Ottoman Filibe in 16th- 17th Century Travel Accounts: City, River And Identity

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 15, 233 - 246, 31.05.2025

Dilara Avcı

https://doi.org/10.32953/abad.1652230

Öz

XVI-XVII. Yüzyıl Seyahatnamelerinde Osmanlı Filibe’si: Şehir, Nehir ve Kimlik

Öz

Filibe, Balkan yarımadasında bulunan önemli merkezlerden biridir. XIV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlıların yönetimine geçen Filibe’de yapılan imar çalışmaları sonucunda şehrin çehresi değişmeye başlamıştır. Osmanlı yönetimi döneminde Filibe’de inşa edilen cami, medrese, han ve hamamlar sonucunda şehir bir Osmanlı şehri hüviyeti kazanmıştır. Osmanlı idaresinin yoğun kolonizasyon ve iskân çabaları ile geleneksel bir Balkan şehri olarak görülebilecek Filibe’nin nasıl farklı bir görünüm ve kimlik kazandığı ortaya çıkmaktadır. Şehrin değişen çehresi hakkındaki bilgileri birbirinden farklı ülkelerden farklı rotalara seyahat eden seyyahların anlatılarından görmemiz mümkündür. Bu makale rotasını Filibe’den geçiren önemli seyyahlar ve onların Filibe hakkındaki gözlemleri üzerine şekillendirilecektir. Ayrıca seyyahların Filibe’yi nasıl betimlediklerine dair olan tasvirleri üzerine düşünülecektir. Öncelikle, Evliya Çelebi’nin Filibe hakkında yazdıkları özellikle önem arz etmektedir. Osmanlı seyahat anlatısında Evliya Çelebi’ye ek olarak, farklı sebeplerle Filibe’yi gezip görmüş önemli isimlerin Filibe hakkındaki gözlemleri de aktarılacaktır. Aşağıda zikredilen seyyahların eserleri incelenerek, XVI. yüzyıl ve XVII. yüzyıla dair çizdikleri Filibe portresi/panoraması ele alınacaktır. Eserlerini incelemeye tabi tuttuğumuz seyyahlar; Benedict Curipeschitz, , Ogier Ghiselin de Busbecq, Stephan Gerlach, Reinhold Lubenau, Evliya Çelebi gibi dönemle ilgili önemli seyahatname eserleri kaleme almış seyyahlar olacaktır. Zikredilen seyyahların Filibe şehri hakkındaki anlatı ve tasvirleri ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı , Erken Modern Dönem , Filibe , Seyahatname , Seyyah.

