British Political Influence in the Ottoman Empire from World War I to 1923 and British Policy towards Turkey in General Terms after 1923

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 27 - 45, 31.07.2025

Erden Kişi

https://doi.org/10.22466/acusbd.1602469

Abstract

Turkish-British relations, which have a deep history with historical, political, and socio-cultural dimensions, continue to maintain their importance in the 21st century. It is known that the relations between the two countries have a significant impact on many geographies of the world. Especially in the Aegean, Mediterranean, and the Middle East, the relations between the two countries are of great importance. In essence, Turkish-British relations from the Ottoman period to the present day have a very deep structure. Until World War I, it was understood that the British were an important support force for the Ottoman Empire. In the following period, however, there was a reverse development in Ottoman-British relations. It is observed that the same process has been experienced in the relations between Turkey and the UK. In some periods, there have been serious positive developments in the relations, but in some other periods, there has been a reversal in the relations. In the Turkish-British relations in both periods, it is seen that the only constant for the British was ‘‘the national interest’’. On this basis, it is understood that the British endeavored to establish a political influence over Turkey, just as they had over the Ottoman Empire.

Keywords

ottoman-British relations , Britsh , infuluenci

I. Dünya Savaşı’ndan 1923 Sürecine, Osmanlı’da İngiliz Siyasi Nüfuzu ve 1923 Sonrasında Genel Hatları ile İngiltere’nin Türkiye Siyaseti

Abstract

Tarihi, siyasi ve sosyo-kültürel boyutları ile derin bir geçmişe sahip olan Türk-İngiliz ilişkileri, 21. yy.’a gelindiğinde önemini korumaya devam etmektedir. İki ülke ilişkilerinin, dünyanın birçok coğrafyasında önemli bir etkiye sahip olduğu bilinmektedir. Özellikle Ege, Akdeniz ve Ortadoğu’da iki ülke ilişkilerinin, büyük bir önem ifade ettiği anlaşılmaktadır. Özünde Osmanlı’dan günümüze Türk-İngiliz ilişkileri, oldukça derin bir yapıya sahiptir. I. Dünya Savaşı’na gelinen sürece kadar İngilizlerin, Osmanlı için önemli bir destek güç olduğu anlaşılmıştır. Daha sonrasındaki süreçte ise Osmanlı ve İngiliz ilişkilerinde, tam tersine bir gelişme yaşanmıştır. Türkiye ve İngiltere ilişkilerinde de aynı sürecin yaşandığı görülmektedir. Kimi dönemlerde ilişkilerde ciddi olumlu gelişmeler yaşansa da kimi dönemlerde ilişkilerde, tam tersine bir gidiş görülmektedir. Her iki devlet döneminde de Türk-İngiliz ilişkilerinde, İngilizler açısından değişmez olan tek şeyin, ‘‘ulusal çıkar’’ olduğu görülmektedir. Bu temelde İngilizlerin, tıpkı Osmanlı üzerinde olduğu gibi Türkiye üzerinde de bir siyasi nüfus oluşturmaya çalıştığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmada, I. Dünya Savaşı sürecinden 1923 sonrasındaki sürece gelinceye kadar, Türk-İngiliz ilişkilerinin temel yapısı anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışma sürecinde, iki ülke ilişkilerinin alt yapısı anlaşılmaya çalışmış ve iki ülke ilişkilerinin yaşadığı sorunlar ifade edilmiştir. Ardından, iki ülke ilişkilerinin gelişim yolları tartışılmıştır. Çalışma sürecinde literatür taraması yapılmış ve elde edilen veriler, çalışmanın gövdesine dahil edilmiştir.

