, 1988, https://belleten.gov.tr/tam-metin/2014/tur (Erişim Tarihi: 21.06.2024), s.209-218.
• Karagöz, Mevlüt, “Birinci Dünya Savaşı’nda IV. Ordu Menzilinde Amele Taburları”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, C 15, S 30, 2019, s.379-415.
• Kaşıyuğun, Ali “I. Dünya Savaşı’nda Esirler Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarih ve Gelecek Dergisi, C 4, S 1, 2018, s.74-98.
• Kılınçkaya, M. Derviş, Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Suriye, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2008.
• Köse, İsmail, İngiliz Arşiv Belgelerinde Arap İsyanı, Kronik, İstanbul 2018.
• Lovell, Martin, “The Decauville Railway System”, Gaugemaster, Right Lines, https://www.gaugemasterretail.com/rightlines-article/decauville-railway-system.html (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• McMeekin, Sean, The Berlin-Baghdad Express: The Ottoman Empire and Germany’s Bid For World Power, The Belknap Press of Cambridge, Massachusetts 2010.
• McMurray, Jonathan S., Distant Ties: Germany, the Ottoman Empire, and the Construction of the Baghdad Railway, Praeger Publishers, 2001.
• Mutlu, Cengiz, Birinci Dünya Savaşı’nda Amele Taburları, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2007.
• Ortaylı, İlber, II. Abdülhamit Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 479, Ankara 1981.
• Özdağ, Ümit, İstihbarat Teorisi, Kripto Yayınları, İstanbul 2014.
• Özyüksel, Murat, Osmanlı İmparatorluğu’na Nüfuz Mücadelesi: Anadolu ve Bağdat Demiryolları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
• Rathmann, Lothar, Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi Berlin-Bağdat, Türkçesi: Ragıp Zarakolu, Belge Yayınları, İstanbul 2001.
• Sarı, Haci, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı İstihdamı, Anadolu-Bağdat ve Hicaz Demiryolları Örneği (1888-1918), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Ana Bilim Dalı İktisat Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2011.
• Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın No: 26, Ankara 2017.
• Soy, H. Bayram, Almanya’nın Osmanlı Devleti Üzerinde İngiltere ile Nüfuz Mücadelesi (1890-1914), Phoenix Yayınevi, Ankara 2004.
• Soy, H. Bayram “II. Wilhelm, Weltpolitik ve II. Abdülhamid”, Türkler, C 13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.25-33.
• Soy, H. Bayram, “Birinci Dünya Savaşı Osmanlı Devleti’ni Parçalamak İçin mi Yapıldı? Savaşın Çıkış Sebeplerine Osmanlı Devleti Bağlamında Yeniden Bir Bakış”, ed. Halil Çetin, Lokman Erdemir, Savaş Tarihi Araştırmaları Uluslararası Kongresi 100. Yılında 1. Dünya Savaşı ve Mirası, 1. Cilt, 6-8 Kasım 1914, s.27-41.
• Quataert, Donald, Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), İletişim, İstanbul 2017.
• UEL Hall of Honour: General Sir George Macaulay Kirkpatrick, KCB, KCSI, UE, https://uelac.ca/wp-content/uploads/2023/07/Bay-of-Quinte-Hall-of-Honour-George-Kirkpatrick.pdf (Erişim Tarihi: 22.07.2024).
• Yalman, Ahmet Emin, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye, Çeviren: Birgen Keşoğlu, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2019.
• Yorulmaz, Naci, Büyük Savaşın Kara Kutusu: II. Abdülhamid’den Birinci Dünya Savaşı’na Osmanlı Silah Pazarının Perde Arkası, Kronik Kitap, İstanbul 2018.