Serhadlere Adanmış Bir Ömür: Koca Cafer Paşa'nın Askerî Faaliyetleri (1685-1697)

Year 2024, , 2 - 32, 31.05.2024

Dilek Seniha Cenez Ülker

https://doi.org/10.32953/abad.1445500

Abstract

Yaşamının ilk seneleri ile ilgili bilgiye sahip olmadığımız Koca Cafer Paşa'nın askeri kariyeri Budin muhafızı kethüdası olarak başlamıştı. İlerleyen yıllarda Balkan serhadlerinde Bosna beylerbeyi, Belgrad, Tımışvar gibi önemli kalelerde ve aynı zamanda Habsburg ile sürdürülen mücadelelerde kilit mevkilerde görev almıştı. Koca Cafer Paşa, Büyük Türk Savaşları olarak adlandırılan ve 1683-1699 yılları arasında devam eden Habsburg-Osmanlı mücadelelerinde de etkili ve oldukça başarılı olmuştu. Koca Cafer Paşa'ya, yönetimin üst kademeleri ve askerler arasında büyük saygı duyulması Paşa'yı diğer devlet adamları arasında ön plana çıkartmıştı. Ayrıca Habsburg komutanları tarafından da aynı hürmetin gösterilmesi oldukça kıymetlidir. Koca Cafer Paşa; özellikle II. Mustafa'nın 1695, 1696 ve 1697 senelerindeki seferlerine katılarak büyük bir özveri göstermişti. Görevine olan bağlılığını ise 1697 Zenta Seferi'ndeki vefatına kadar son nefesinde bile ispat etmişti. Bu çalışmada Paşa'nın mühürdarı Ali'nin kaleme almış olduğu vakaname başta olmak üzere dönem kroniklerinden faydalanılmıştır. Ek olarak hem Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi hem de Avusturya Devlet Arşivi'nde tespit edilen belgeler ışığında Koca Cafer Paşa'nın etkin olduğu 1685-1697 yılları arasındaki Osmanlı-Habsburg mücadeleleri ele alınmıştır.

Keywords

II. Mustafa, Osmanlı-Habsburg İlişkileri, Büyük Türk Savaşları, Zenta Seferi

Thanks

Bu çalışmayı okuyup değerli fikirlerini bildiren Doç. Dr. Özgür Oral, Arş. Gör. Abdülhadi Uysal ve Kaan Doğan'a teşekkür ederim.

A Dedicated Life on The Frontiers: The Military Activities of Koca Cafer Pasha (1685-1697)

