THE PLANT NAMES İN THE ‘ALÂ’İM-İ CERRÂHÎN

Yıl 2011, Sayı: 7, 123 - 145, 01.12.2011

Mehmet Gürlek

https://doi.org/10.14520/adyusbd.201

Cited By: 1

Öz

A great majority of the studies on Old Anatolian and Ottoman Turkish concentrate on literary texts. It is possible to ascertain a language in terms of vocabulary or of structure by analyzing texts belonging to various areas. Hence, the linguistic studies conducted on medical manuscripts are very significant. These texts can be considered an indispensable source for medical history, pharmacy, botany and folk medicine. Alaim-i Cerrahin , which means “Surgical symptoms”, is an important surgical medical text written at the end of the 15th century. In this work, besides the presentation of pharmacological properties, the names of numerous herbs used in the manufacture of the medicines are a particularly salient feature. This study focuses on the names of the herbs contained in Alaim-i Cerrahin

Anahtar Kelimeler

‘Alâ’im-i Cerrâhîn, Cerrâh-nâme, Plant names

‘ALÂ’İM-İ CERRÂHÎN’DE GEÇEN BİTKİ ADLARI

Öz

Eski Anadolu ve Osmanlı Türkçesi üzerinde yapılan çalışmaların büyük bölümünü edebî metinler oluşturmaktadır. Bir dilin gerek söz varlığı, gerekse yapısının tam olarak ortaya konması farklı alanlarda yazılmış metinlerin incelenmesiyle mümkündür. Bu noktada tıp yazmaları üzerinde yapılacak dil çalışmaları büyük önem arz etmektedir. Bu tür metinler tıp tarihi, eczacılık, botanik ve halk hekimliği için de vazgeçilmez birer kaynak niteliği taşımaktadır. “Cerrahî belirtiler” anlamına gelen Alaim-i Cerrahin 15. yüzyılın sonunda yazılmış önemli bir cerrahî tıp metnidir. Farmakolojik özellikler de gösteren eserde ilaç yapımında kullanılan çok sayıda bitki adı dikkat çekmektedir. Bu çalışmada Alaim-i Cerrahin’de geçen bitki adları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

‘Alâ’im-i Cerrâhîn, Cerrâh-nâme, Bitki Adları

Kaynakça

• Alkayış M. Fatih, Türkiye Türkçesinde Bitki Adları, (Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri, 2007
• Bayat Ali Haydar, Uygur Tıp Metinleri, Tıp Tarihi, Sade Matbaa, İzmir 2003
• Bayram Mikail, Anadolu Selçukluları Dönemi Tababeti ile İlgili Bazı Notlar, The New History of Medicine Studies 4, İstanbul, 1998, s.149-156
• Bakır Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara. 2000
• Baytop Turan, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara, 2007
• Burhân-ı Katı (Haz. M. Öztürk, D. Örs), TDK Yayınları, Ankara, 2006
• Canpolat Mustafa, “XIV. Yüzyılda Yazılmış Değerli Bir Tıp Eseri”, Türkoloji Dergisi c.1973, s. 21-32.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca- Türkçe Lûgat, Aydın Yayınları, Ankara, 2005.
• Dilçin, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara, 1983.
• Esin Emel, “Otacı”, I. Uluslar arası Türk-İslam bilim ve Teknoloji Tarih Kongresi, Bildiriler 2. cilt, İstanbul, 1981, s.12.-16
• Esin Emel, İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, İstanbul 1978
• İbnü’n-Nefîs, Şerh-i mu’cezü’l-kânûn. Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, No. 1027/1.
• İbrahim bin Abdullah ,Alâim-i Cerrâhîn, Cerrahpaşa Tıp Fak. Kütüphanesi, numara 125, İstanbul. 1546
• İbrahim bin Abdullah ,Alâim-i Cerrâhîn, Gotha Kütüphanesi, numara T 107, Erfurt, Almanya
• İbrahim bin Abdullah Alâim-i Cerrâhîn, Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara1844, Manisa
• İbrahim bin Abdullah Alâim-i Cerrâhîn, Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 1851, Manisa
• İbrahim bin Abdullah, Alâim-i Cerrâhîn, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ali Emirî, numara 205, İstanbul
• İbrahim bin Abdullah, Alâim-i Cerrâhîn, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hekimoglu Ali Pasa 568, İstanbul, 1505
• Katip Çelebi, Keşfü’z-zunun 1.cilt, İstanbul Maarif Matbaası, 1941
• Korkmaz Zeynep, “Anadolu’da Türkçenin Yazı Dili Oluşu ve İlk Öncüleri”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, I. Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995
• Muallim Naci, Lugat-i Naci, Çağrı Yayınları, İstanbul. Mütercim Asım Efendi (2000),
• Sertkaya Osman Fikri, Uygur Tıp Metinlerine Toplu Bir Bakış, Uluslar arası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, (4-7 Eylül 1989), (Haz. Azize Aktaş Yasa, Sevay Okay Atılgan, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1997, s. 349-364
• Şahin Hatice, Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ yay. Ankara 2003
• Steıngass, F.,Persian- English Dictionary. İncluding The Arabic Words And Phrases To Be Met With İn Persian Literature, Librairie du Liban, 1998.
• Şemseddin Sâmi, Kamus-ı Türkî, Çagrı Yayınları, İstanbul, 2005.
• TDK, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara,2005.
• Timurtas, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.
• Topaloğlu, Ahmet; Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, c. 3, İstanbul 2005.
• Topaloğlu, Ahmet, Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2007
• Turan Fikret, Eski Oğuzca Satırarası Tematik Sözlük Bahşayiş Lügati, Bilimsel Akademi Yayınları, İstanbul, 2001
• Türk Ansiplopedisi “Cerrahname” 10. c. Ankara, Milli Eğitim Basımevi , 1960
• Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, üçüncü CD, Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Kütüphane Başkanlığı, 2005
• Özkan Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Yayınevi, İstanbul, gen. 2. bs. 2000
• Ünver A. Süheyl, “Eski Hekimbaşılar Listesi (Hekim Hayrullah Efendi’ye Göre)”, Türk Tıp Tarihi Arkivi, c. 5, sayı 7, 1940-41, s.47-53.
• Yelten Muhammed, Şirvanlı Mahmud, Kemaliye, Giriş-İnceleme-Cümle bilgisi-Metin-Sözlük, İst. Üniv. Yay. No: 3255, İstanbul 1997
• Yıldırım Nuran, İbrahim bin Abdullah, Alaim-i Cerrahin adlı Türkçe eseriyle tanınan Osmanlı Cerrahı, T.D.V. İslam Ansiklopedisi 21. cilt, İstanbul 2000, s. 284-286