The Syntaxic Properties Of In Proverb In Dıvânü Lugati’t-Türk

Yıl 2019, , 197 - 226, 29.12.2019

Burak Telli

https://doi.org/10.14520/adyusbd.623029

Öz

Divânü Lugâti’t-Türk is one of the most
valuable Turkish relics. It was written by Mahmut of Kashgar in the 11th
century with the aim of teaching Turkish to Arabs and revealing how great
Turkish is. Divânü Lugâti’t-Türk is the first known dictionary of Turkish. The
work gives Arabic translations of around 9000 Turkish words. We see the oldest
examples of proverbs from the language materials of our oral culture in Divânü
Lugâti’t-Türk. Proverbs are the stereotypes of a society's accumulation of
knowledge gained through long experiences and observations. For this reason,
the proverbs reflecting the cultural memory of society, with the harmony and
concise meanings are important language materials. In this study, the proverbs
in Divânü Lugâti’t-Türk are discussed in terms of their syntactic properties.
The proverb word groups and sentence structures are examined under the main
headings. All examples related to the determined word groups and sentence
structures are given under the related title.

Anahtar Kelimeler

Divânü Lugâti’t-Türk, syntaxic, proverb

Divanü Lugati’t-Türk'teki Atasözlerinin Söz Dizimsel Özellikleri

Öz

Divânü
Lugâti’t-Türk, Türk dilinin en kıymetli dil yadigarlarındandır. 11. yüzyılda
Kaşgarlı Mahmut tarafından, Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçenin ne denli
büyük bir dil olduğunu ortaya koymak amacıyla yazılmıştır. Divânü
Lugâti’t-Türk, Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür. Eser, 9000 civarında Türkçe
kelimenin Arapça karşılıklarını vermektedir. Sözlü kültürümüze ait dil
malzemelerinden atasözlerinin en eski örneklerini Divânü Lugâti’t-Türk’te
görmekteyiz. Atasözleri, br toplumun uzun tecrübeler ve gözlemler sonucu elde
ettiği birikimlerinin söze dökülerek kalıplaşmış halidir. Bu sebeple toplumun
kültürel hafızasını yansıtan atasözleri, sahip olduğu ahenk ve özlü anlamları
ile önemli birer dil malzemesidir. Bu çalışmada Divânü Lugâti’t-Türk’te geçen
atasözleri söz dizimsel özellikleri bakımından ele alınmıştır. Eserdeki atasözü
kelime grupları ve cümle yapıları ana başlıkları altında incelenmiştir. Tespit
edilen kelime grupları ve cümle yapıları ile ilgili bütün örnekler ilgili
başlık altında verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divânü Lugâti’t-Türk, söz dizimi, atasözü

Kaynakça

• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Asım, N. (1922). Eski savlar: Divanu Lugati’t-Türk’teki atasözleri, Zaman Kütüphanesi.
• Atalay, B. (2018). Kaşgarlı Mahmud Dîvânü Lugati’t-Türk, Cilt: I-II-III-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Birtek, F. (1944). En eski Türk savları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Brockelmann, C. (1920). Altturkestanische Volksweisheit, Ostasiatische Zeitschrift, vol. 8, Leipzig, 49-73.
• Bulut, S. (2016). Divânü Lügâti’t-Türk’ten Ahıska Türkleri Yazılı Ve Sözlü Diline Geçen Atasözleri, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 2/3, Summer 2016, 95-112.
• Cemiloğlu, İ. (2018). Dede Korkut hikayeleri üzerine söz dizimi bakımından bir inceleme, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Dîvânu lugâti’t-türk giriş-metin-çevirinotlar-dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İlhan, N. (2008). Divanu Lugati’t-Türk’ten Gaziantep Ağzına Atasözleri, Akpınar Kültür, Sanat ve Edebiyat Dergisi, C. 3, S. 18, 4-9.
• Karaağaç, G. (2011). Türkçenin söz dizimi, 4. Baskı, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karahan, L. (2013). Türkçede söz dizimi, 19. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sev, G. (2004). Divanü Lûgat’it Türk’te İkilemeler. Türk Dili, 634, 497-510