Village Schools With Lodgings Built In The Early Republican Period In Ardahan

Year 2025, Volume: 41 Issue: 111, 181 - 222, 22.05.2025

Bekir Karacabey , Sultan Murat Topçu

https://doi.org/10.33419/aamd.1700112

Abstract

Educational institutions are recognised as a public duty in welfare states and are built by the state. In the construction processes, the art, architecture and intellectual movements of the period as well as the state accumulations from the past played an active role. The Republic of Türkiye, which was established in the place of the Ottoman Empire, also benefited from the heritage of the previous state. However, with the establishment of the Republic on solid foundations, school plans were designed to reflect its own character. In addition, teachers were trained to go to the four corners of the country to rebuild a nation, adopt the regime and explain them. Teachers travelling to the villages needed both a school to teach in and a house to live in. Accordingly, the state developed the model of village schools with lodgings. In the design of these schools, architects invited both from Türkiye and abroad carried out a series of studies for the schools to be built in the villages. In addition, type-project competitions were organised throughout the country for village schools with lodging houses. Therefore, it is possible to speak of a certain plan in the buildings of the Early Republican Period. The educational buildings with lodgings, which constitute the subject of this article, are also important works built in Ardahan within this order, reflecting the characteristic architecture of the Republican Period. In this study, educational buildings with lodgings were identified in Ardahan and their importance in Turkish educational architecture was emphasised. Although there is no published study directly related to village schools with lodgings, such works have been examined within educational structures in some book, articles and theses. For the first time in this article, these village schools with lodgings are discussed in detail and typologised. In the surface survey conducted in Ardahan provincial centre, districts and villages, five village schools with lodgings belonging to the Early Republican Period were identified. An attempt was made to reach a conclusion by comparing these schools with similar examples built in Anatolia in terms of plan, material and facade designs.

Keywords

Ardahan, Education Buildings, Primary School Buildings, Village Schools with Lodgings

Ardahan’da Erken Cumhuriyet Döneminde İnşa Edilen Lojmanlı Köy Okulları

Abstract

Eğitim kurumları, sosyal devletlerde kamusal bir görev olarak kabul edilmekte olup bu kurumlar devlet eliyle inşa edilmiştir. Yapım süreçlerinde dönemin sanat, mimarlık ve fikir akımlarının yanında geçmişten gelen devlet birikimleri etkin bir rol oynamıştır. Osmanlı Devleti’nin yerine kurulan Türkiye Cumhuriyet’i de kendinden önceki devletin bakiyesinden yararlanmıştır. Ancak Cumhuriyet’in sağlam temellere oturmasıyla birlikte kendi karakterini yansıtacak okul planları tasarlanmıştır. Bunun yanı sıra bir ulusu yeniden inşa etmek, rejimi özümsetmek ve kendini anlatmak üzere ülkenin dört bir köşesine gidecek öğretmenler yetiştirilmiştir. Köylere giden öğretmenler için hem ders anlatacakları okul hem de yaşamını ikame edecekleri bir ev ihtiyacı hâsıl olmuştur. Buna istinaden devlet, lojmanlı köy okulları modelini geliştirmiştir. Bu okulların tasarımında gerek yurt içinden gerekse yurt dışından ülkeye davet edilen mimarlar, köylerde inşa edilecek okullar için bir dizi çalışmalar yapmıştır. Ayrıca ülke genelinde lojmanlı köy okulları için tip-proje yarışmaları düzenlenmiştir. Dolayısıyla Erken Cumhuriyet Dönemi yapılarında belli bir plandan söz etmek mümkündür. Makalenin konusunu oluşturan lojmanlı eğitim yapıları da bu düzen içerisinde Ardahan’da inşa edilmiş Cumhuriyet Dönemi’nin karakteristik mimarisini yansıtan önemli eserlerdir. Bu çalışmayla, lojmanlı eğitim yapıları Ardahan özelinde tespit edilerek Türk Eğitim mimarisindeki önemi vurgulanmıştır. Lojmanlı köy okullarıyla ilgili doğrudan yayınlanmış bir çalışma bulunmamakla birlikte bazı kitap, makale ve tezlerde eğitim yapıları içerisinde bu tür eserler incelenmiştir. Söz konusu lojmanlı köy okulları ilk defa bu makalede detaylı bir şekilde ele alınarak tipoloji değerlendirmesine gidilmiştir. Bu kapsamda Ardahan il merkezi, ilçe ve köylerinde yaptığımız saha çalışmasında Erken Cumhuriyet Dönemi’ne ait beş lojmanlı köy okulu tespit edilmiştir. Bu okullar plan, malzeme ve cephe tasarımları açısından Anadolu’da inşa edilen benzer örneklerle karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

