AİLE POLİTİKALARINDA ÇİFTE HEDEF PARADOKSU: TÜRKİYE’DE KADIN İSTİHDAMI VE DOĞURGANLIK İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR ANALİZ (2020-2024)

Year 2025, Issue: AİLE YILI ÖZEL SAYISI, 685 - 719, 30.10.2025

Şükrü Türköz

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1735197

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’de aile yapısının geçirdiği dönüşümü, özellikle kadın istihdamı ve doğurganlık oranları arasındaki ilişki ekseninde ele almaktadır. Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren devletin izlediği aile ve nüfus politikaları Türkiye’de ailenin siyasal bir nesne olarak görülmesine yol açmıştır. Bu çerçevede siyasal iktidarlar aile kurumuna daima önem vermişler, dönemsel olarak kimi zaman anti-natalist kimi zaman da pro-natalist politikalar izlemişlerdir. Çalışmada özel olarak son yıllarda aile politikaları bağlamında kadınların iş gücüne katılımını teşvik eden düzenlemeler ile doğurganlık oranlarını artırmaya dönük politikaların eşzamanlı yürütülmesinin yarattığı yapısal gerilim, ulusal ve uluslararası literatür ışığında tartışılmaktadır. Bu bağlamda, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine dayalı olarak 81 il düzeyinde son beş yılın (2020-2024) verilerini kapsayan kadın istihdam oranları ve toplam doğurganlık hızları kullanılarak bir korelasyon analizi gerçekleştirilmiştir. Analiz sonucunda, kadın istihdam oranları ile doğurganlık hızları arasında güçlü ve negatif yönlü bir ilişki olduğu (r =-0,763; p <0,01) ortaya konulmuştur. Bulgular, Türkiye’de kadın istihdamını artırmaya yönelik politikaların, eşzamanlı olarak yürütülen doğurganlığı teşvik edici uygulamalarla çeliştiğini göstermektedir. Çalışmanın temel argümanına göre, mevcut sosyoekonomik yapı içerisinde kadının iş gücüne katılımının oranlarının artması toplam doğurganlık hızı üzerinde sınırlayıcı bir etki yaratmakta ve bu iki hedefin eşzamanlı olarak yürütülmeye çalışılması aileyi korumaya yönelik politikalarda çözülmesi güç bir paradoks oluşturmaktadır.

Keywords

Aile Politikaları , Kadın İstihdamı , Doğurganlık

THE DUAL-GOAL PARADOX IN FAMILY POLICIES: AN ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN FEMALE EMPLOYMENT AND FERTILITY IN TÜRKİYE (2020–2024)

Abstract

This study examines the transformation of the family structure in Turkey, focusing particularly on the relationship between female employment and fertility rates. Since the foundation of the Republic, the state’s approach to family and population policies has positioned the family as a political object in Turkey. In this context, political authorities have consistently attached importance to the family institution, periodically implementing either antinatalist or pronatalist policies. Specifically, this study discusses, in light of national and international literature, the structural tension arising from the simultaneous implementation of policies aimed at promoting women’s participation in the labor force and increasing fertility rates in recent years. In this regard, a correlation analysis was conducted using the Turkish Statistical Institute (TÜİK) data on female employment rates and total fertility rates across 81 provinces for the last five years (2020–2024). The analysis revealed a strong and negative relationship (r =-0.763; p <0.01) between female employment rates and fertility rates. The findings indicate that policies designed to increase female employment in Turkey conflict with simultaneous efforts to boost fertility. The central argument of the study is that within the current socioeconomic context, the rise in women’s labor force participation exerts a limiting effect on total fertility rates, and the attempt to pursue these two goals simultaneously creates a structural paradox that is difficult to resolve within family-oriented policy frameworks.