Abstract

References

• ARŞİV KAYNAKLARI:
• Avusturya Devlet Arşivleri (OeStA: Österreichisches Staatsarchiv)
• Hanedan, Saray ve Devlet Arşivi (HHStA: Haus-, Hof- und Staatsarchiv):
• Türkei I: Turcica Kr.164.
• Harp Arşivi (KA: Kriegsarchiv):
• Saray Harp Şurası: Hofkriegsrat Protokollen (HKR Protokollen)
• HKR Protokollen 399 (Exp. 1697); 400 (Exp. 1697); 399 (Reg. 1697).
• Alte Feldakten (AFA)
• Alte Feldakten Kr. 206: Türkenkrieg 1697.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Mühimme Defterleri (ADVNSMHM), d. 100,101,102,104,105,106,108, 110.
• Vakanüvislik Kalemi Defterleri (A.VKN), d. 1700
• Baş Muhasebe Kalemi Muhallefât Halifeliği (D.BŞM.MHF.), 9/9, 9/ 90.
• İbnül Emin Tasnifi Belgeler (İ.E.):
• Adliye: İE.ADL. 5/311.
• Askeriye: İE.AS.29-1619.
• Hariciye: İE. HRC. 5/ 473).
• Maliye: İE.ML. 17/ 1590.
• Ali Emiri Tasnifi Belgeler:
• Sultan Süleyman II: AE.SSÜL.II,17/1711.
• Sultan Mustafa II: AE.SMST.II.,11/1072.
• Avusturya Ulusal Kütüphanesi (ÖNB: Österreichische Nationalbibliothek)
• Bildarchiv und Grafiksammlung (Görüntü arşivi ve grafik koleksiyonu) Signatur: L 58928-C.
• KAYNAK ESERLER VE ARAŞTIRMA ESERLERİ:
• AFYONCU, Erhan, “Zenta”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. XLIV, (2013), ss. 279-281.
• AFYONCU, Erhan, “Ateşli Silahlar Cağının Buyuk Savaşları: Zaferden Bozguna”, Savaşın Sultanları: Osmanlı Padişahlarının Meydan Muharebeleri, c. II, Bilge Yayınları, İstanbul 2018, ss. 278-347.
• ANGELI, Moritz von, Feldzüge gegen die Türken 1697-1698 und der Karlowitzer Friede, Wien 1876.
• ARNETH, Alfred, Prinz Eugen von Savoyen (1663-1707), c. I, Wien 1858.
• BORITZKA, Jiří, “Die Türkenkriege in Ungarn in den Jahren 1684–1688: Der Kaiser und seine Verbündeten im Kampf gegen den Erbfeind” West Bohemian Historical Review, 2012, no. 1, ss. 91-114.
• CENEZ ÜLKER, Dilek Seniha, “II. Mustafa’nın son seferi Zenta Muharebesi’ne dair bir vakʻanüvis notu ve kaynak olarak değeri”, 9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı, (ed. Feryal Korkmaz), 2022, ss. 275-288.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât, haz. Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.
• Der Löwe von Temeschwar, Erinnerungen an Ca‘fer Pascha den Alteren, aufgezeichnet von seinem Siegelbewahrer ‘Ali. (haz. Richard F. Kreutel - Karl Teply), Verlag Styria, Graz, 1981.
• Die Bataille Von Senta, Ein historisches Bruchstuck aus dem Jahre 1697 (nach den Originalakten), Osterreichische Militarische Zeitschrift, H. 7, S. 3, 1811.
• DJURIC- ZAMOLO, Divna, “Belgrad” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. V, (1992), ss. 407-409.
• EICKHOF, Ekkehard, Venedig, Wien und die Osmanen: Umbruch in Südosteuropa 1645-1700, Klet- Cotta, Stuttgart 1988.
• GEZER, Ömer, Kale ve Nefer; Habsburg Serhaddinde Osmanlı Askeri Gücü (1699-1715), İstanbul 2020.
• GEZER, Ömer, “Tımışvarlı Osman Ağa- Esir, Tercüman ve Yazar”, Türkbilig, S. 35, ss. 73-88, 2018.
• İLGÜREL, Mücteba, “Elmas Mehmed Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. XI, (1995) ss. 62-63.
• İLGÜREL, Mücteba, “Zenta”, İslam Ansiklopedisi., c. XIII, (1986), ss. 535-538.
• KANTEMİR, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğu'nun Yükselişi ve Çöküşü, c.III, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1980.
• KÖPRÜLÜ, Orhan F., “Hüseyin Paşa, Amcazâde”, İslam Ansiklopedisi., c. V/1, (1987) ss. 646-650.
• KÖPRÜLÜ, Orhan F., “İlm-i Nucuma Aid Bir Risalenin Tarihi Kaynak Olarak Ehemmiyeti”, Tarih Dergisi, S. 2, (1950), ss. 309-324.
• MAXIM, Mihai, “Lipova”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 27, (2003) ss. 193-194.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, c. 2, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Mühürdar Ali, Vakʻanâme-i Cafer Paşa, (haz. Abdülhadi Uysal), Türkiye Yazma Eserler Kurum Başkanlığı, İstanbul 2021.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Mustafa II” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 31, (2020) ss. 275-280.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Köprülüzâde Fazıl Mustafa Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 26, (2002), s. 263-265.
• ÖZKAN, Selim Hilmi, “Türk Tarihinin Kırılma Noktası: Zenta Faciası”, Turkish Studies, (2009), ss. 1786.
• Raşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmail Asım Efendi, Tarih-i Raşid ve Zeyli, (haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer), İstanbul 2013, c. 1.
• SEVİNÇ, Tahir, 1695 ve 1696 Avusturya Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul 2010.
• Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca. 1106/ 1654-7 Şubat 1695), (haz. Nazire Karaçay Türkal), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme İnceleme-Metin (1106-1133 / 1695-1721), (haz. Mehmet Topal), Ankara 2018.
• TOLASA, Harun, Kendi Kalemiyle Tımışvarlı Osman Ağa- Bir Osmanlı Türk Sipahîsinin Hayatı ve Esirlik Hatıraları, Konya 1986.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. 3, Ankara 1988.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Zafer Sabahında Padişahtan Gazilere Mükâfat: 1696 Tarihli İnʻamât Defteri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2023.
• Üsküdarî Abdullah Efendi, Vâkıʻât-ı Rûz-merre, c. II, haz. Recep Ahıskalı, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), Ankara 2017.