Manisa Yazma Eser Kütüphanesi’nde Bulunan Osmanlıca Tecvid Bibliyografyası

Year 2025, Issue: 17, 84 - 113, 30.06.2025

İsa Sarıkaya

Abstract

Bu çalışmada, Manisa Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunan tecvid ilmine dair Osmanlı Türkçesiyle yazılmış 16 adet mahtut eser ve bu eserlerin müellifleri tanıtılmıştır. Çalışmamanın hacmini aşmamak adına kütüphanede yer alan matbu ve Arapça mahtut eserler, çalışmaya dâhil edilmemiştir. Araştırmanın girişinde çalışmanın konusuna temel teşkil edecek bilgilerden sonra, tecvid ilmine dair bir bilgilendirme yapılmış; ardından çalışmanın amacı, yöntemi ve kaynakları ile ilgili detaylar verilmiştir. Devamında ise Manisa Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunan tecvid yazmalarından müellifleri bilinen tecvid eserleri, müellifleriyle beraber tanıtılmıştır. Bir sonraki başlıkta ise müellifi bilinmeyen tecvid eserlerinin tanıtımı yapılmış ve içerikleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. Eserlerin sıralamaları, Türkçe alfabetik sıraya göre yapılmıştır. Eserler tanıtılırken kütüphanenin okuyucuya sunduğu bilgiler tabloda gösterilmiştir. Tabloda ve dipnotlarda yer yer kütüphanenin kataloglamada yaptığı hatalara değinilmiştir. Bu araştırmanın temel amacı, sekiz bin yüz elli dokuz adet yazma esere ev sahipliği yapan Manisa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki, tecvid eserleri ile müelliflerini tanıtarak literatüre mütevazı bir katkı sunmaktır. Araştırmada öncelikle nitel araştırma yöntemlerinden betimsel yöntem kullanılarak fizikî özellikleri, istinsah bilgileri ve içerdiği konulara dair bilgiler sunulmuş; ardından yazma eserlerin içeriği üzerine belge analizi yöntemiyle değerlendirmeler yapılmıştır.

Keywords

Kur’ân-ı Kerim Kıraati , Tecvid , Manisa Yazma Eser Kütüphanesi , Osmanlıca Tecvid Bibli-yograyası , Nüsha

Thanks

Sayın hocam makale 2019 yılında tamamladığım Yüksek Lisans tezimden hareketle hazırlanmıştır.

Ottoman Tajweed Bibliography in Manisa Manuscript Library

Abstract

This study introduces the 16 manuscripts written in Ottoman Turkish on the science of tajweed in Manisa Manuscript Library and the authors of these works. In order not to exceed the volume of the study, the printed and Arabic-language works in the library are not included in the study. In the introduction of the study, after the information that will constitute the basis of the subject of the study, an information about the science of tajweed was given, and then details about the purpose, method and sources of the study were given. Subsequently, the tajweed manuscripts in Manisa Manuscript Library, whose authors are known, are introduced together with their authors. In the next section, the tajweed works with unknown authors are introduced and general information about their contents is given. The works are listed in Turkish alphabetical order. While introducing the works, the information provided by the library to the reader is shown in the table. In the table and footnotes, the errors made by the library in cataloging are mentioned. The main purpose of this study is to make a modest contribution to the literature by introducing the tajweed works and their authors in Manisa Manuscript Library, which houses eight thousand one hundred and fifty-nine manuscripts. In the study, firstly, the descriptive method, which is one of the qualitative research methods, was used to present information about the physical characteristics, the information about the manuscripts and the subjects they contain, and then evaluations were made on the content of the manuscripts with the document analysis method.

Keywords

Qur’an Recitation , Tajweed , Manisa Manuscript Library , Ottoman Tajweed Bibliography , Copy