Keywords

Family Policies , Female Employment , Fertility

References

• Ağar, A. (2025). Türkiye’de kadın çalışan olmak: OECD ve TÜİK verileri üzerine bir değerlendirme. Sosyal Güvence Dergisi, 28, 1666–1687. https://doi.org/10.21441/sosyalguvence.1440897.
• Akkaya, M. A. (2025). Türkiye’nin Azalan Doğurganlık Oranı ve Nüfus Politikaları Kurulu’nun Değerlendirilmesi. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 8(4), 286-304.
• Aksoy, N., Felek, Ş., Yayla, N., & Çeviş, İ. (2019). Türkiye’de kadın istihdamı ve etkileyen faktörler. Journal of Management and Economics Research, 17(3), 146-163.
• Altuğ, F. (2019). Gelişim, dağılış ve karşılaştırma bağlamında Cumhuriyet dönemi (1927–2017) Şanlıurfa il nüfusunun değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Aluş, Y. (2015). Kültürel ve toplumsal gerçekliğimiz açısından aile anlayışlarının ve Türk ailesinin değerlendirmesi. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(1), 15–24.
• ASHB. (2024). Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. https://www.aileyili.gov.tr/kategoriler/aile-yili-hakkinda/#:~:text=2025%20y%C4%B1l%C4%B1%20Cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1m%C4%B1z%20Say%C4%B1n%20Recep,etkinlikler%20ve%20projeler%20hayata%20ge%C3%A7irilecektir. 03 Temmuz 2025 tarihinde alınmıştır.
• Bakkal, S. (2025). Türkiye’de yüksek enflasyon nedeniyle doğum oranlarının azalması ve sonuçları. Yönetim Bilimleri Dergisi, 23(56), 814-840.
• Bayer, A. (2013). Değişen toplumsal yapıda aile. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(8), 101–129.
• Beyaz, C. (2024). Yüzüncü yılında Türkiye demografisi. HUMANITAS-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 12(Spec. Iss.), 57–85.
• Bozaslan, E. Ç. (2018). Muhafazakârlık ve Ak Parti'nin aile politikaları (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi.
• Brewster, K. L., & Rindfuss, R. R. (2000). Fertility and women’s employment in industrialized nations. Annual Review of Sociology, 26, 271–296.
• Can, Y. (2023). Aile ve evliliğe ilişkin tutum ve beklentilerdeki değişim. In Ş. Türköz & M. Coşgun (Eds.), Türkiye’de toplum ve siyaset: Teoriden pratiğe güncel meseleler (pp. 1–25). Nobel Bilimsel Eserler.
• Chani, I. M., Ahmad, D., Faisal, M., Farhan, M., & Hussain, A. (2024). Female labor force participation and fertility: A survey-based study of Southern Punjab, Pakistan. Journal of Policy Research, 10(1), 45–53. https://doi.org/10.61506/02.00166
• Cheng, B. S., Hsu, R. C., & Chu, Q. (1997). The causality between fertility and female labour force participation in Japan. Applied Economics Letters, 4(2), 113–116.
• Çapcıoğlu, İ. (2018). Sekülerleşen Toplumda bireyselleşen aile. Turkish Studies, 13(2), 19-34.
• Çelik, A., & Koray, M. (2015). Himmet, fıtrat, piyasa: AKP döneminde sosyal politika. Cogito, 81, 91–108.
• Çiftçi, A. N. (2023). Aile yapısında yaşanan çözülme ve Uzunköprü örneği. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(Özel Sayı), 489–514.
• Devaney, B. L. (1986). An analysis of variations in US fertility and female labor force participation trends: A reply. Demography, 23(1), 141–142.
• Doğdu, H. B. (2024). İktidarını yeniden üretme arayışı etrafında AKP’nin toplumsal cinsiyet politikaları. PRAKSIS, (65).
• Emara, N. (2016). Fertility and female employment: A panel study on developing countries. International Journal of Economics and Financial Issues, 6(2S), 122–127.
• Engin, C., Hürman, H., & Harvey, K. (2020). Marriage and family in Turkey: Trends and attitudes. In A. C. Michalos (Ed.), International Handbook on the Demography of Marriage and the Family (pp. 105–119).
