PSİKİYATRİ HASTASININ İSTEMSİZ YATIŞ/TEDAVİSİ

Year 2023, Volume: 81 Issue: CUMHURİYET 100. YIL ÖZEL SAYISI, 497 - 529, 28.11.2023

Kemal Saruhan

https://doi.org/10.30915/abd.1319588

Abstract

Kişilik hakları içerisinde yer alan yaşam hakkı, vücut bütünlüğünü koruma hakkı, sağlık hakkı, kendi geleceğini belirleme hakkı gibi haklar tıbbi müdahale açısından önem taşımaktadır. Hastanın bilgilendirilmesi ve tıbbi müdahaleye rıza göstermesinin sağlanması sağlık personeli açısından hem hukuki hem de etik bir yükümlülüktür. Ancak gerek uluslararası sözleşmelerde gerek de ulusal mevzuatımızda çeşitli durumlarda tıbbi müdahale için rıza aranmamaktır. Anayasamızda tıbbi zorunluklar ve kanunda yazılı haller tıbbi müdahalenin hukuka uygunluk unsurlarından olan rızanın aranmadığı durumlardır. Bunlardan bir tanesi de koruma amacıyla özgürlüğün kısıtlanmasına ilişkin olup; psikiyatrik bozuklukları bulunan kimselere uygulanan istemsiz yatış/tedavidir.
Bu çalışmanın amaçlarından biri istemsiz yatış/tedavinin kapsamının belirlenmesidir. Bir diğer amacı psikiyatrik bozukluğu bulunan kimselerin istemsiz yatış/tedavi süreçlerine ilişkin hukuki düzenlemeleri incelemek ve karşılaştırmaktır. Ülkemizde Ruh Sağlığı Yasası bulunmamakta ruh sağlığı hastalarına ilişkin düzenlemeler çeşitli kanunlarda yer almakta ve istemsiz yatış/tedavi başta olmak üzere sürecin nasıl işleneceğine dair netlik bulunmamaktadır. Çalışmamızda ayrıca Türkiye Psikiyatri Derneği tarafından hazırlanan Ruh Sağlığı Yasa Tasarısı incelenmiş olup mevzuatımızdaki boşluk vurgulanmıştır.

Keywords

istemsiz yatış, istemsiz tedavi, psikiyatrik bozukluk, ruh sağlığı yasası, özgürlüğün kısıtlanması

Thanks

Yüksek Lisans dönemimde verdiği eğitim ve destek için Doç. Dr. Burcu Gülseren ÖZCAN BÜYÜKTANIR'a teşekkür ederim.

INVOLUNTARY PLACEMENT/TREATMENT OF PSYCHIATRIC PATIENT

Abstract

Rights such as the right to life, the right to integrity of the person, the right to health, the right to self-determination are important in terms of medical intervention. Informing the patient and ensuring that he consents to the medical intervention is both a legal and ethical obligation for the medical personnel. However, consent is not required for medical intervention in various situations, both in international conventions and in our national legislation. Consent, which is one of the elements of legality of medical intervention, is not required in cases written in the law and medical obligations in Turkish Constitution. One of them is the involuntary placement/treatment applied to people with psychiatric disorders.
The first aim of the study is to determine the scope of involuntary placement/treatment. Another aim is to view and compare the legal regulations regarding the involuntary placement/treatment processes of people with psychiatric disorders. There isn’t Mental Health Act in Turkey, the regulations regarding mental health patients are included in various codes and there is no clarity on how the process will be handled, especially involuntary placement/treatment. In our study, the Draft Act on Mental Health prepared by Turkish Psychiatric Association was also examined and the gap in our legislation was emphasized.

Keywords

involuntary placement, involuntary treatment, psychiatric disorder, mental health act, restriction of freedom.