Kaynakça

• 1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Mühimme Defterleri (BOA. MD.), nr. 27,49.
• Tapu Tahrir Defterleri (BOA. TT.d.) nr. 26.
• 2.Araştırma-İnceleme Eserleri
• 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937/1530), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2002.
• BOYKOV, Grigor, Mastering the Conquered Space: Resurrection of Urban Life in Ottoman Upper Thrace (14th-17th C.), Doktora Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2013.
• BULUT, Mehmet, TUĞRUL, Mehmet, “Osmanlı Filibe’sinin Sosyo-Ekonomik Durumuna Genel Bir Bakış”, ADAM Akademi, 6/1, (2016), ss. 85-111.
• BUSBECQ, Ogier Ghislain de, Kanuni Döneminde Avrupalı Bir Elçinin Gözlemleri (1555-1560), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, çev. Derin Türkömer, İstanbul, 2011.
• CURIPESCHITZ, Benedict, Yolculuk Günlüğü 1530, Türk Tarih Kurum Yayınları, çev. Özdemir Nutku, Ankara, 1989.
• ÇETİN, Firdevs, “XVI. Yüzyıl Alman Seyyahlarında Osmanlı (Türk) Toplumu ve İnsanına Dair Bilgisizlik ve Tarihi Önyargıların İzleri”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1 (2011), ss. 39-58.
• DERNSCHWAM, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları, çev. Yaşar Önen, Ankara, 1992.
• EYİCE, Semavi, “Hudavendigâr Camii”, DİA, XVIII (1998), s. 287-289.
• FRESNE-CANAYE, Philippe du, Fresne- Canaye Seyahatnamesi 1573, Kitap Yayınevi, çev. Teoman Tunçdoğan, İstanbul, 2017.
• ERSOY, Neriman, XIX. Yüzyılda Filibe Şehri (1839-1876), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2004.
• ERSOY HACISALİHOĞLU, Neriman, “Balkanlarda Çok Kültürlü Bir Osmanlı Şehri: Filibe”, Türk Tarihinin Kadim Şehirleri, ed. O. Yeşilot& B.G. Köksal, Selenga Yayınları, İstanbul, 2022, ss. 477-498.
• EVLİYA ÇELEBİ, Evliya, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, III. Cilt II. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, hz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul, 2006.
• GERLACH, Stephan, Türkiye Günlüğü 1573-1576, I. Cilt, Kitap Yayınevi, çev. Türkis Noyan, İstanbul, 2007.
• GERLACH, Stephan, Türkiye Günlüğü 1577-1578, II. Cilt, Kitap Yayınevi, çev. Türkis Noyan, İstanbul, 2007.
• İNALCIK, Halil, “Rumeli”, DİA, XXXV (2008), s. 232-235.
• KARTA, Nurullah, “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Filibe Şehrinde İktisadi Hayat ve Meslek Grupları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8/2, (2006), ss. 145-173.
• KARTA, Nurullah, XVI. Yüzyılda Filibe Kazası, Doktora Tezi, Atatürk üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2005.
• KIEL, Machiel, “Filibe”, DİA, XIII (1996), s. 79-82.
• LUBENAU, Reinhold, Reinhold Lubenau Seyahatnamesi Osmanlı Ülkesinde 1587-1589, I. Cilt, Kitap Yayınevi, çev. Türkis Noyan, İstanbul, 2016.
• NALÇACI, Nida Nebahat, “İstanbul’un Tarihsel Kaynakları Olarak Seyahatnameler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8/16 (2010), ss. 523-562.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Lala Şahin Paşa”, DİA, XXVII (2003), s. 77-78.
• SARIMEŞE, Fatih, “Mimari ve Süsleme Özellikleriyle Filibe Şehabeddin Paşa Camii”, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 7/14 (2024), ss. 329-369.
• SCHWEIGGER, Solomon, Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581, Kitap Yayınevi, çev. Türkis Noyan, İstanbul, 2020.
• SEYHAN, Havva Merve, KILIÇ, Orhan, ““XV. ve XVI. Yüzyıllarda Balkanlarda Çeltik Üretimi Yapan Bir Zümre: Yörükler”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 56, (2022), ss. 79-87.
• SHOPOV, Aleksandar, “Cities of Rice: Risiculture and Environmental Change in the Early Modern Ottoman Balkans”, The Journal of the Council for British Research in the Levant, 51/2 (2019), ss. 169-183.
• ŞAHİN, İlhan, “XV. ve XVI. Yüzyılda Sofya-Filibe-Eski Zağra ve Tatar Pazarı’nın Nüfus ve İskân Durumu”, Türk Dünyası Araştırmaları, 48, (1987), ss. 249-256.
• ŞİMŞEK, Neslihan, SOYLU, Aykut Göktuğ, DURLU ÖZKAYA, Figen, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan İtibaren Anadolu ve Arap Yarımadası’nın Mutfak Etkileşimleri”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 17/3, (2020), ss. 496-508.
• ŞİMŞEK, Selami, “Osmanlı’nın Balkanlar’daki Önemli Kültür Merkezlerinden Biri Filibe’de Tasavvuf ve Tarîkatlar”, Osmanlı İlim, Düşünce ve Sanat Dünyasında Balkanlar Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, ed. Ahmet Emre Dağtaşoğlu& Muhammet Altaytaş, Ensar Neşriyat: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (İSAV), İstanbul, 2014.
• TEZCAN, Nuran, “Seyahatnâme”, DİA, XXXVII (2009), s. 16-19.