AİHS MD. 5/3 BAĞLAMINDA DERHAL HÂKİM ÖNÜNE ÇIKARILMA VE MAKUL SÜREDE YARGILANMA HAKKI

Year 2025, Volume: 83 Issue: 2, 742 - 800, 15.05.2025

Gökçe Serim

https://doi.org/10.30915/abd.1557515

Abstract

Özgürlük ve güvenlik hakkı, hemen tüm diğer temel hak ve özgürlükler gibi, insanlığın büyük mücadeleleri sonucu kazanılmış ve bugün, vazgeçilmez bir temel hak sıfatını edinmiştir. Özgürlük hakkı ile güvenlik hakkı, esasında iki farklı hak olup; dengede bulunmaları şartıyla, birbirlerini sağlayan ve gerektiren haklardır. Kendine özgü bu durum nedeniyle bu iki hak, belli ulusal ve uluslararası düzenlemeler çatısında, bütünleşik bir temel hak olarak karşımıza çıkmaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi madde 5, özgürlük ve güvenlik hakkını herkes için tanımasının akabinde, çeşitli istisnalar belirlemiştir. Bunlardan biri, kişinin suç işlediğinden şüphelenmek konusunda inandırıcı sebeplerin bulunması nedeniyle ya da suç işlemesine yahut suçu işledikten sonra kaçmasını önlemek amacıyla yakalanması ve tutulması halidir. Bu durumu istisna ve dolayısıyla hukukî kabul eden Sözleşme, bu konumdaki kişilere belli haklar tanımıştır. Çalışmamızın konusunu oluşturan bu haklar; bu kişilerin, derhal bir hâkim veya yasayla adlî görev yapmaya yetkili kılınmış bir kamu görevlisi önüne çıkarılmaları, teminata bağlı olarak ya da olmaksızın salıverilmeleri yahut tutuklanmaları halinde, makul süre içerisinde yargılanmalarıdır.
Bu çalışmada, konu bütünlüğünün sağlanması açısından, öncelikle, özgürlük ve güvenlik hakkı ile hakkı düzenleyen AİHS md. 5’e ilişkin genel bilgiler verilmiştir. Çalışmanın esas konusunu, AİHS md. 5/3 oluşturmaktadır. Bu fıkra da AİHS md. 5/1(c)’ye atıf vermektedir. Dolayısıyla çalışmada, AİHS md. 5/1(c) ayrıca ele alınmış; ardından, AİHS md. 5/3’te yer alan unsurlar tek tek irdelenmiştir. Avrupa insan hakları hukukunun, bir içtihat hukuku olması nedeniyle temel kaynak olarak, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları esas alınmıştır.

Keywords

Özgürlük ve güvenlik hakkı, derhal hâkim önüne çıkarılma hakkı, makul sürede yargılanma hakkı, adlî yetkiyi haiz kamu görevlisi, tutulma

RIGHT TO BE BROUGHT PROMPTLY BEFORE A JUDGE AND ENTITLED TO TRIAL WITHIN A REASONABLE TIME IN THE CONTEXT OF ECHR ART. 5/3

Abstract

Right to liberty and security, like almost all other fundamental rights and freedoms, has been achieved as a result of the great struggles of mankind and has today acquired the status of an essential fundamental right. Right to liberty and right to security are essentially two different rights; but they are rights that provide and require each other, as long as they are in balance. Due to this unique situation, these two rights appear as an integrated fundamental right under certain national and international regulations.
Article 5 of the European Convention on Human Rights, after recognising the right to liberty and security for everyone, sets out a number of exceptions. One of them is lawful arrest or detention of a person on reasonable suspicion of having committed an offence or in order to prevent him or her from committing an offence or from fleeing after committing an offence. The Convention, which recognises this situation as an exception and therefore legal, has granted certain rights to persons in this position. These rights, which constitute the subject matter of our study, include right to be brought promptly before a judge or other officer authorised by law to exercise judicial power, to be released with or without a guarantee or, if arrested, to be tried within a reasonable time.
In this paper, in order to ensure the integrity of the subject matter, firstly, general information about right to liberty and security and ECHR art. 5, which deals with this right, is given. The main subject of this study is ECHR art. 5/3. This paragraph makes a reference to ECHR art. 5/1(c). For this reason, ECHR art. 5/1(c) is analysed in particular, and then the elements of ECHR art. 5/3 are examined one by one. Since European human rights law is a case law, the judgements of the European Court of Human Rights have been taken as the main source.