• Eraslan, E. (2021). Türkiye’de kadın işgücüne yönelik uygulanan aktif işgücü programlarının değerlendirilmesi. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 32-49.
• Eraslan, E. (2025). Tam Üyelik Sürecinde Türkiye’nin Avrupa Birliğine Yakınsaması: İşgücü Piyasası Göstergeleri Çerçevesinde Bir Kümeleme Analizi. Akademik Hassasiyetler, 12(27), 212-236. https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1540117
• Erdal, L. (2014). Türkiye’de sosyal politika ve koruyucu aile hizmet modeli. Sosyoekonomi, 22(22). https://doi.org/10.17233/se.27202
• Erkmen, S. (2020). Türkiye'de Kürtaj: AKP ve Biyopolitika (Vol. 468). İstanbul: İletişim Yayınları.
• EUROSTAT. (2023). Employment and activity by sex and age. Retrieved June 21, 2025, from https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/LFSI_EMP_A__custom_3511199/default/table?lang=en, 03 Temmuz 2025 tarihinde web sitesi üzerinden alınmıştır.
• Güngördü, S. E. (2019). AKP döneminde Türkiye'de biyopolitik yönelimler: Kürtaj politikaları üzerine bir inceleme. Yayınlanmamış Doktora tezi. Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Hackett, L., & Marquez-Padilla, F. (2019). Working for change: The effect of female labor force participation on fertility. SSRN. https://ssrn.com/abstract=3354753
• Harsoyo, A., & Sulistyaningrum, E. (2018). Pengaruh fertilitas terhadap partisipasi tenaga kerja perempuan. Jurnal Ekonomi Kuantitatif Terapan, 11(2), 147–162.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1981). Çocuğun değeri: Türkiye'de değerler ve doğurganlık. Boğaziçi Üniversitesi, İdari Bilimler Fakültesi.
• Kaplan, A. (2021). Türkiye'de aile yapısında ve kültüründe yakın gelecekte önem kazanacak gelişmelerin değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(2), 70–80.
• Karaca, B., & Çımat, A. (2022). Türkiye’de doğurganlık ve işsizliğin kadın istihdamı üzerindeki etkisi: ARDL sınır testi ile analizi. Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, 23(50), 102–118.
• Kaya, V., & Yalçınkaya, Ö. (2014). Nüfus Ekonomik Büyüme Kaynağı Olabilir Mi? : “En Az Üç Çocuk” Politikasına Tarihsel Bir Bakış. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(1), 165-198.
• Kaylı, D. S. (2014). Türkiye’de yazılı basında parlementodaki siyasi partilerin kadın politikalarının temsili: 2011 genel seçimleri üzerine bir inceleme. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 9(36), 6338-6352.
• Koç, İ. (2008). Prevalence and sociodemographic correlates of consanguineous marriages in Turkey. Journal of Biosocial Science, 40(1), 137–148.
• Koç, İ. (2022). Türkiye’de akraba evliliklerinin yaygınlığının değişimi ve dirençli grupların belirlenmesi: 2018 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması’ndan evlilik kuşaklarına göre analizler. Turkish Journal of Public Health, 20(3), 423–438.
• Koçak, H., & Evran, S. (2024). Ziya Gökalp’e göre modern Türk ailesi: Gelenekten geleceğe. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(Özel Sayı), 297–310.
• Korkmaz, A. (2012). Türkiye’de Kadının İşgücüne Katılımının Belirleyicileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 41-65.
• Kutlar, A., Erdem, E., & Aydın, F. F. (2012). Kadınların işgücüne katılması ile doğurganlık, boşanma ve ücret haddi arasındaki ilişki: Türkiye üzerine bir araştırma. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 7(1), 149–168.
• Lee, N., & Chung, J. S. (2008). Interrelation between fertility and female labor force in Korea. Journal of Applied Business Research, 24(4).
• Nalbant, F., & Korkmaz, T. (2019). Feminist teori temelinde toplumsal cinsiyet eşitliğinin Türkiye bağlamında değerlendirilmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 165-186.
