Osmanlı İmparatorluğu’nda Narh ve Fiyat Politikaları: 1749-1774 Yıllarında Rodosçuk (Tekirdağ) Pazarı Örneği

Yıl 2025, Sayı: 16, 1 - 30, 28.10.2025

Fırat Çakır , Kadir Güldür

https://doi.org/10.32953/abad.1773801

Öz

Devletin kamu yararı adına mal ve hizmet fiyatlarına üst sınır belirlemesi olarak açıklanabilecek olan narh, Osmanlı İmparatorluğu’nda pazarlardaki fiyat kotalarını belirlemek amacıyla düzenli olarak uygulanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal, iktisadi, hukuki ve idari tarihinin aydınlatılmasında başvurulan kaynakların başında gelen şer‘iyye sicilleri içerisinde yer alan narh kayıtları; kaza pazarlarındaki ürün çeşitliliği ve fiyatları, halkın tüketim alışkanlıkları, kazalarda iş tutan esnaf loncaları ve yaşanan siyasi, sosyal ve ekonomik gelişmelerin fiyatlara etkisine dair kıymetli veriler içermektedir. Bu çalışmada, 1749-1774 seneleri arasında Rodosçuk pazarında tüketilen gıda, temel ve lüks tüketim maddelerine verilen narhlar incelenmiştir. Çalışma, ilgili tarihler aralığında Rodosçuk şer‘iyye sicilleri içerisindeki 22 narh kaydı esas alınarak hazırlanmıştır. Bu kayıtlar özelinde Rodosçuk kazasında narh uygulamalarının seyri, narh defterlerinin tutuluş tarzı, Rodosçuk esnafı, pazardaki ürünler, fiyat kotaları ve fiyatları etkileyen faktörler açıklanmaya çalışılacaktır. Osmanlı İmparatorluğu’nun barış ve savaş dönemlerini kapsayan çalışmanın ana teması, Rodosçuk’taki ürün fiyatlarının Osmanlı-Rus Savaşı’ndan (1768-1774) nasıl ve ne derece etkilendiğini ortaya koymaktır. Ayrıca, fiyatları etkileyen sosyoekonomik faktörler de incelenerek tenkide tabi tutulacaktır. Bu sorulara verilecek yanıtlar üzerinden Rodosçuk özelinde Osmanlı İmparatorluğu’nda narha dair bir örnek sunmak ve alana katkı sağlamak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı , Rodosçuk , Narh , Fiyatlar , Pazar , Esnaf

PRICE CONTROL AND PRICING POLICIES IN THE OTTOMAN EMPIRE: THE CASE OF THE RODOSÇUK (TEKİRDAĞ) MARKET, 1749–1774

Öz

Narh, defined as the state-imposed upper limit on the prices of goods and services for the sake of public interest, was regularly implemented in the Ottoman Empire to set price ceilings in markets. Narh records found in şer‘iyye registers—primary sources for the study of the social, economic, legal, and administrative history of the Empire—provide valuable data on product diversity and prices in district markets, consumption habits, local guilds, and the effects of political, social, and economic developments on prices. This study examines the fixed prices of foodstuffs, basic goods, and luxury items in the Rodosçuk market between 1749 and 1774. Based on 22 narh records from the Rodosçuk şer‘iyye registers, it analyzes the course of narh practices, the structure of narh registers, local guilds, market products, price ceilings, and factors influencing prices. The central focus is to determine how and to what extent the Ottoman-Russian War (1768–1774) affected prices in Rodosçuk. Additionally, socio-economic factors influencing prices are examined and critically evaluated. Through these findings, the study aims to present a case study of narh practices in the Ottoman Empire and contribute to the field.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire , Rodosçuk , Narh , Prices , Market , Guilds