Keywords

osmanlı-inigliz ilişikleri , osmanlıda ingiliz nüfuzu , ingilizlerin türkiye siyaseti

References

• Acar, K. (2019). Kırım Savaşı (1853-56) döneminde propaganda: Rus popüler kültüründe savaş ve düşman imgesi. Bilig, (88), 113-136.
• Acemoğlu, D. ve Robinson, James A. (2023). Ulusların düşüşü: güç, zenginlik ve yoksulluğun kökenleri. Çev. Solina Silahlı, Doğan Kitap.
• Aksin, S. (1997). Ana çizgileriyle Türkiye'nin yakın tarihi 1789-1980 2. Cilt. Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.
• Alacı, B. ve Akdeniz, M. (2021). Türk-İngiliz ilişkileri çerçevesinde bir örnek olay: Kuşadası Kanapiçe Koyu hadisesi 1934. Journal of International Social Research, 14(76),178-185.
• Arslan, L. (2022). Osmanlı’dan erken Cumhuriyet’e Türk-İngiliz ticari ilişkileri. Mavi Atlas, 10(2), 419-437.
• Atabey, F. (2015). Türk-İngiliz siyasi ilişkileri (1936-1939). History Studies, 7(1), 25-45.
• Atabey, F. (2014). İkinci Dünya Harbi öncesi Türk-İngiliz-Fransız ortak deklarasyonu. Journal Of International Social Research, 7(31). 296-305.
• Balcı, M. (2015). İngiliz büyükelçinin gözünden I. Dünya Savaşı’na giden yolda Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durum. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2(1), 9-35.
• Balcı, M. (2016). İngiltere Başbakanı David Lloyd George’un Birinci Dünya Savaşı anıları ve Osmanlı İmparatorluğu’na dair düşünceleri. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(12), 93-108.
• Bolat, M. (2014). I. Meşrutiyet’ten I. Dünya Savaşı’na Osmanlı Devleti Dış Politikası’nın genel bir değerlendirmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 16-28.
• Boyar, E. (2014). Türk-İngiliz ilişkilerinde prestij faktörü (1923-1938). Belleten, 78(283), 1157-1194.
• Coşkun, Y. (2015). 1974 Kıbrıs Barış Harekâtının Türk-İngiliz ilişkilerine etkileri. Tarih Okulu Dergisi, 8(22), 449-462.
• Çakır, İ. (2022). 19. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı-İngiliz diplomatik ilişkileri (1793-1853). Journal of Anglo-Turkish Relations, 3(2), 100-124.
• Çelik, R. (2023). Atatürk-Lord Lloyd görüşmesi: Türk-İngiliz ilişkileri ve Akdeniz sorunu. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 120-130.
• Eşiyok, B. A. (2010). Osmanlı İmparatorluğu'nun dünya ekonomisine eklemlenmesinde bir dönüm noktası: 1838 Serbest Ticaret Anlaşması. Mülkiye Dergisi, 34(266), 67-108.
• Hayes, P. (1988). British Foreign Policy, 1867–1900: Continuity and Conflict. Later Victorian Britain, 1867–1900, 151-173.
• Gül, M. F. (2020). Savaşa düşen mahkûma sarılır mı? 1. Dünya Savaşı başlarında Osmanlı Devleti’nin mahkûmlardan faydalanma düşüncesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(3), 741-759.
• Işık, Z. (2011). 19. Yüzyıl Osmanlı dış politikası üzerinde İngiliz tesiri. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 45-61.
• Kasalak, K. (2024). Birinci Dünya Savaşı yıllarında Irak’ta Çıkan Hille isyanlarında İngilizlerin rolü. The Journal of Social Sciences, 3(7), 429-438.
• Karaca, T. N. (2020). Dostluktan çatışmaya Osmanlı dönemi Türk-İngiliz ilişkileri. Journal of Anglo-Turkish Relations, 1(1), 11-32.
• Kaşıyuğun, A. (2009). Osmanlı Devleti’nin 1.Dünya Savaşı’na girmeden önceki ittifak arayışları. History Studies, Volume1/1, 318-341.
• Köse, R. (2022). Türk-İngiliz İlişkileri bağlamında İngiltere'nin Akdeniz Filosu'nun 1929 yılı Türkiye ziyareti. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (42), 203-229.
• Kurat, A. N. (1952). Türk-İngiliz münasebetlerine kısa bir bakış. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• McCormick, J. (2020). Karşılaştırmalı siyaset ve yönetim sistemleri. Çev. Musa Ceylan, Felix Kitap.