Keywords

Ardahan, Eğitim Yapıları, İlkokul Binaları, Lojmanlı Köy Okulları

References

• Akyıldız, Ali, “Maârif-i Umûmiyye Nezâreti”, İslam Ansiklopedisi, C XXVII, Ankara 2003, s.273-274.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi: M.Ö. 100 M.S. 2009, Pegem Akademi Yayınevi, Ankara 2009.
• Alpagut, Leyla, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Ankara’daki Eğitim Yapıları, Hacettepe Üniversitesi SBE Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2005.
• Alpagut, Leyla, “Üretken Bir Mimar ve Ankara’da Modern Bir Bina: Bruno Taut ve Atatürk Lisesi”, Sanat Tarihi Dergisi, C 27, S 1, s.135-161.
• Althusser, Louis, Ideology and Ideological State Apparatuses, In Lenin and Philosophy, and Other essays, trans: Ben Brewster, Monthly Review Press, New York 1971.
• Altın, Hamza, “1869 Maarif-I Umumiye Nizamnamesi ve Öğretmen Yetiştirme Tarihimizdeki Yeri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C XIII, S 1, s.271-283.
• Altınova Şahin, Ayşegül, Osmanlı Devleti’nde Rüşdiye Mektepleri, TTK Yayınevi, Ankara 2018.
• Anonim, “Köy Enstitüleri Kanunu”, TC Resmi Gazete, 22 Nisan 1940, S 4491, Kanun No: 3803.
• Anonim, “Köy Okulları Proje Müsabakası”, Arkitekt Dergisi, C 1941, S 1941, s.12-23.
• Anonim, “Şartnameler: Köy Enstitüleri Mezunlarının Çalışacakları Köylerde Yaptırılacak Okul Binalarının Planlarına Ait Müsabaka Şartnamesi”, Maarif Vekilliği Tebliler Dergisi, 16 Birincikanun (Aralık), C III, S 100, s.79-80.
• Anonim, İlkmektep Plânları Albümü, Maarif Vekâleti İlk Tedrisat Dairesi, Ankara 1933.
• Arslan, Muhammet, Karacabey, Bekir, Şen, Ahmet, “Ortaçağdan Günümüze Kars ve İlçelerindeki Türk Dönemi (20218 Yılı Çalışmaları)”, 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı 17-21 Haziran 2019 Diyarbakır, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C 2, Ankara 2019, s.551-575.
• Arslan, Muhammet, Şen, Ahmet, Karacabey, Bekir, “Ortaçağdan Günümüze Kars ve İlçelerindeki Türk Dönemi (20219-2020 Yılı Çalışmaları)”, 2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C 2, Ankara 2022, s.293-308.
• Arslan, Muhammet, Şen, Ahmet, Karacabey, Bekir, “Ortaçağdan Günümüze Kars ve İlçelerindeki Türk Dönemi 2021 Yılı Çalışmaları”, 38. Araştırma Sonuçları Toplantısı 23-27 Mayıs 2022 Denizli, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C 2, Ankara 2023, s.563-577.
• Arslan, Muhammet, Şen, Ahmet, Papuccu, Gonca, Karacabey, Bekir, Koçak, Mustafa, Tarihi Kimliğiyle Kars Kenti - Kars İl Kültür Envanteri, C 2, Palet Yayınları, Konya 2025.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, 5. Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Divan Yayıncılık, Ankara 2006.
• Baytal, Yaşar, “Tanzimat ve II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Politikaları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Ankara 2000, C XI, S 11, s.23-32.
• Bilhan, Saffet, “900 Yıllık Bir Türk Öğretim Kurumu Buğra Han Tamğaç Medresesi: Vakıf Belgesi I”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C XV, S 2, Ankara 1982, s.117-124.
• Bozdoğan Sibel, Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, Çev: Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul 2002.
• Budak, Ayşe, Ürgüp’te Erken Cumhuriyet Dönemi Okul Binaları (1923- 1945), Kömen Yayınevi, Konya 2024.
• Çağır, Mine, Tür, İbrahim Caner, “1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri” Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, C IV, S 11, s.62-75.
• Demir, Gönül Türkan, “1928 Muallim Almanağı ve Dönemin Eğitim Anlayışı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XXXVII, S 103, Mayıs 2021, s.143-178.
• Dere, Murat Erdal, Oral, Murat, “Erken Cumhuriyet Döneminde Ernst Arnold Egli’nin Köy İlkmektep Planları ve Eğitimin Önemi”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, C XXI, S 47, s.252-277.
• Doğan, Eyyup, Kırsal Mimari Gelenekte Eğitim Yapıları: Akseki - İbradı Havzası Örneği, Akdeniz Üniversitesi FBE Mimarlık Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2022.
• Erdem, Çiğdem, “Cumhuriyet Yönetiminin 1930’lu Yıllarda Köyde ve Köylülükte “Dönüşüm”ü Gerçekleştirme İsteğinin Bir Aracı Olarak “Köy Eğitmen Kursları”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C X, S 3, s.187-200.
• Erdoğdu, A. Tayfur, Maarif-İ Umumiye Nezareti Teşkilatı İdari Teşkilat Açısından, İstanbul Üniversitesi SBE Siyaset Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1995.