Kaynakça

• Kaynakça 1. Arşiv Kaynakları
• Hatt-ı Hümâyun Tasnifi (HAT): 1379/54282.
• Rodosçuk Şer'iyye Sicilleri (RŞS) nr.: 1662, 1665, 1667, 1670, 1673, 1677, 1680, 1685, 1687.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakları (TSMA. E): 7022/362.
• 2. Kitap ve Makaleler
• AKARLI Engin Deniz, “Pazaryerinde Ceza, Baskı ve Şiddet: İstanbul, 1730-1840”, Ekmek Aslanın Ağzında: Osmanlı Şehirlerinde Hayatlarını Kazanmak İçin Mücadele Eden Zanaatkârlar, Derleyen Suraiya Faraoqhi, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2017, s. 255-274.
• AKTEPE M. Münir, “Çeşme Vak’ası”, DİA, VIII (1993), s. 288-289.
• ATEŞ Hacer, “Kuzey Marmara’da Bir Liman Kentinde Ticaret: XVI. Yüzyılda Tekirdağ-Rodosçuk Limanı”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, III/6 (2013), s. 21-38.
• ATEŞ Hacer, “Tekirdağ”, DİA, XL (2011), s. 359-362.
• BARKAN Ömer Lütfi, “XV. Asrın Sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tesbit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar”, Türk Tarih Vesikaları, I/5 (1942), s. 326-340.
• BARKAN Ömer Lütfi, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye'de Fiyat Hareketleri”, Belleten, XXXIV/136 (1970), s. 557-607.
• BAYRAKTAR Hatice, XIX. Yüzyılın Ortalarında Tekirdağ Kazası, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2011, s. 4.
• BİLGİN Arif, “Osmanlı Döneminde İstanbul Mutfak Kültürü”, Akademik Araştırmalar Dergisi, sy. 47-48, (2010- 2011), s. 229-245.
• ÇADIRCI Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• ÇELİK Şenol, “Orducu”, DİA, XXXIII (2007), s. 370-373.
• DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2013, 33. bs.
• EKİN Ümit, “17. Yüzyılın Son Çeyreğinde Rodosçuk’ta Gıda Maddeleri ve Fiyatları”, Rodosto’dan Süleymanpaşa’ya Tekirdağ Uluslararası Tekirdağ Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-27 Mart 2015, ed. Murat Yıldız, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2016, s. 79-96.
• EKİN Ümit, “Rodosçuk Halkının Beslenme Kültürü Üzerine Gözlemler (1638-1730)”, Akademik İncelemeler Dergisi, XII/1 (2017), s. 37-58.
• EKİN Ümit, Tarladan Pazara Osmanlı Taşrasında Tüketilen Gıda Maddeleri (1550-1840) Rodosçuk/Tekirdağ, Manisa, Konya, Antep, Çizgi Kitabevi, İstanbul 2021.
• EMECEN Feridun, “Ali Bey Bulutkapan”, DİA, II (1989), s. 383-384.
• FAROQHI Suraiya, “İstanbul’un İaşesi ve Tekirdağ-Rodoscuk Limanı (16. – 17. Yüzyıllar)”, ODTÜ Gelişme Dergisi, sy. 1979-1980 Özel, s. 139-154.
• FİDAN Murat, “1673-1850 Tarihleri Arasında Narh Kayıtlarına Göre Kastamonu’da Un ve Unlu Mamul Fiyatları”, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, I/54 (2019), s. 21-40.
• GENÇ Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2013, 10. bs.
• GENÇ Serdar, “Balıkesir'de Börekçi, Simitçi ve Çörekçiler (17.-18. yy)”, I. Türk Mutfak Kültürü Sempozyumu (Osmanlı Mutfak Kültürü) (14-15 Ekim 2010 - Bilecik), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, Bilecik 2012, s. 245-256.
• GENÇ Serdar, “XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Balıkesir’de Ekmekçi Esnafı”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 12 (2007), s. 59-70.
• Hüseyin Tugi, “Musîbetnâme”, Haz: Şevki Nezihi Aykut, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• İLGÜREL Mücteba, “1116-1119/1704-1707 Tarihleri Arasında Balıkesir’e Ait Narh Düzenlemeleri”, Osmanlı Araştırmaları, sy. 23 (2003), s. 11-21.
• İNALCIK Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi-I 1300-1600, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2020, 3. bs.
• KAL’A Ahmet, “Esnaf”, DİA, XI (1995), s. 423-430.
• KALLEK Cengiz, “Hisbe”, DİA, XVIII (1998), s. 133-143.
• KALLEK Cengiz, “Narh Konusuna Yeniden Bakış”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 7 (2006), s. 257-276.
• KALLEK Cengiz, “Narh”, DİA, XXXII (2006), s. 387-389.
• KALLEK Cengiz, Hz. Peygamber Döneminde Devletin Piyasaya Müdahalesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1989.
• KALLEK Cengiz, İslam’ın İlk Devirlerinde Devlet-Piyasa İlişkisi, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1994.
• KARADEMİR Zafer, İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660), Kitap Yayınevi, İstanbul 2017, 2. bs.
