1918'DE OSMANLI'NIN AZERBAYCAN'A ASKERİ YARDIMI: STRATEJİK HEDEFLER VE BÖLGESEL ETKİLER

Yıl 2024, Sayı: 48, 602 - 644, 31.12.2024

Gamze İme

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1570404

Öz

Azerbaycan, 28 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan ettikten sonra, Fethali Han Hoyski başkanlığında ilk milli hükümetini kurmuştur. Ülkenin ekonomik durumunu düzeltmek ve mali yapısını iyileştirmek için Osmanlı Devleti'nden destek arayışına girmiştir. Azerbaycan, mali destek ve borç para talep etmiştir. İstanbul’a gönderilen heyetler aracılığıyla gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda, iki antlaşma yapılmıştır; ilki ticari mal alımına dair dokuz maddeden oluşurken, ikincisi 500 bin lira borç ile ilgilidir. Osmanlı’nın ekonomik desteği, Azerbaycan’da istikrarın sağlanmasına yardımcı olmuş, Türk ordusu da asayişin sağlanmasında kritik bir rol üstlenmiştir. Bu süreçte yerel halkın güvenliği, gıda arzının iyileştirilmesi ve yüksek fiyatların önlenmesi gibi konularda önemli adımlar atılmıştır. Azerbaycan, Osmanlı tecrübesinden faydalanarak kurumsal yapısını yeniden düzenlemiş ve eğitim alanında Osmanlı'dan öğretmen talep etmiştir. Osmanlı Devleti, ayrıca Azerbaycan’ın ulaşım, haberleşme ve güvenlik gibi alanlarda gelişmesine destek sağlamıştır; askeri demiryollarının modernizasyonu ve posta hizmetlerinin kurulması gibi konular bu yardımlarla ilerlemiştir. Bu yardımlar, Azerbaycan’ın uluslararası alanda tanınması ve gelişimi için kritik bir önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Azerbaycan’ın 28 Mayıs 1918’de bağımsızlığını ilan etmesinin ardından Osmanlı Devleti’nden aldığı mali ve teknik yardımlar, Türk ordusunun sağladığı güvenlik katkıları, eğitim alanındaki destekler ve altyapı geliştirmeleri ele alınarak, bu süreçlerin Azerbaycan’ın ekonomik istikrarı ve uluslararası tanınması üzerindeki etkileri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Hükümeti, Osmanlı Devleti, Siyasi ve Askeri Yardımlar, Kurumsal Yapı

Etik Beyan

Bu çalışmada etik kurallara tam uyulmuştur. Herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

OTTOMAN-AZERBAIJANI MILITARY COOPERATION IN 1918: STRATEGIC OBJECTIVES AND REGIONAL OUTCOMES

Öz

After declaring its independence on May 28, 1918, Azerbaijan established its first national government under the leadership of Fethali Khan Khoyski. In an effort to improve the country's economic situation and strengthen its financial structure, Azerbaijan sought assistance from the Ottoman Empire, requesting financial support and loansThe economic support from the Ottoman Empire helped stabilize Azerbaijan, with the Turkish army playing a critical role in maintaining order. During this period, significant steps were taken to ensure public safety, improve food supply, and prevent high prices. Azerbaijan reorganized its institutional structure by drawing on Ottoman experience and requested teachers from the Ottoman Empire for its education system. In addition, the Ottoman Empire supported Azerbaijan's development in areas such as transportation, communication, and security, with advancements in military railways and the establishment of postal services among the key areas of assistance. These contributions were crucial to Azerbaijan’s development and international recognition. This study examines the financial and technical assistance provided by the Ottoman Empire to Azerbaijan following its declaration of independence on May 28, 1918, the security contributions of the Turkish army, the support in education, and the infrastructure developments, analyzing their impact on Azerbaijan’s economic stability and international recognition.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani Government, Ottoman Empire, Political and Military Assistance, Institutional Structure

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Başbakalık Osmanlı Arşivi (BOA), Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (HR.SYS), 2373-4, 4 Haziran 1918.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 4532 – 339882/13.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı (HR.HMŞ.İŞO), 124-13/1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Levazım Kalemi (DH.EUM.LVZ), 44-2.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (HR.SYS), 2457-60.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vükela (MV), 212-168.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 212-168.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 212-168; İmanov, Azerbaycan-Osmanlı İlişkileri, s. 127.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 212-168; İmanov, Azerbaycan-Osmanlı İlişkileri, s. 130-131.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası HR.HMŞ.İŞO, 124-13/1.
• Telif Tetkik Eserler
• Ağayev, M. (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye-Azerbaycan İlişkileri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Asker, A. (2015). “Azerbaycan’da Ulus İnşasının Onay Aşaması (1918-1920) ve Önemi Üzerine Bazı Tespitler”, Yeni Türkiye, 75: 536-546.
• Aydemir, Şevket S. (1997). Suyu Arayan Adam. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Başgil, Ali F. (1946). “Devlet Nedir? Realist Bir Tarif Denemesi”, Belleten, 12(4): 981-990.
• Hüseyinoğlu, Ali Ş. (2016). KGB Arşivi’nde Türkiye’den Azerbaycan’a Davet Edilmiş Aydınlar Hakkında Belgeler, I. Milletlerarası Türkiye-Azerbaycan Sempozyumu Bildiri Kitabı, Editörler: M. S. Yılmaz, C. Yakupoğlu, N. Musalı, Kastamonu.
• İbrahim, İsa A. (2014). “Türkiye’nin Azerbaycan Halk Cumhuriyetine Devlet Kuruculuğu Alanında Yardımları”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2(6): 316-321.
• İmanov, V. (2006). Azerbaycan – Osmanlı İlişkileri (1918). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• İmanov, V. (2003). Ali Merdan Topçubaşı (1865-1934) Lider Bir Aydın ve Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Temsili. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Keykurun, N. (1998). Azerbaycan İstiklal Mücadelesinden Hatıralar (1905-1920). Ankara: İlke Kitabevi Yayınları.
• Kurat, Akdes N. (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Mehmetzade, Mirza B. Milli Azerbaycan Hareketi. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
• Musa, İ. (2000). “Azerbaycan-Osmanlı Siyasi-Askeri İlişkiler (1917-1918)”. Belleten, 509-522.
• Mustafayev, B. (2013). “Resulzade Hükümeti Dönemi ve Yaşanan Terör Olayları (1918-1920)”, Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), II(2): 205-231.
• Resulzade, M.E. (1990). Azerbaycan Cumhuriyeti ( Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti ). Bakü: Azerbaycan Türkleri Kültür Derneği Yayınları.
• Swietochowski, T. (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı:1905-1920, (Çev: Nuray Mert), İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Şahin, E. (2022), “Osmanlı’nın ‘Unutulmuş Son Diplomasi’ Zaferi: Batum Antlaşmaları (4-8 Haziran 1918)”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Cilt 8: 1-5 Eylül 2018, TTK, Ankara: 79-98.
• Topçubaşı, Ali M. (1918). Azerbaycan’ın Teşekkülü, İstanbul: Ahmediye Matbaacılık Şirketi.
• Yüceer, N. (1996). Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı, Ankara: Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları.