Gürün Grand Mosque

Yıl 2019, Sayı: 33, 382 - 410, 29.12.2019

Fuat Şancı

https://doi.org/10.14520/adyusbd.550887

Öz

The first restoration of Gürün Ulu Camii [the Great Mosque of Gürün] located in the Gürün district of the province of Sivas in Turkey and believed to be built before the third quarter of the 15th century was started in 1850, while this restoration process was completed in 1922. The building, which has reached our time with various changes, reflects the significant characteristics of a period of Turkish art with its remaining plan and ornaments, although it has lost its original form of construction. The outwardly-splayed windows on the original walls of the building confirm that the building, as described in its epigraph, actually had a vault or wooden ceiling, and the outer part was earth-sheltered. Gürün Ulu Camii has a mosque structure that has been applied in the Turkish-Islamic architecture since the Karakhanids up to our times with small alterations as a centrally planned structure. The central structure of the building was implemented with a dome in the middle carried by four pillars, a barrel vault that supports the dome from four sides and mirror vaults that cover the gaps in the corners. The altar and minbar of the building are a rural representation of the style of the Ottoman Empire in its westernization period. In most of the altar, by ornamentation of the surfaces with cantilevers designed with acanthus leaves, cushioned timber and horizontal moldings, it was aimed to balance the vertical effects of the grooved columns. This practice may be considered as a reflection of the understanding of a plan divided into geometric areas in the neo-classical style in Europe.

Anahtar Kelimeler

Westernization, central plan, grand mosque

Gürün Ulu Camii

Öz

Sivas’ın Gürün ilçesinde bulunan Gürün Ulu Camii’nin ilk inşası 15. yüzyılın üçüncü çeyreğinden önce olduğunu düşündüğümüz yapının ilk onarımı 1850 olup, bu onarımın tamamlanması ise 1922 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Günümüze çeşitli değişikliklerle ulaşan yapı, ilk inşa şeklini kaybetmiş olmasına rağmen mevcut planı ve süslemeleri ile Türk sanatının belli bir döneminin önemli özelliklerini yansıtmaktadır. Yapının orijinal duvarlarında bulunan mazgal pencereler kitabede belirtildiği gibi, yapının aslında tonoz veya ahşap tavanlı ve dış kısmın toprak damlı olduğunu teyit etmektedir. Gürün Ulu Camii; son şekliyle merkezi planlı bir yapı olarak Türk İslam mimarisinde Karahanlılar’dan günümüze kadar küçük farklılıklarla uygulanmış bir cami planıyla karşımıza çıkmaktadır. Yapıda merkezi plan; ortada dört sütün tarafından taşınan kubbe, kubbeyi dört yandan destekleyen devirimli tonoz (yarım tekne tonoz) ve köşe boşluklarını örten aynalı tonozlar şeklinde uygulanmıştır. Yapının mihrap ve minberi Osmanlı batılılaşma dönemi üslubunun taşrada ki temsilcisi durumundadır. Mihrabın genelinde yüzeyler akant yapraklı konsollar, yastıklı başlıklar ve yatay silmelerle süslenerek; yivli sütunların dikey etkisi dengelenmeye çalışılmıştır. Bu uygulama Avrupa’daki Neo – klasik üslubun geometrik alanlara bölünmüş düzen anlayışının bir yansıması olarak değerlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Merkezi Plan, Ulu Cami

