OSMANLI DEVLETİNDE İDARİ YARGININ GELİŞİMİNDE ŞÛRA-YI DEVLETİN ROLÜ

Year 2019, Issue: 62-63, 135 - 159, 01.12.2019

Belkıs Konan

Abstract

İdare hukuku ve idari yargılama hukuku diğer hukuk dallarından daha geç bir tarihte ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti’nde idari yargılama gelişimi diğer devletlerden daha da geç tarihlere rastlar. Bu makalede, Osmanlı Devleti’nde idari yargılamanın gelişimi konusunda atılan adımlar incelenecektir. Çalışmamızın ilk kısmında farklı hukuk sistemlerinde idari yargılamanın gelişmesi ele alınacaktır. Ardından Osmanlı Devleti’nden önce kurulan Türk Devletlerinde yöneticilerin hukuka uygun davranmalarını ve idari denetim olgusundan bahsedilecektir. Osmanlı Devleti’nde ise yönetici ve yönetilenler yani bireyler arasındaki davaların görüldüğü farklı meclislerin adli ve idari dava ayrımının oluşmasına etkisi araştırılacaktır. Bu konuda en önemli gelişme 1868 yılında Şûra-yı Devletin kurulması ile gerçekleşmiştir. Esasen bir danışma organı olarak kurulmuş olan bu kurum, aynı zamanda “hükümet ve eşhas arasındaki davalara” bakmakla görevlendirilmiştir. Bu nedenle, araştırmamızın temel kısmını Şûra-yı Devletin yargılama fonksiyonu oluşturur. Araştırmamızda, Şûra-yı Devlet’in bir yargılama makamı olarak ve Şûra tarafından yapılan yargılamanın ise idari yargılama olarak kabul edilip edilemeyeceği sorusunun cevabı aranmıştır. Şûra-yı Devlet’in İdari yargılamanın gelişmesine etkisi farklı tarihlerde yapılan değişiklikler gözönüne alınarak Cumhuriyet Dönemine kadar geçen süre de incelenmiştir.

Keywords

Şura-yı Devlet, Osmanlı Öncesi Türk Devletlerinde İdari Yargı, Osmanlı Döneminde İdari Yargı