• OECD. (2023). LFS by sex and age indicators. Retrieved June 21, 2025, from https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=lfs_sexage_i_r
• Özpolat, A. O. (2022). Sosyal hizmetlerin sunumunda yeni bir model olan aile sosyal destek programının (ASDEP) incelenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 22(54), 141-167.
• Öztan, E. (2015). Annelik, söylem ve siyaset. Cogito, 81, 91-108.
• Öztürk, H. Ç., & Berber, M. (2024). Cumhuriyetin 100. Yılında Kadın İstihdamı: Türkiye Geneli ve Düzey-I Bölgeleri Özelinde Sektörel Analiz. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), (Cumhuriyet’in 100. Yılında Türkiye'nin İktisadi ve Siyasi Gelişimi), 1-19.
• Rocha, J. M., & Fuster, L. (2004). Why are fertility and female participation rates positively correlated across OECD countries? Barcelona Economics Working Paper Series, No. 72.
• Sadıkoğlu, Z. Z. (2021). Modern Türk aile yapısında ve kadınların uğraşlarında değişme. Tesam Akademi Dergisi, 9(1), 317–347. https://doi.org/10.30626/tesamakademi.986225
• Sipahi, B. B., & Atalay, E. (2021). Kadınların iş gücüne katılımında doğurganlık ve okullaşmanın etkisi: Türkiye örneği. Turkish Studies, 16(6), 1731–1748.
• Stefanelli, M. D., Valenzuela, M. T., Cárcamo, M., Urquidi, C., Cavada, G., & San Martín, P. (2016). Association between the decline in global fertility rate and the incorporation of women to the workforce. Revista Medica de Chile, 144(5), 658–663.
• Tamer, M. G. (2016). Kayıtdışı İstihdamın Çalışanları: Ev Hizmetlisi Kadınlar. Turkish Studies, 213-232.
• Tiyek, R., & Doğan, M. (2018). AK Parti döneminde (2002–2015) sosyal yardım uygulamaları. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15), 1045–1059.
• Turğut, F. (2016). Türk siyasetinde son dönem aile politikaları. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (35), 411–426.
• TÜİK. (2025a). İstatistiklerle kadın, 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2024-54076, 04 Temmuz 2025 tarihinde web sitesi üzerinden alınmıştır.
• TÜİK. (2025b). Evlenme ve boşanma istatistikleri, 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Evlenme-ve-Bosanma-Istatistikleri-2024-54194, 04 Temmuz 2025 tarihinde web sitesi üzerinden alınmıştır.
• TÜİK. (2025c). Doğum istatistikleri, 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2024-54196, 04 Temmuz 2025 tarihinde web sitesi üzerinden alınmıştır.
• Uslu, Y., & Şahin, K. (2024). Kadın istihdamında yıllara göre değişim ve karşılaşılan zorluklar: Türkiye ve OECD perspektifi. Şura Akademi, (KADIN VE AİLE), 87–96.
• Üçler, G., & Kızılkaya, O. (2014). Kadın İstihdamının Boşanma ve Doğurganlık Üzerine Etkileri: Türkiye Üzerine Bölgesel Panel Veri Analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2), 28-43.
• Yavuz, Ö., & Ateş, H. (2017). Adalet ve Kalkınma Partisi döneminde kadınlara yönelik dönüşümlerin değerlendirilmesi. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, (ICOMEP 2017 Özel Sayısı), 28–42.
• Yavuz, S. (2004). Changing household and family compositions in Turkey: A demographic evaluation for 1968–1998 period. Hacettepe University E-Journal of Sociological Research, (2), 1–34.
• Yavuz, S., & Yüceşahin, M. M. (2012). Türkiye’de hanehalkı kompozisyonlarında değişimler ve bölgesel farklılaşmalar. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 15(1), 75–118.
• Yılmaz, Z. (2018). The AKP and the new politics of the social: Fragile citizenship, authoritarian populism and paternalist family policies. In B. Krzyżanowski & R. Wodak (Eds.), Populism and the Crisis of Democracy (pp. 150–167). Routledge.
• Yüksel, M. (2021). Ak parti ve kadınların siyasal temsili. Akademik İncelemeler Dergisi, 16(2), 99-118.