Kaynakça

• Akdağ, M.(1974). “Türkiye’nin Batılılaşmasını Zorunlu Kılan Tarihsel Koşullar, Cumhuriyetin 50. Yıl Dönümünü Anma Kitabı, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Yayını, Ankara.
• Akkoyun, S.(1992) .1530 (H.937) Tarihli Tahrir Defterine Göre Darende Kazası, Basılmamış Y.Lisans Tezi, Samsun. Anonim .(1992). Tevarih-i Al-i Osman, Haz. Nihat Azamat, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Arel, A.( 1975). XVIII. Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Arifi Paşa; (1331-1332))."Maraş v e Elbistan'da Dulkadiroğlu Hükümeti", T.O.E.M., Enderun Kitapevi, Tıpkı Basım, İstanbul, No. 33.
• Aslanapa ,O. (1986 ). Osmanlı Mimarisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• Aslanapa, O.( 1984). Türk Sanatı I-II, Kervan Yayınları, İstanbul.
• Aslanapa, O. (1966) Yunanistan’da Türk Eserleri ve Türklerin Durumu” Türk Kültürü, C. IV, S. 41,Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara,(477-486).
• Aşıkpaşazede (1992). Aşıkpaşaoğlu Tarihi, Çev. Nihal Atsız, M.E. B. Yayınları, İstanbul. Ayverdi, E. H (1973). Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri, 855-880, (1453-1481), C. III, İstanbul.
• Cantay, T.(1977).“Bir kuzeybatı Anadolu Gezisinden Notlar”, Sanat Tarihi Yıllığı, S. VII, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul,(25-27).
• Cezar, M.(1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık,İş Bankası Yayınları,İstanbul.
• Çam, Nusret; Yunanistan’daki Türk Eserleri, T.T.K. Yayını, Ankara.
• Danel, S.(1982). Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da Tasarım ve Dış Mekânlarda Değişim ve Nedenleri, OTDÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Denizli, H. (t.y) Sivas Tarihi ve Anıtları, Özbelsan A.Ş. Yay., Sivas. Eken, G.(1991) “Temettuat Defterlerine Göre Gürün” Revak, Sivas,(85-95).
• Ekiz, M.(2006). Nevşehir’de Türk Dönemi Mimari Eserleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Eyice, S.(1954) “Yunanistan’da Türk Devri Eserleri”,Türkiyat Mecmuası, C.XI, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul,(205-230).
• Gündoğdu, H. – Bayhan, A. A. -Aktemur ,A. M. – Kukaracı, İ. U. – Çelik, A.- Güneş, B.(2006) Tarihi Yaşatan İl Tokat, Ankara.
• Gündoğdu, H.(1986). Dulkadirli Beyliği Mimarisi, Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Gündoğdu, H.(1992). Erzurum Lala Paşa Külliyesi, Ankara.
• Hadîdî, (1991). Tevârih-i Al-i Osman (1299-1523) , Haz. Necdet Öztürk, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Honigman, E.(1970). Bizans Devletinin Doğu Sınırı, İÜ Ed. Fak. Yay., Çev. F. Işıltan, İstanbul.
• Kaegi, W. E. (1992). Byzantium and the early Islamic conquests, Cambridge University Press, New York.
• Kuban, D. (2007), Osmanlı Mimarisi, YEM Yayınları, İstanbul.
• Kuban, D. (1982), Türk ve İslam Sanatı Üzerine Bir Deneme, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Kuran, A.(1986). Mimar Sinan, Hüriyet Yayınları, İstanbul.
• Mehmet Neşri.(1987). Kitab-ı Cihan Numa (Neşri Tarihi), Yay. Reşit Unat Mehmet A. Köymen, C.I, T.T.K, Ankara.
• Mülayim, Selçuk(1996). “Garipler Camii”, İslam Ansiklopedisi, C.13, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, (381-382).
• Ostrogorsky ,G.(1986). Bizans Devleti Tarihi, Çev. F. ışıltan, TTK Yay., Ankara.
• Özkarcı,Mehmet. (2007) Türk Kültür Varlıkları Envanteri Kahraman Maraş I 46,TTK. Yaynları,Ankara.
• Renda, G.(1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850, T.T. K.,Ankara.
• Sevim, A. - Yücel, Y. (1990) Türkiye Tarihi, C. I,T.T.K, İstanbul.
• Sevim, A.(1972). "Malazgirt Meydan Savaşı ve Sonuçları", Malazgirt Armağanı, TTK Yay., Ankara,(219-229).
• SEVİM, A.(1988). Anadolu'nun Fethi Selçuklular Dönemi (Başlangıçtan 1086'ya Kadar), TTK Yay., Ankara.
• Sivas İl yıllığı .(1996). Sivas.
• Sözen ,M.(1970) “Keban’da Türk Eserleri”, T.T.O.K. B.,c.27,S.306, Türkiye Turink Otomobil Kurumu,İstanbul,(10-16).
• Sözen, M. (1979). “Çemişgezek’te Türk Devri Eserleri ve Yelmaniye Camii”, Sanat Tarihi Yıllığı, S. IV, İstanbul Üniversitesi Yayınları İstanbul,8(29-47).
• Sözen, M.(1975). Türk Mimarisinin gelişimi ve Mimar Sinan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Şahin, M. K.(2018). “Anadolu Selçuklu Döneminde Malatya ve Tokat Çevresinde Bulunan Bazı Yapılar Üzerine Düşünceler/ Remarks on Some Buildings Located Around Malatya and Tokat in Anatolian Seljuk Period”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA)- Journal of Seljuk Civilizational Studies (JSCS), Yıl:2018, Sayı:3, Konya,(211-253).
• Şancı, F.(1995). “Kebanda Yusuf Paşa Külliyesi”, D.İ.F. Araştırma Dergisi, C.I, S.I İ.Ü. Darende İlahiyat Fakültesi Yayını, Kayseri,(211-242).
• Tekindağ, Ş.(1968). "Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığında Yavuz Selim'in İran Seferi", Tarih Dergisi, S. 22, İstanbul,(49-78). Temel, M.(1968). Osmanlı Devrinde Darende Tarihi, İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü Basılmamış Lisans Tezi, İstanbul.
• Turan, O.(1993). Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğziçi Yay., İstanbul.
• Yıldız, H. D.(1982). “Bizans Tarihi”,Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C.III, Görsel Yayınları, İstanbul.
• Yücel Y.(1989), Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar-Eratna Devleti, Kadı Burhaneddin Ahmet Devleti,- Muttaharten ve Erzincan Emirliği, C.II, T.T.K, Ankara.
• Yüksel İ. A.(1983). Osmanlı Mimarisinde II. Bayezid - Yavuz Selim Devri (886-926/1481-1520), C. V, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul.