AMME ALACAKLARININ TAHSİL USULÜ HAKKINDA KANUN’A TABİ TASARRUFUN İPTALİ DAVALARINDA İSPAT YÜKÜ

Year 2025, Volume: 83 Issue: 3, 1 - 76, 15.10.2025

Özgecan Gök

https://doi.org/10.30915/abd.1655573

Abstract

6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, kamu alacaklarının cebren tahsil sürecini; bu süreçte kamu alacaklısına tanınan yetkileri ve menfaat dengesi temelinde kamu borçlusuna tanınan hak ve yükümlülükleri düzenlemektedir. Tasarrufun iptali davaları ise tıpkı özel hukuk temelli alacaklar bakımından 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nda olduğu gibi kamu alacağın karşılıksız kalmasına sebep olan ya da mal kaçırma şüphesi içeren tasarrufları etkisiz hale getirmek amacıyla cebren tahsil sürecine dahil edilen güvence önlemlerinden biridir. Kanunda yer alan şartlar altında tasarruf ve muamelelerin iptali için açılan bu davalar, mülkiyet hakkının bahşettiği, kullanma ve tasarruf etme yetkilerine getirilen sınırlama niteliğindedir. Kanunda bu tür davaların sebebi genellikle karinelere ya da varsayıma dayalı düzenlendiğinden, taraflar yargılama sürecinde yoğun bir ispat faaliyetine girmektedir. Davanın aksi ispat edilebilen adi kanuni karinelere dayanması hali pek sorunlu görülmemekte iken kesin kanunî karinelerle düzenlenen tasarrufun iptali sebepleri aksini ispat hakkı tanımaması sebebiyle tasarruf özgürlüğüne ölçüsüz müdahale anlamına gelebilmektedir. Anayasa Mahkemesi’nin, Kanun’da 28’inci maddede, bağışlama hükmünde sayılan “üçüncü dereceye kadar (bu derece dahil) kan hısımlariyle, eşler ve ikinci dereceye kadar (bu derece dahil) sıhri hısımlar arasında yapılan ivazlı tasarruflar” düzenlemesini iptal etmiş olması bu çalışmanın yapılmasında ilham kaynağı olmuştur. İspat yükünün nasıl dağıtılacağı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’a tabi tasarrufun iptali davaları yönünden irdelenmesi gereken bir konudur. İşte bu nedenle çalışmada kamu menfaati için tahsil edilen kamu alacaklarında hazine lehine açılan davalarda, taraflara ispat hakkının tanınması, ispat yükünün paylaştırılması ve mülkiyet hakkına müdahalenin sınırı ekseninde tasarrufun iptali davalarında ispat sorunu ele alınmaktadır.

Keywords

kamu (vergi) icra hukuku , tasarrufun iptali davası , ispat yükü , karine , varsayım

BURDEN OF PROOF IN ANNULMENT CASES OF DISPOSITIONS SUBJECT TO THE PROCEDURE FOR THE COLLECTION OF PUBLIC RECEIVABLES LAW

Abstract

Law No. 6183 on the Procedure for the Collection of Public Receivables regulates the process of enforced collection of public receivables, the powers granted to the public creditor in this process, and the rights and obligations granted to the public debtor based on the balance of interests. Actions for annulment of dispositions, similar to those under the Enforcement and Bankruptcy Law No. 2004 concerning private law claims, are among the safeguard measures included in the enforced collection process to render ineffective the transactions that cause public receivables to remain uncollected or that raise suspicions of asset evasion. These lawsuits, filed under the conditions stipulated in the law for the annulment of transactions and dispositions, constitute a limitation on the rights of ownership, use, and disposal. Since such cases are often regulated in laws based on presumptions or assumptions, the parties engage in an intensive burden of proof process during litigation. While the reliance on rebuttable legal presumptions does not generally pose a significant issue, the grounds for annulment of dispositions regulated by conclusive legal presumptions—without allowing for rebuttal—may constitute a disproportionate intervention in the freedom of disposition. The annulment by the Constitutional Court of the provision in Article 28 of the Law, which classified "onerous transactions made between blood relatives up to the third degree (inclusive), spouses, and in-laws up to the second degree (inclusive)" as equivalent to donations, served as the inspiration for this study. The way proof is to be carried out and how the burden of proof is distributed is a critical issue in annulment cases concerning transactions under the Procedure for the Collection of Public Receivables. Therefore, this study examines the issue of proof in annulment cases concerning public receivables that are to be collected in the interest of the public. It focuses on granting the parties the right to present evidence, distributing the burden of proof, and determining the limits of intervention in property rights in lawsuits filed in favor of the Treasury.

