DEVLET BAŞKANININ KANUNLARI GERİ GÖNDERME YETKİSİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNDE YETKİNİN DEĞİŞEN NİTELİĞİ

Year 2024, Issue: 73, 403 - 424, 25.10.2024

Derya Ormanoğlu

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1573553

Abstract

Bu çalışmada, devlet başkanlarının yasama organında kabul edilen kanunları geri gönderme yetkisi ve bu yetkinin zaman içindeki değişimi ele alınmaktadır. Kanunlaştırma sürecinde mutlak monarşilerden cumhuriyetlere doğru evrilen yolculukta devlet başkanlarının değişen rolü göze çarpmaktadır. Mutlak monarşilerin hüküm sürdüğü dönemlerde monarkın yasama organı tarafından kabul edilen bir kanun teklifini onaylayarak teklifin kanuna dönüşmesini sağladığı görülmektedir. Devlet başkanının kanunlaştırma sürecindeki rolü, özellikle mutlak monarşilerden meşruti monarşilere geçiş sürecinde ve cumhuriyetlerde aşılabilen bir yetkiye dönüşmüştür. Çalışmada, veto yetkisi ve geri gönderme kavramları arasındaki ayrıma değinildikten sonra, veto yetkisinin türlerinden bahsedilecektir. Türk hukukunda devlet başkanının kanunlaştırma süreci üzerindeki etkisine tarihsel olarak yer verilecek, Cumhurbaşkanının kanunlar üzerindeki geri gönderme yetkisinin yanı sıra anayasa değişikliklerine ilişkin kanunlar üzerindeki geri gönderme yetkisine de değinilecektir. Son olarak, 2017 yılında Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda Değişiklik Yapılmasına Dair 6771 sayılı kanunla gerçekleştirilen Anayasa değişikliği sonrasında Cumhurbaşkanının geri gönderme yetkisinin güçleştirici bir niteliğe dönüşmesine değinilecektir. Zira değişiklik sonrasında, Cumhurbaşkanı tarafından bir kez daha görüşülmek üzere geri gönderilen bir kanunun aynen kabul edilebilmesi için TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğuna ihtiyaç duyulmaktadır. Böylece geri gönderme yetkisi geciktirici olmaktan çıkmıştır.

Keywords

Geri Gönderme Yetkisi, Veto Yetkisi, Devlet Başkanı, Kanunlaştırma Süreci, Yürürlük