• KAZICI Ziya, “Hisbe”, DİA, XVIII (1998), s. 143-145.
• KENANOĞLU M. Macit, “Zımmî”, DİA, XLIV (2013), s. 438-440.
• KÖSE Osman, 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020, 2. bs.
• KÜTÜKOĞLU Mübahat S., “1009 (1600) Tarihli Narh Defteri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, sy. 9 (1979), s. 1-85.
• KÜTÜKOĞLU Mübahat S., “1624 Sikke Tashihinin Ardından Hazırlanan Narh Defterleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 34 (1984), s. 123-182.
• KÜTÜKOĞLU Mübahat S., “Narh”, DİA, XXXII (2006), s. 390-391.
• KÜTÜKOĞLU Mübahat S., “XVIII. Yüzyıl Sonlarında İstanbul Piyasası”, Tarih Boyunca İstanbul Semineri, (1989), s. 231-238.
• KÜTÜKOĞLU Mübahat S., Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020, 2. bs.
• KÜTÜKOĞLU Mübahat S., Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun Kitabevi, İstanbul 1983.
• Mehmed Hâkim Efendi, Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766), C. I., Haz. Tahir Güngör, T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
• ÖZDOĞAN Tuğba, 57 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Malatya 2019, s. 152.
• PAKALIN Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, C.II, İstanbul 1983.
• PAMUK Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2021, 3. bs.
• Râşid Mehmed Efendi Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, Haz: Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer, c. I, Klasik Yayınevi, İstanbul 2013.
• SAHİLLİOĞLU Halil, “Bolu’da Eşya Narh Fiyatları”, Çele, sy. 12 (1964), s. 9-17.
• SAHİLLİOĞLU Halil, “Bolu’nun Kasapları ve Et Narh Fiyatları”, Çele, sy. 13 (1964), s. 21-27.
• SAHİLLİOĞLU Halil, “Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonunda İstanbul’da Fiyatlar”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, sy. 1 (1967), s. 36-53.
• SAMANCI Özge, “İmparatorluğun Son Döneminde İstanbul ve Osmanlı Saray Mutfak Kültürü”, Türk Mutfağı, Ed. A. Bilgin ve Ö. Samancı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2008, s. 199-217.
• Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’i’t-Tevârîh C. I., Haz. Münir Aktepe, İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1976.
• Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’i’t-Tevârîh C. II., Haz. Münir Aktepe, İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1978.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî (Latin Harfleriyle), Haz. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2011, 1. bs.
• TABAKOĞLU Ahmet Tabakoğlu ve KARATAŞER Büşra, “İstanbul’un İaşesinde Trakya Bölgesinin Rolü”, Sosyal Bilimler Metinleri, c. I (2017), s. 1-23.
• TABAKOĞLU Ahmet, “Osmanlı Ekonomisinde Fiyat Denetimi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, sy. 43 (1987), s. 111-150.
• TABAKOĞLU Ahmet, “Osmanlı Ekonomisinde Narh Uygulamaları”, Toplu Makaleler I İktisat Tarihi, Kitabevi, İstanbul 2005, s. 155-162
• TABAKOĞLU Ahmet, Türkiye İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2012, 11. bs.
• TAŞ Hülya, “İhtisâb Mukâta’ası Verilerinin Şehir Ekonomisi Açısından Anlamı: Ankara Örneği”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, VIII/13 (2007), s. 409-436.
• UĞUR Ahmet, “Âsaf-nâme-i Vezir Lütfi Paşa”, İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, sy.4 (1980), s. 243-258.
• UZUN Ahmet, İstanbul’un İaşesinde Devletin Rolü: Ondalık Ağnam Uygulaması (1783-1857), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
• UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, “Osmanlı Tarihi”, C. IV., 1. Bölüm, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1982, 3. bs. ÜNAL Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011, 1. bs.
• Vâsıf Ahmed Efendi, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâ’iku’l-Ahbâr’ı 1166-1188/1752-1774 (İnceleme ve Metin), Haz. Nevzat Sağlam, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
• WHITE Sam, Osmanlıda İsyan İklimi, Çev. Nurettin Elhüseyni, Alfa Tarih, İstanbul 2020, 2. bs.
• WIESNER-HANKS Merry E., Erken Modern Dönemde Avrupa 1450-1789, Çev. Hamit Çalışkan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.