Keywords

Public (tax) enforcement law , action for annulment of disposition , burden of proof , presumption , assumption

References

• Albayrak, Hakan ve Serkan Ağar, “Tasarrufun İptalı̇ Davalarının Kamu İcra Hukuku ve Genel İcra Hukuku Çerçevesinde Özel Dava Şartları Bakımından Karşılaştırılması”, TBB Dergisi, 2016 (124), s. 433-484.
• Arslan, Ramazan, et al., İcra ve İflas Hukuku, Ankara, Yetkin, 9. Baskı, 2023.
• Atalay, Oğuz, Menfi Vakıaların İspatı, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, 2001.
• Bahçeci, Barış, Kamu Alacağının Takip Hukuku, Ankara, Seçkin, 2019.
• Balcı, Mustafa, Kamu İcra Hukuku ve 6183 Sayılı Kanun Uygulaması, İstanbul, On İki Levha, 2. Baskı, 2021.
• Barlass, İrfan, “Kamu İcra Hukukunda Tasarrufun İptali Davaları Açısından Verilmesi Mutat Hediyelerin Durumu ile Yakın Akraba Arasındaki İvazlı Tasarrufları Bağışlama Kabul Eden Hükmün Eleştirisi”, Vergi Sorunları Dergisi, S. 339, Aralık 2016, s. 82-89.
• Bolayır, Nur, Medenî Usûl Hukuku’nda Hâkimin Hukuku Re’sen Uygulaması İlkesi, İstanbul, On İki Levha, 2019.
• Buluttekin, Mehmet Burak, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunda Düzenlenen ve Çözümü Adlî Yargının Görevine Giren Uyuşmazlıklar, Ankara, Yetkin, 2023.
• Candan, Turgut, Açıklamalı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun, Ankara, Yetkin 5. Baskı, 2023.
• Çiftçi, Pınar, “Menfaat Dengesi Çerçevesinde Genel İcra Hukuku ile Kamu İcra Hukukunun Karşılaştırılması”, Prof. Dr. Burhan Ceyhan’a Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12, Özel S. 2010, s. 313-379.
• Çiftçi, Pınar, Medenî Yargılama Hukukunda İspat Hakkı ve Sınırlamaları, Ankara, Adalet, 2018.
• Demirbaş Aksüt, Burcu, “Kamu İcra Hukukunda Menfaat Dengesi”, Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 16, Özel Sayı 2014, (Basım Yılı: 2015), s. 4671-4735.
• Duran, Osman, Medeni Usul Hukukunda Taleple Bağlılık İlkesi, Ankara, Seçkin, 2020.
• Ercan Özler, Meltem, Medeni Usul Hukukunda Maddi Hukuka İlişkin Savunma Vasıtaları, İstanbul, On İki Levha, 2020.
• Eren, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara, Yetkin, 25. Baskı, 2020.
• Erdönmez, Güray, Alacaklılara Zarar Verme Kastıyla Yapılan Tasarrufun İptali, İstanbul, On İki Levha, 2017.
• Gerçek, Adnan, Kamu Alacaklarının Tahsil Hukuku, Bursa, Ekin, 5. Baskı, 2017.
• Gümüşkaya, Gamze, Vergi Hukukunda İspat, İstanbul, On İki Levha, 2024.
• Günay, Erhan, Tasarrufun İptali Davası (Borçlu Muvazaası), Ankara, Seçkin, 7. Baskı, 2024.
• İbiş, Recep, Vergi Yargılamasında Re’sen Araştırma, Ankara, Yaklaşım, 2013.
• Kaneti, Selim, et al., Vergi Hukuku, İstanbul, Filiz, 2019.
• Karakoç, Yusuf, Türk Vergi Yargılaması Hukukunda Delil Sistemi, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları No: 77, 2. Baskı, 1997.
• Karakoç, Yusuf, Kamu Alacaklarının Tahsili Aşamasında Ortaya Çıkan ve Vergi Yargısında Çözümlenen Uyuşmazlıklar, Ankara, Yetkin, 2000.
• Karakoç, Yusuf, “Kamu İcra Hukukunda Tasarrufun İptali Davası”, Prof. Dr. Mualla Öncel’e Armağan, Ankara Üniversitesi Yayınları No: 243, C. I, 2009, s. 375-426.
• Karakoç, Yusuf, Kamu İcra Hukuku, Ankara, Yetkin, 2016.
• Karakoç, Yusuf, “Ödeme Emri Hakkında Galat-ı Meşhur Uygulamalar”, Güncel Maliye Tartışmaları-III, Dr. Veysi Seviğ’e Armağan, Ankara, Seçkin, 2021, s. 405-427.
• Karakoç, Yusuf, Genel Vergi Hukuku, Ankara, Yetkin, 3. Baskı, 2024.
• Kaya Karahanlı, Melike, “6183 Sayılı Kanun’a Göre Tasarrufun İptali Davaları”, İbn Haldun Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2023/2, s. 141-172.