References

• Ahıskalı, Recep, “Divan-ı Hümayun”, Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, C .6, ss. 24-33
• Akgündüz, Ahmet, “Arşiv Belgeleri Işığında Şûra-yı Devlet’ten Danıştay’a İdari Yargı Teşkilatı”, II. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 10-14 Mayıs 1993, Ankara, ss. 120-146.
• Akyılmaz, Gül, “Selçuklu Adliye Teşkilatı ve Osmanlı Hukuk Sistemi Üzerindeki Etkileri”, Halil Cin’e Selçuk Üniversitesi 10. Hizmet Yılı Armağanı, Konya, 1995, s. 23-41.
• Akyüz, Vecdi, “Müslüman Türk Devletlerinde Divan-ı Mezalim Kurumu”, Editörler: Güzel, Hasan Celal/Çiçek, Kemal - Koca, Salim (Haz.), Türkler Ansiklopedisi, C. 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 210-234.
• Alodalı, M.Fatih Bilal, Osmanlı Yönetim Geleneğinde Adaletnameler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekim 2010.
• Ansay, Sabri Şakir, Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2002, 4. baskı.
• Atar, Fahreddin, İslâm Adliye Teşkilatı- Ortaya Çıkışı ve İşleyişi, Gaye Matbaası, Ankara, 1979.
• Aydın, Mehmet Âkif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul, 2009, 7. baskı.
• Balta, Hasan Tahsin, İdare Hukukuna Giriş, TODAİE, Ankara, 1970.
• Belge, Murat, Osmanlı’da Kurumlar ve Kültür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Berthelemy, Henri, Hukuku İdare, Çev: M. Atıf, Hamit Matbaası, İstanbul, 1931.
• Bingöl, Sedat, Tanzimat Devrinde Osmanlı Yargı Reformu, Nizamiye Mahkemelerinin Kuruluşu ve İşleyişi 1840-1876, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2004. Bozkurt, Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara, 2010, 2. baskı.
• Cin, Halil / Gül Akyılmaz, Türk Hukuk Tarihi, Sayram, Konya, Eylül 2011, 4. baskı.
• Çadırcı, Musa, “Eyalet ve Meclislerde Sancakların Oluşturulması”, Yusuf Hikmet Bayur’a Armağan, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1985, ss. 257-275.
• Davison, Roderich H., Osmanlı İmparatorluğunda Reform, 1856-1876, C. 1, Çev.: Osman Akınhay, Papirüs, İstanbul, 1997.
• Derbil, Süheyp, İdare Hukuku, C.I, İdari Kaza-İdari Teşkilat, A.Ü.H.F. Yayınları, Ankara, 1950, 3. baskı.
• Efe, Ayla, Muhassıllık Teşkilatı, Basılmamış Doktora Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, Mayıs 2002.
• Ekinci, Ekrem Buğra, Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, Arı Sanat Yayınları, İstanbul, 2004.
• Eraslan, Zeki, Şûra-yı Devletten Danıştay’a Yapısal ve Fonksiyonel Değişim, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Ankara, 2018. (Çalışmanın kitap olarak künyesi: Erslan, Zeki, Şura-yı Devletten Danıştaya: Yapısal ve Fonksiyonel Dönüşüm (1868 - 1922), TTK, Ankara, 2018)
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, Türk Hukuk Tarihi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000.
• Gedikli, Fethi, Şûra-yı Devlet- Belgeler, Biyografik Bilgiler ve Örnek Kararlarıyla, Öncü Kitap, Ankara, 2008.
• Gedikli, Fethi, “Somut Olay Örnekleri ile Şûra-yı Devlet’in Tarihsel Süreç İçinde Danışma ve İnceleme İşlevinin Önemi”, Danıştay ve İdari Yargı Günü 149. Yıl Sempozyumu, Ankara, 11 Mayıs 2017, ss. 65-100.
• Göreli, İsmail Hakkı, Devlet Şûrası, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1953.
• Gözübüyük, Şeref, Amerika ve Türkiye'de İdarenin Kazai Denetlenmesi, Sevinç Matbaası, Ankara, 1961.
• Günday, Metin, İdare Hukuku, İmaj Yayınları, Ankara, 2003, 8. baskı.
• İbrahim Hakkı, Hukuk-ı İdare, Karabet Matbaası, C.1-2, Dersaadet, 1312.
• İnalcık, Halil, “Şikâyet Hakkı: Arz-i Hal ve Arz-i Mahzarlar”, Osmanlı Araştırmaları VII-VIII, Ayrı baskı, İstanbul, 1988
• İnalcık, Halil/Seyitdanlıoğlu, Mehmet, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”, Tanzimat-Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix, 2006, Ankara, 2. Baskı. Karahanoğulları, Onur, Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005.
• Karal Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V, TTK, Ankara, 2000.
• Koca, Salim, “Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı”, Güzel, Hasan Celal/Çiçek, Kemal/Koca, Salim (Ed.), Türkler Ansiklopedisi, C. 2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 823-844.
• Konan, Belkıs, Osmanlı Devleti’nde İdari Yargının Gelişimi, Statü Yayıncılık, Ankara, 2013.
• Laferriere, Emile, Traite de la Juridiction Administrative et des Recours Contentieux, Paris, 1896, 2. baskı.
• Mumcu, Ahmet, Divan-ı Hümayun, Phoenix Yayınları, Ankara, 2007.
• Muslihiddin, Adil, Mukayeseli Hukuku İdare, 2. Sınıf Ders Notları, İstanbul Darülfünün Matbaası, 1930-31.
• Muslihiddin, Adil, Mukayeseli Hukuku İdare, C. 1, Güneş Matbaası, İstanbul, 1933.
• Okur Gümrükçüoğlu, Saliha, “Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb’asının Şikâyetleri”, AÜHFD, C: 61, NO: 1, 2012, ss.175-206.
• Onar, Sıddık Sami, “Türkiye’de İdarenin Kazai Mürakabesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Yıl: 1, İstanbul, 1935, ss.21-40.
• Onar, Sıddık Sami, İdare Hukuku, 1. Cilt, 1. Kısım, Umumi Medhal, İstanbul Arkadaş Basımevi, İstanbul, 1939.
• Ortaylı, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara, 2008, 3. baskı.
• Oytan, Muammer, “La Place et le Role Du Conseil D’Etat Dans La Societe Turque”, Türk İdare Dergisi, 1985, Yıl: 57, Sayı: 367, ss. 63-75.
• Pamir, Aybars, “Orta Asya Türk Hukukunda Töre Kavramı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 58, Sayı: 2, 2009, ss.353-372.
• Rolland, Louis, Hukuku İdare, Çev: İbrahim Ali, İstanbul, 1933.
• Said (Şurâ-yı Devlet A’zâsı), Mehakim, Kitapçı Arakel/Mahmut Bey Matbaası, Dersaadet, 1307.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Döneminde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), TTK, Ankara, 1999.
• Şenlen, Süheyla, “Türkiye’de İdari Yargının Doğuşu ve Tarihi Gelişimi”, AÜSBFD, C. 49, S. 3-4, 1994, ss. 401-413.
• Tyan, Emile, Histoire de Organisation Judiciaire en Pays İslâm, Paris, 1938.
• Üçok, Coşkun/Mumcu, Ahmet/Bozkurt, Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara, Ağustos 2007, 12. baskı.
• Yüzyıl Boyunca Danıştay (1986), Danıştay Yayınları, Ankara, 1986, 2. baskı.