• Ergin, Osman, Türk Maarif Tarihi, C 1-2, Eser Matbaası, İstanbul 1977.
• Ergün, Mustafa, “Medreseden Mektebe Osmanlı Eğitim Sistemindeki Değişme”, Yeni Türkiye, C VII, S 32, s.735-753.
• Gündoğan Baldık, Esra, Tanzimat’tan 1950’ye Kadar Sivas’ta Eğitim Yapıları, Erciyes Üniversitesi SBE Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri 2022.
• Gündoğan Baldık, Esra, Topçu, Sultan Murat, “Sivas – Yıldızeli Pamukpınar Köy Enstitüsü Yerleşkesi”, International Journal of Social and Humanities Sciences Research, C XI, S 112, s.1923-1938.
• Gündoğdu, Hamza, “XIX. Yüzyıl Kars Yapılarına Baltık Mimari Üslubunun Yansıması”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S 18, s.79-99.
• Güven, İsmail, “Büyük Selçuklu Devletinde Eğitim ve Öğretime Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C XXV, S 2, Ankara 1992, s.833-848.
• Kapluhan,Erol, “1921 Maarif Kongresi’nin Türk Eğitim Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, C IV, S 8, s.123-134.
• Karain, Salih Birtan, “Margarete Schütte-Lihotzky ve Türkiye’deki Yapıları”, Mimarlık Dergisi, C XCVI, S 270, s.8-13.
• Kavas, Özgehan, “Mersin’de Cumhuriyet Dönemi Köy Okulları”, 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı (7 – 9 Ekim 2020), Editör: Enes Kavalçalan, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları, Nevşehir 2021.
• Kayaoğlu, İsmet, İslam Kurumları Tarihi II, Konya 1994, s.49.
• Khalanyane, Tanakie, “State, schooling and society: Contemporary debates”, Educational Research and Reviews, 2010, C V, S 12, s.742-747.
• Kılıç, Kübra, Polat, Eyüp, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi Aksaray İlinin Eğitim Sistemi ve Eğitim Yapıları (1703-1950), Culture and Civilization, S 6, s.13-20.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK Yayınevi, Ankara 1991.
• Kul, Fatma Nurşen, “İzmir’de Asım Mutlu ve Ahsen Yapanar Tarafından Tasarlanan Köy Okulları”, Ege Mimarlık Dergisi, C LXXVIII, s.28-33.
• Kul, Fatma Nurşen, “Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları”, Mimarlık Dergisi, S 360. URL: http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=374&RecID=2862
• Nafi, Mahmud Cevat İbnü’ş Şeyh, Maârif-i Umumiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââtı, Haz.:Ergün, Mustafa, 2002 Ankara.
• Özbek, Yıldıray, “Erken Cumhuriyet Döneminde (1923-1945) Kayseri’de Okul Yapıları”, Belleten, C LXXVII, S 278, s.271-302.
• Özel, Mehmet, Köy Enstitüleri, Kültür Bakanlığı.
• Polat, Suat, “Karahanlı Devleti’nde Eğitim Faaliyetleri”, Uluslararası Eğitim Bilim ve Teknoloji Dergisi, C I, S 1, s.42-52.
• Sakaoğlu, Necdet, Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2003.
• Selâh, Zeki, “Mektep Binalarında Estetik”, Mimar, S 8, Ağustos 1931, s.253-254.
• Somel, Selçuk Akşin, The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire 1839-1908 Islamization, Autocracy and Discipline, Leiden Brill 2001.
• Shaw, Stanford, History of the Otaman Empire and Modern Turkey, C I, Cambridge University Yayınevi, Cambridge 1977.
• Tekeli, İlhan, Yıldırım, Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, TTK Yayınevi, Ankara 1999.
• Tuğluoğlu, Fatih, Tuncay, Tunç, “1926 İlkmektep Müfredatı ve Cumhuriyet Dönemi Eğitiminin Ekonomik Hedefleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XXVI, S 76, s.55-98.
• Turan, Osman, “Selçuk Devri Vakfiyeleri III: Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri”, Belleten, C XII, S 45, Ankara 1948, s.17-172.
• Türker, Eylül Ayda, Tapan, Ahmet Mete, “20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı’nın ulusal ve uluslararası düzeydeki politik değişimler bağlamında incelenmesi” İstanbul Arel Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Disiplinlerarası Yenilik Araştırmaları Dergisi, C 2, S 2, Nisan 2022, s.95-113.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 1924, Md. 87.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 1924, Md. 13/15 (18.03.1924 tarih ve 442 sayılı Köy Kanunu, RG. 07.04.1924/68).
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 1964, Md. 54.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi, Genel, 07.03.1924 / 60 – 300 – 3.
• Yavuzyılmaz, Ahmet, Kolay, Emre, “Balıkesir İlkokulu ve Ortaokulu Binaları”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S 51, s.165-184.
• Yavuzyılmaz, Ahmet, Anadolu’da XVI. Yüzyıl Osmanlı Medrese Mimarisi (1500-1600), Necmeddin Erbakan Üniversitesi SBE İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2021.