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsned. nşr. Şuayb el-Arnavud ve Adil Mürşid. 50 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risale, 2001.
• Aklan, Kenan. Kıraat Farklılıklarının Vakf ve İbtidâya Etkisi (Secâvendî ve Üşmûnî Örneği). Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2023.
• Ateşyürek, Remzi. “Dad Harfinin Okunuş Özelliği Muhammed Mer’aşi (Saçaklızâde)’nin Hayatı ve Eserleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/20-21, (2005), 238-252.
• Bağdâdî, İsmail b. Muhammed Emin b. Mîr Selim el-Bâbânî. Hediyyetü’l-Arîfîn Esmaü’l-Mülellifîn ve Asâru’l Musannifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbâyı Âmire, 1917.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân Okuma Esasları (Tecvîd). Bursa: Emin Yayınları, 2007.
• Çiçekler, Mustafa. “Mesnevi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/320-322. Ankara: TDV Yayınlar, 2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. Süneni Dârimî. nşr. Nebîl Haşim el-Ğammerî. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 2013.
• Demirci, Muhsin. Tefsirde Metodolojik Sorunlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed Râğıb. el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân. b.y.: Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, ts.
• ez-Ziriklî, Hayreddin b. Mahmud b. Muhammed b. Ali b. Fâris. el-E’lâm Kâmûsü Terâcîm. b.y.: Dâru’l-İlm, 2002.
• Gören, M. Tahir. Kahramanmaraş Evliyaları. b.y.: Ukde Kitaplığı, 2010.
• Gülle, Sıtkı. Tecvîd İlmi ve Dersleri. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2012.
• Herevî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Ezherî. Tehzîbü’l-Lüğa. nşr. Mu-hammed Avd Mur’ab. 16 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yusuf. et-Temhîd fî İlmi’t-Tecvîd. nşr. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1985.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yusuf. en-Neşr fi’l-Kırââti’l-Aşr. nşr. eş-Şeyh Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2001.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yusuf. Müncidü’l-Mukriîn ve Mürşidü’t-Tâlibîn. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yusuf. Manzûmetü’l-Mukaddimeti fîmâ Yecibü ale’l-Kâri-i en Ya’lemehû. b.y.: Dâru’l-Muğnî, 2001.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn. Lisanü’l-Arab. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• İpşirli, Mehmet. “Duâgû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/541-542. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân’ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2014.
• Karakaya, Derya. Eskil/Karapınar Kazası Vakıf Eserleri. Konya: Çizgi Kitabevi, 2013.
• Kehhâle, Ömer b. Rıza b. Muhammed Râğıb b. Abdülğanî. Mu’cemü’l- Müellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Mushaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/242-248. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Mennâu’l-Kattân. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebetü’r-Risâle, 2016.
• Mollaibrahimoğlu Süleyman. Yazma Eserler Terminolojisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2007.
• Muhammed Hamidullah. İslâm Peygamberi. Çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayıncılık, 2003.
• Muhammed Hamidullah. Kur’ân’ı Kerim Tarihi. Çev. Abdülaziz Hatip ve Mahmut Kanık. İstanbul: Beyan Yayınları, 2010.
• Müslim, Ebu’l-Hasan el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Müsnedü’s-Sahîh. nşr. Muhammed Fuat Abdulbaki. Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nüveyrî, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Muhammed b. Muhammed Ali. Şerhu Tayyibe-ti’n-Neşr fi’l-Kırââti’l-Aşr. Nşr. Mecdî Muhammed Sürûr Bâsellûm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Osman, Şaban Muhammed İsmail. Resmü’l-Mushaf ve Dabtühû. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2001.
• Özcan, Tahsin. “Saçaklızâde Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope-disi. 35/368-370. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Pakdil, Ramazan. Ta’lim Tecvid ve Kıraat. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• Pakiş, Ömer. Kur’ân Tarihi. İstanbul: Kitâbî Yayınları, 2013.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekir b. Abdilkadir. Muhtâru’s-Sıhâh. nşr. Mahmut Hâtır. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1995.
• Saçaklızâde Muhammed b. Ebî Bekir el-Mer’aşî. Cühdü’l-Mukıl. Nşr. Sâlim Kaddûrî el-Hamed. Ammân: Dâru’l-Ammâr, 2008.
• Sarı, Mehmet Ali. Kur’ân’ı Kerîm’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Secâvendî, Ebû Abdillah Muhammed b. Tayfur el-Gaznevî. Kitâbü’l-Vakf ve’l-İbtidâ. nşr. Muhsin Haşim Derviş. Amman: Dâru’l-Menâhic, 2001.
• Şâtıbî, Kâsım b. Firruh b. Halef b. Ahmet el-Endelüsî er-Ruaynî. Hırzü’l-Emânî ve Vechü’t-Tehânî. nşr. Muhammed Temîm ez-Zü’bî. Medine: Dâru İbni’l-Cezerî, 2013.
• Şen, Ziya. Kur’ân’ın Metinleşme Süreci. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2014.
• Taşköprîzâde, Ahmet b. Mustafa. Miftâhu’s-Seâde ve Misbâhu’s-Siyâde. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İmiyye, 1985.
• Tuğral, Rahim. Ana Hatlarıyla Kur’ân Tecvîdi. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Türk, Nurdoğan. “Tire Necip Paşa Kütüphanesi’ndeki Tefsire Dair Yazma Eserler -I- (Necip Paşa Kısmı)”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (Mart 2014), 154-172.
• Ünlü, Demirhan, Kur’ân’ı Kerîm’in Tecvidi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2011.
• Yüksel, Emrullah. “Birgivî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/191-194. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân. 6 Cilt. b.y.: Mat-baatü İsa el-Bâbî el-Halebî ve Şürakâhü, ts.