References

• Aldıkaçtı O, Modern Demokrasilerde ve Türkiye’de Devlet Başkanlığı, Kor Müessesesi, İstanbul, 1960.
• Aldıkaçtı O, Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, Genişletilmiş 3. Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1978.
• Aliefendioğlu Y, “Yasaların Cumhurbaşkanınca Geri Gönderilmesi”, Amme İdaresi Dergisi, C. 21, S. 1, 1988, ss. 5-34.
• Anayurt Ö, Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• Bahçeci B, Karşılaştırmalı Hukukta ve Türkiye’de Devlet Başkanının Veto Yetkisi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2008.
• Barın T, “Anayasa Değişikliklerinde Beşte Üç Çoğunluk Kuralı”, C.2, S. 71, 2023, Adalet Dergisi, ss. 793-825.
• Daver B, “Kanunla İlgili Meseleler”, C. 16, S. 4, 1961, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, ss. 217-246.
• Eroğul C, Anayasayı Değiştirme Sorunu (Bir Mukayeseli Hukuk İncelemesi), Sevinç Matbaası, Ankara, 1974.
• Eroğul C, “Cumhurbaşkanının Denetim İşlevi”, C. 33, S. 1, 1978,Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, ss. 35-57.
• Eroğul C, Anatüzeye Giriş (Anayasa Hukukuna Giriş), Gözden Geçirilmiş 7. Bası, İmaj, Ankara, 2004.
• Fendoğlu H T, Anayasa Hukuku, 10. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2022.
• Gözler K, Devlet Başkanları, Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi, Ekin, Bursa, 2001.
• Gözler K, “Anayasa Değişikliği Kanunları Üzerinde Cumhurbaşkanının Yetkileri”, , C. 4, Yıl. 59, 2001, Ankara Barosu Dergisi.
• Gözler K, “Türkiye’de Bir Bilinmeyen: Isdar”, Prof. Dr. Erdal Onar’a Armağan, 2013, ss. 897-951.
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku, 3. Baskı, Ekin, Bursa, 2018.
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 27. Baskı, Ekin, Bursa, 2023.
• Güneş T, “Devlet Başkanı- Meclis Çatışması”, C.19, S. 2, 1964, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, ss. 175-192.
• Hamilton A, “Federalist 73”, Federalist Yazılar, HAMILTON Alexander/MADISON James/JAY John, (Çev. T. Şirin/ N. U. Orcan), Runik Kitap, İstanbul.
• Has V, Anayasayı Değiştirme Süreci, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara, 2007.
• İba Ş, “Cumhurbaşkanınca Yayımlanması Kısmen veya Tamamen Uygun Bulunmayan Kanunların Meclise Geri Gönderilmesi”, C. 52, S. 3, 2003, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 299-316.
• Kerse A, Türkiye’de 1982 Anayasasına Göre Cumhurbaşkanı, Sümer Matbaası, İstanbul, 1973.
• Keskinsoy, Ö/KAYA S B, “2017 Anayasa Değişikliğinin Demokratik Nitelik Sorunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 155, 2021, ss. 51-78.
• Köker P, Presidential Activism and Veto Power in Central and Eastern Europe, Springer, Switzerland, 2017.
• Luce R, Legislative Problems, Development, Status, And Trend Of The Treatment And Exercıse Of Lawmakıng Powers, Boston And New York Houghton Mifflin Company Tbe Ribersibe Press, Cambridge, 1935.
• McKAYS D, “Presidential Strategy and the Veto Power: A Reappraisal”, V. 104, N. 3, 1989, Political Science Quarterly, pp. 447-461.
• Metin Y, “Cumhurbaşkanının Geri Gönderme Yetkisi”, C. 1, S. 1, 1996, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, ss. 171-197.
• Nomer M, ABD Başkanlık Sisteminde Başkanın Yetkileri, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• Onar E, 1982 Anayasası’nda Anayasayı Değiştirme Sorunu, Ankara, 1993.
• Onar E, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal ve Yargısal Denetimi ve Yargısal Denetim Alanında Ülkemizde Öncüler, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ankara, 2003.
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku, 8. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2005.
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku, 19. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019.
• Özsoy Boyunsuz Ş, Dünyada Başkanlık Sistemleri, İmge Kitabevi, Ankara, 2017.
• Palanza V/Sin G, “Veto Bargaining and the Legislative Process in Multiparty Presidential Systems”, Vol. 47, N. 5, 2013, Comparative Political Studies, ss. 766-792.
• Sartori G, Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği- Yapılar Özendiriciler ve Sonuçlar Üzerine Bir İnceleme, (Çev. E. Özbudun), Yetkin Yayınları, Ankara, 1997.
• Savcı B, “Devlet Başkanı- Meclis Çatışması”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 3, 1963, ss. 319- 340.
• Sevinç M, “Güncel Gelişmelerin Işığında, 1982 Anayasasına Göre Cumhurbaşkanı”, , C. 57, S. 2, 2002, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisiss. 109-137.
• Spitzer R, The Presidential Veto Touchstone of the American Presidency, State University of New York Press, Albany, 1988.
• Şirin T, Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Kanun Kavramı, 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Tanilli S, Devlet ve Demokrasi: Anayasa Hukukuna Giriş, 4. Baskı, Alkım, İstanbul, 2007.
• Tanör B/Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 19. Bası, Beta, İstanbul, 2018.
• Tanör B, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 24. Baskı, Yapı Kredi, İstanbul, 2014.
• Teziç E, Türkiye’de 1961 Anayasası’na Göre Kanun Kavramı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1972.
• Teziç E, “Cumhurbaşkanının Geri Gönderme Yetkisi”, C. 52, S. 1-4, 1987, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, ss. 101-116.
• Teziç E, Anayasa Hukuku, 16. Bası, Beta, İstanbul, 2013.
• Watson, R A., “The President's Veto Power”, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, V. 499, Congress and the Presidency: Invitation to Struggle, 1988, pp. 36-46.
• Yelbaşı C, Fransızca İngilizce Almanca Karşılıklarıyla Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü, Sim Matbaacılık, Ankara, 2014.
• Yokuş S, “1982 Anayasası’na Göre Cumhurbaşkanının Anayasa Değişikliklerine, Yasalara ve Kanun Hükmünde Kararnamelere İlişkin Yetkileri”, Bülent Tanör Armağanı, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2004, ss. 762-781. https://supreme.justia.com/cases/federal/us/524/417/ (S.e.t.: 05.04.2024)
• AYM, E. 1975 / 183, K. 1976 / 15, 16.03.1976, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1976/15?Donemler_id=1&EsasNo=1975%2F183&KararNo=1976%2F15 (S.e.t.: 15.04.2024).
• AYM, E. 1979 /22, K. 1979 / 45, 18.12.1979, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1979/45?EsasNo=1979%2F22&KararNo=1979%2F45 (S.e.t.: 03.05.2024).
• AYM, E. 1992 / 37, K. 1993 / 18, 27.04.1993 https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1993/18?Donemler_id=2&EsasNo=1992%2F37&KararNo=1993%2F18 (S.e.t.: 15.04.2024).
• AYM E. 2007/72, K. 2007/68, 5.7.2007, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/2007/68?Donemler_id=2&EsasNo=2007%2F72&KararNo=2007%2F68 (S.e.t.: 03.05.2024). https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1921-anayasasi/ (S.e.t.: 07.05.2024)
• Amerika Birleşik Devletleri Anayasası, https://www.law.cornell.edu/constitution/articlei#section7 (S.e.t.: 03.06.2024)
• https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/ (ErişimTarihi: 05.05.2024)
• https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/veto_1?q=veto (S.e.t.: 03.05.2024)
• https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english-turkish/veto (S.e.t.: 03.05.2024) https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.10.pdf (S.e.t.: 03.05.2024)