Keywords

Right to liberty and security, right to be brought promptly before a judge, entitled to trial within a reasonable time, public official with judicial authorisation, detention

References

• Akpek, Ayça L. Tutuklamada Kuvvetli Suç Şüphesi. Ankara: Seçkin, 2020.
• Baytaz, Abdullah Batuhan. “Hükme Bağlı Tutukluluk.” Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, no. 6(2) (2018): 133-153.
• Doğru, Osman. “Kişi Özgürlüğü: İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 5. Maddesinin İnsan Hakları Mahkemesi Tarafından Yorumu.” içinde İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Adlî Yargı Sempozyumu, 181-286. Ankara: Türkiye Barolar Birliği, 2004.
• Doğru, Osman ve Nalbant, Atilla. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar 1. İstanbul: Legal, 2016.
• Erdoğan, Mustafa. Özgürlük, Hukuk ve Demokrasi. Ankara: Siyasal, 2018.
• Eriş, Uğur. “İç Hukukta AİHS’in 5. Maddesine İlişkin Gelişmeler.” içinde İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Adlî Yargı Sempozyumu, 287-300. Ankara: Türkiye Barolar Birliği, 2004.
• Feyzioğlu, Metin. “Anglo Sakson ve Anglo Amerikan Hukuk Düzenlerinde Habeas Corpus Kurumu.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 44, no. 1-4 (1995): 665-688.
• Gözübüyük, Şeref, Gölcüklü, Feyyaz ve Saygılı, Abdurrahman. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi. Ankara: Turhan, 2019.
• Harris, D. J., O’Boyle, M. ve Warbrick, C. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku. çev. Mehveş Bingöllü Kılcı, Ulaş Karan. İstanbul: On İki Levha, 2022.
• İnceoğlu, Sibel. “Adil Yargılanma Hakkı” içinde İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme, 209-286. İstanbul: Beta, İstanbul, 2013.
• Kaboğlu, İbrahim Ö., Özgürlükler Hukuku 1 İnsan Hakları Genel Kuramına Giriş. Ankara: İmge, 2013.
• Karali, Kevser. “Yargıtay’ın Hükmen Tutukluluk İçtihadına Eleştirel Bir Yaklaşım.” Ankara Barosu Dergisi, no. 3 (2021): 311-330.
• Karan, Ulaş. “Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı” içinde İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme, 179-208. İstanbul: Beta, 2013.
• Nişancı, Dilaver. “AİHM Kararları Işığında Özgürlük ve Güvenlik Hakkı (AİHS m. 5) ve Bu Hakkın İfade Özgürlüğü (AİHS m. 10) ile Amaçta Saptırma Yasağı (AİHM m. 18) Açısından İrdelenmesi.” Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26, no. 44 (2021): 37-74.
• Sarıgül, Ali Tanju. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde Kişiye Tanınan Özgürlük ve Güvenlik Hakkı. Ankara: Seçkin, 2013.
• Sürücü, A. Sinan. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında ve Türkiye’de Tutuklama. Seçkin: Ankara, 2010.
• Şahbaz, İbrahim. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Kişi Özgürlük ve Güvenliği.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi, no. 55 (2004): 201-225.
• Şirin, Tolga. Özgürlük ve Güvenlik Hakkı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi – 1. Ankara: Avrupa Konseyi, 2018.
• Taner, Fahri Gökçen. Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Çelişme ve Silahların Eşitliği İlkesi. Ankara: Seçkin, 2019.
• Turan, Hüseyin. “Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Hakkı Perspektifinden Adli Kontrol Bağlamında Konutu Terk Etmeme Tedbiri.” Adalet Dergisi, no. 73 (2024): 165-197.
• Yackle, Larry W. “Explaining Habeas Corpus.” New York University Law Review 60, no. 6 (1985): 991-1060.