References

• Ak, Sertaç ve Rasim Arıkan. “Ruh Sağlığı Yasası Taslağının Yurt Dışı Bir Uygulama Örneği Işığında Adli Psikiyatrik Açıdan Gözden Geçirilmesi.” Türk Psikiyatri Dergisi 32, no.1 (Bahar,2021): 51-55.
• Bahadır, Oktay. Yaşama Hakkı. 1.baskı, Ankara: Adalet, 2009.
• Can, Mustafa. “ABD Hukukunda Yargı Sistemi ve Uyuşmazlıkların Çözümü.” Mevzuat Dergisi 6, no.69 (Eylül 2003).
• Dalkılıç, Elvin Evrim. “Türkiye'de zihinsel veya ruhsal engellilerin zorla tedavisinin eleştirisi.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi 27, no. 117 (Mart, 2015): 11-34.
• Erkan, Vehbi Umut ve İpek Yücer. “Ayırt Etme Gücü.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 60, no.3 (Eylül, 2011).
• Gökcan, Hasan Tahsin. Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluk. 4.baskı. 2022.
• Gültekin, Bülent Kadri, Seda Çelik, Aysu Tihan, Ali Fuat Beşkardeş ve Umut Seze. “Bir Psikiyatri Hastanesinde İstemli ve İstem Dışı Yatışların Sosyodemografik ve Klinik Özellikleri.” Nöropsikiyatri Arşivi 50, no. 3 (Eylül,2013): 216-221.
• Gündüz, Hale. “Psikiyatri Hastasının İstemsiz Tedavi Edilmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2021.
• Gürbüz, Meral. “Bir Kişilik Hakkı Olarak Kişinin Genetik Bilgileri Üzerinde Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı.” Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1-2, no. 10 (Haziran-Temmuz, 2011): 113.
• Hakeri, Hakan. Tıp Hukuku. 25.baskı. Ankara: Seçkin, 2022.
• Hans J. Salize, Harald Dreßing ve Monika Peitz. Compulsory admission and involuntary treatment of mentally ill patients-legislation and practice in EU-member states. European Conmmission Mayıs 2002.
• Jonsen, Albert R., Mark Siegler ve William J. Winslade. Clinical Ethics: A Practical Approach to Ethical Decisions in Clinical Medicine. 8.baskı. 2015.
• Kocaağa, Köksal. “Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10, no.1 (Haziran, 2006):33-54.
• Mosele, Pedro Henrique C., G.C. Figueira, A.A. Bertuol Filho, Jose A.R.F. Lima ve Vitor C. Calegaro. “Involuntary psychiatric hospitalization and its relationship to psychopathology and aggression.” Psychiatry research 265, (Temmuz,2018):13-18.
• Nart, Serdar. “Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kimselerin Hukuki Sorumluluğu.” Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2007.
• Nesipoğlu, Gamze. “Zorunlu Yatış Özelinden Ulusal Ruh Sağlığı Yasası’nın Önemi ve Gerekliliği.” Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku- Tarihi Dergisi 25, no. 2 (Ekim, 2017): 49-56.
• Oğuz, N. Yasemin ve Başaran Demir. “Etik ve Hukukî Yönüyle Zorla Hastaneye Yatırma.” Psikiyatri, Psikoloji ve Psikofarmakoloji Dergisi 1, no. 3 ( 1993): 367-371.
• Özdemir, Elif Aydın., “19.12. 2008 Tarihli İsviçre Medeni Kanunu Değişikliği ile Karşılaştırmalı Olarak Türk Medeni Kanunu’nda Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması Düzenlemesi.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15, no. 2 (Aralık, 2013): 171-209.
• Tacir, Hamide. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı. 1. baskı. 2011.
• Temel, Erhan. “Alman Hukukunda Psikiyatri Hastası-Hekim İlişkisi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 61, no. 2 (Haziran 2012): 773-806.
• Yıldız, Abdullah, Ayşe Kurtoğlu ve Berna Arda. “Avrupa Konseyi Biyoetik Komitesi’nin Psikiyatriye İlişkin Ek Protokol Çalışması Neler Söylüyor.” Osmangazi Tıp Dergisi 43, no. 2 (Mart, 2021): 187-196.
• Yılmaz, Emel Bahadır. “Psikiyatride hastanın karar verme kapasitesi ve yaşanan etik sorunlar.” Turkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi 21, no.1 (Mart, 2013): 49-53.
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi. “Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Üye Devletlere, Ruh Sağlığı Bozuk Olan Kişilerin Hakları ve Haysiyetlerinin Korunması ile İlgili Tavsiye Kararı.” erişim 23 Mayıs 2023, https://rm.coe.int/09000016809109e1 .
• Birleşmiş Milletler Genel Kurulu. “Ruhsal Hastalığı Olan Kişilerin Korunması ve Ruh Sağlığı Hizmetlerinin Geliştirilmesi İçin İlkeler.” erişim 23 Mayıs 2023, https://digitallibrary.un.org/record/162032 .
• Dünya Psikiyatri Birliği. “Hawai deklarasyonu.” erişim 23 Haziran 2023, https://www.wpanet.org/declaration-of- hawaii-ii#:~:text=No%20procedure%20shall%20be%20performed,to%20the%20patient%20or%20others.
• Dünya Tabibler Birliği. “Hasta Hakları Üzerine Lizbon Deklarasyonu.” erişim 23 Haziran 2023, https://www.wma.net/policies-post/wma-declaration-of-lisbon-on-the-rights-of-the-patient/
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. “Ruh Sağlığı Kanun Teklifi.” erişim 23 Mayıs 2023, https://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-0858.pdf .
• Türkiye Psikiyatri Derneği. “Ruh Hekimliği (Psikiyatri) Meslek Etiği Kuralları.” erişim 23 Mayıs 2023, https://psikiyatri.org.tr/tpd-kutuphanesi/belge/311 .
• Türkiye Psikiyatri Derneği. “Ruh Sağlığı Yasası Tasarısı.” erişim 23 Mayıs 2023 https://psikiyatri.org.tr/TPDData/Uploads/files/2015-RUH-SAGLIGI-YASASI.pdf