• Kılıçoğlu, Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara, Turhan, 22. Baskı, 2018.
• Kuru, Baki, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, Ankara, Adalet, 2. Bası, 2013.
• Kuru, Baki, İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medenî Usul Hukuku, Legal Hukuk Kitapları Serisi: 405, İstanbul, Legal, 2016.
• Meriç, Nedim, Medenî Yargılama Hukukunda Tasarruf İlkesi, Ankara, Yetkin, 2011.
• Muşul, Timuçin, İcra ve İflas Hukukunda Tasarrufun İptali Davaları, Ankara, Adalet, 2. Baskı, 2017.
• Mutlu Kaya, Özge ve Barış Tanrıvermiş, “Vergi İcra Hukukunda Tasarrufun İptali Davasının Mükellefin Savunma Hakkı Bakımından Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Değerlendirilmesi”, International Journal of Public Finance, 8(2), s. 269-286.
• Öncel, Muallâ, et al.,Vergi Hukuku, Ankara, Turhan, Gözden Geçirilmiş Güncelleştirilmiş 32. Baskı, 2023.
• Öncü, Kerem, Vergi Hukukunda Tasarrufun İptali Davaları, Ankara, Seçkin, 2012.
• Özçelik, Volkan, Türk Medenî Usul Hukukunda Taraflarca Getirilme İlkesi, Ankara, Adalet, 2020.
• Pekcanıtez, Hakan, et al., Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku, C. I, II, İstanbul, On İki Levha, 15. Bası, 2017.
• Pekcanıtez, Hakan, et al., İcra ve İflâs Hukuku Ders Kitabı, İstanbul, On İki Levha, 11. Bası, 2024.
• Reisoğlu, Safa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, Beta, 22. Baskı, 2011.
• Tahiroğlu, Fatih, Medenî Usûl Hukukunda Re’sen Araştırma İlkesi, İstanbul, On İki Levha, 2021.
• Taylar, Yıldırım, “Vergi Yargılaması Hukukunda İspata İlişkin Genel Esaslar ve Bu Bağlamda Bir Danıştay Kararının Değerlendirilmesi”, Prof. Dr. Mualla Öncel’e Armağan, Ankara Üniversitesi Yayınları No: 243, C. II, 2009, s. 1189-1222.
• Tuncer Kazancı, İdil, Tasarrufun İptali Davalarında İspat, Ankara, Yetkin, 2015.
• Tuncer Kazancı, İdil, “Bir Yargıtay Kararı Işığında Eşlerin Anlaşmalı Boşanma ile Alacaklılarından Mal Kaçırmalarının Tasarrufun İptali Davasına Konu Edilmesi Sorunu”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 2, Y. 2015, s. 401-424.
• Tuncer Kazancı, İdil ve Bahar Öcal Apaydın, “Mirasçıların Alacaklılarını Koruyan Davalar ile Tasarrufun İptali Davası İlişkisi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Özel Sayı Cilt:2 Yıl 2015, s. 775-808.
• Turanboy, Kürşat Nuri, “Mirasçının Alacaklılarının Korunmasında Mirasın Reddinin İptali Davasının Hukuki Niteliği ve Koşullarının Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 72 (3), Y. 2023, s 1559-1590.
• Umar, Bilge, Türk İcra İflâs Hukukunda İptal Dâvası, İstanbul Üniversitesi Yayınları No. 1013, Hukuk Fakültesi No. 210, İstanbul, Fakülteler Matbaası, 1963.
• Umar, Bilge ve Ejder Yılmaz, İsbat Yükü, İstanbul, Kazancı, 2. Bası, 1980.
• Uyar, Talih, “İİK’nun 280. Maddesi Uyarınca İptale Tabi Kimi Tasarruflar”, Ankara Barosu Dergisi, 2014/3, s. 414-448.
• Uyar, Talih, “Tasarrufun İptali Davalarında “Tasarrufun İptaline Karar Verilmesi” Konusunda Ortaya Çıkan Bazı Sorunlar”, TBB Dergisi, 2018 (135), s. 449-508.
• Uyar, Talih, Alper Uyar ve Cüneyt Uyar, Kamu Alacaklarına İlişkin Tasarrufun İptali Davaları, Ankara, Bilge, 2021.
• Uzun, Mine, Kamu Alacağının Korunmasında Tasarrufun İptali Davaları, Ankara, Seçkin, 2. Baskı, 2017. Yardımcı, Tahir Emre, Tasarrufun İptali Davası, Ankara, Seçkin, 2024.
• Yavaş, Murat, Senetle İspat ve Senede Karşı Senetle İspat Kuralları ile Bu Kuralların İstisnaları, Ankara, Seçkin, 2. Baskı, 2020.
• Yerlikaya, Kürşat, Açıklamalı ve İçtihatlı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun Şerhi, İstanbul, On İki Levha, 2012.