• Örmeci, O. (2018). Son yıllarda Türkiye-Birleşik Krallık (İngiltere) ilişkileri: İlişkilerde ‘Altın Çağ ’dönemi mi?. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 589-621.
• Özcan, M. Ş. (2023). Soğuk Savaş döneminin başında Türk-İngiliz ilişkilerini geliştirmeye yönelik bir adım: Parlamento heyetlerinin karşılıklı ziyaretleri (1947). Belgi Dergisi, (26), 149-175.
• Özçelik, F. (2023). Birinci Dünya Savaşı ve Kıbrıs. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 38-54.
• Özkan Borsa, M. (2016). İki Dünya Savaşı arası dönemde İngiliz dış politikasının analizi. Journal of Faculty of Political Science, (54). 81-102.
• Polat, Ü. G. Geçmişin gölgesinde Türk-İngiliz ilişkileri: Mısır’ı “Ayaklandırma” algısı ve Türk basını (1924-1927). Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7(2), 426-440.
• Reid, A. (1988). World War I and the working class in Britain. In Total War and Social Change (pp. 16-24). Palgrave Macmillan UK.
• Sapmaz, A. (2022). Türkiye-Birleşik Krallık (İngiltere) ilişkilerinin güvenlik ve savunma sanayi boyutu. Cappadocia Journal of Area Studies, 4(2), 152-174.
• Sarı, M. (2019). I. Dünya Harbi öncesi İngiltere'de kurulan Türkofil bir dernek: The Anglo-Ottoman Society. Belleten, 83(298), 1033-1080.
• Seyyar, M. (2023). XVII. yüzyıl İzmir’inde Osmanlı-İngiliz iktisadi işleyişi. Journal of Academic Analysis, 1(1), 32-45.
• Şahin, H. (2006). Şark meselesi çerçevesinde Osmanlı-İngiliz ilişkilerine genel bir bakış (Başlangıcından Paris Barışı’na Kadar). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12(29), 213-237.
• Şahin, G. (2020). XIX. yüzyılda İngiliz gezginlerin kaleminden Osmanlı yöneticileri ve yönetim Sistemi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(TBMM’nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı), 69-91.
• Talbot, M. (2017). British-Ottoman relations, 1661-1807: Commerce and diplomatic practice in eighteenth-century Istanbul. Boydell & Brewer.
• Tuncer, H. (2021). Atatürk döneminde Türk dış politikası. Sia Kitap.
• Türkhan, M. S. (2019). Osmanlı-İngiliz ticaret tarihinin İngiliz arşiv kaynakları: State Papers tasnifi üzerine bir değerlendirme. History Studies (13094688), 11(5).1153-1772.
• Tüysüzoğlu, G. (2011). İkinci Dünya Savaşı sonrası İngiliz dış politikası: İmparatorluk yaşıyor mu?. Akademik Bakış Dergisi, 26, Eylül – Ekim 2011, 1-23.
• Uslu, N. (2001). Kıbrıs Sorunu. Der. İdris Bal, 21. Yüzyılın eşiğinde Türk dış politikası. Alfa yayınları . Yavuz, Hazırlayan: R. (2019). David Lloyd George'un Birinci Dünya Savası hatıralarında Türkiye. Kesit Yayınları.
• Yavuz, R. (2024). Sykes-Picot Antlaşması’ndan sonra İngiltere ve Fransa’nın Ortadoğu’nun paylaşım planlarında Şerif Hüseyin’in rolü ve önemine dair bir değerlendirme. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, (22), 264-285.
• Younger, K. (1972). Britain in Europe: The Impact on Foreign Policy. International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-), 48(4), 579-592.
• Yeşilyurt, Y. (2018). I. Dünya Savaşı’nda Yemen’de Osmanlı-İngiliz mücadelesi ve Mark Sykes’ ın Yemen’den gönderdiği rapor. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (61), 357-373.
• Zürcher, Erik J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. Çev. Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları.
• Williamson, S. R. (1988). The Origins of World War I. The Journal of Interdisciplinary History, 18(4), 795-818.
• Wiest, A. (2022). Birinci Dünya Savaşı tarihi: fotoğraflar -haritalar- çizimler. Çev. Selçuk Uygur, Kronik Kitap.