SCHOOLS AND SCHOOLING IN TEKİRDAĞ IN THE PRE-REPUBLICAN PERIOD

Year 2025, Issue: 50, 100 - 133, 31.08.2025

Muhammet Fatih Doğan

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1627474

Abstract

The earliest remains of human settlement in Tekirdağ were found in Yatak near the village of Karansilli and in Balıtepe near Malkara. It is widely acknowledged that Tekirdağ was established as a Greek colony. The first city, founded by settlers from Samos Island, was named Bisanthe. The region where the Egnatia Road, one of the crucial highways of the Roman Empire, passed through met some of the grain needs of the capital, Constantinople, especially during the Eastern Roman Empire. The Ottomans, marking their presence on the European continent with the capture of Çimpe castle, first seized Tekirdağ in 1357 during the reign of Orhan Gazi, led by Süleyman Pasha. At the end of the Ottoman period, Tekirdağ was a Sanjak centre under the province of Edirne. Tekirdağ, a city steeped in the rich tapestry of Turkish history and culture, has played a pivotal role from the days of the Ottoman Empire to the present. This research delves into the unique historical significance of Tekirdağ, particularly its role in education and training activities during the pre-Republican period. Information on schools and schooling in Tekirdağ is presented within the scope of the research.

Keywords

Tekirdağ , Ottoman Empire , Pre-republican period , Schools , Schooling

CUMHURİYET ÖNCESİ DÖNEMDE TEKİRDAĞ’DA OKULLAR VE OKULLAŞMA

Abstract

Tekirdağ'daki en eski insan yerleşimi kalıntıları Karansıllı köyü yakınlarındaki Yatak'ta ve Malkara yakınlarındaki Balıtepe'de bulunmuştur. Tekirdağ'ın bir Yunan kolonisi olarak kurulduğu yaygın olarak kabul edilmektedir. Sisam Adası'ndan gelen yerleşimciler tarafından kurulan ilk kente Bisanthe adı verilmiştir. Roma İmparatorluğu'nun önemli karayollarından biri olan Egnatia Yolu'nun geçtiği bölge, özellikle Doğu Roma İmparatorluğu döneminde başkent Konstantinopolis'in tahıl ihtiyacının bir kısmını karşılamıştır. Çimpe kalesinin ele geçirilmesiyle Avrupa kıtasındaki varlığını hissettiren Osmanlılar, Tekirdağ'ı ilk olarak 1357 yılında Orhan Gazi döneminde Süleyman Paşa önderliğinde ele geçirmiştir. Osmanlı döneminin sonlarında Tekirdağ, Edirne vilayetine bağlı bir sancak merkeziydi. Türk tarihi ve kültürünün zengin dokusuyla yoğrulmuş bir şehir olan Tekirdağ, Osmanlı İmparatorluğu döneminden günümüze kadar çok önemli bir rol oynamıştır. Bu araştırma, Tekirdağ'ın eşsiz tarihsel önemini, özellikle de Cumhuriyet öncesi dönemde eğitim ve öğretim faaliyetlerindeki rolünü incelemektedir. Araştırma kapsamında Tekirdağ'daki okullar ve okullaşma hakkında bilgiler sunulmuştur.

Keywords

Tekirdağ , Osmanlı İmparatorluğu , Cumhuriyet öncesi dönem , Okullar , Okullaşma

References

• Ahmet Badi Efendi. (1911). Riyaz-ı Belde-i Edirne (Devâyih-i Mülhakat-ı Vilayeti Edirne). C. III. Edirne.
• Akgündüz, H. (1997). Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi, İstanbul: Ulusal Yayınları.
• Akyüz, Y. (2012). Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2012, Ankara: Pegem Akademi.
• Arıbaş, S. (2000). Başlangıçtan II. Meşrutiyet’e Kadar Osmanlılarda Sıbyan Mektepleri Yeni Türkiye Osmanlı II, Toplum ve Ekonomi, (32):712.
• Aslanapa, O. (1989). Mimar Sinan’ın Medreseleri. Vakıf Haftası Dergisi: 201-212.
• Aslanapa, O. (1992). Mimar Sinan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ateş, H. (2011). “Tekirdağ”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 40: 359-362.
• Ateş, H. (2009). Kuzey Marmara sahilleri ve ard alanında şehirleşmenin tarihi süreci: XVI.-XVII. yüzyıllarda Tekirdağ ve yöresi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Atik, N. (2010). Heraion Teikhos antik şehri 2000-2010 kazı çalışmaları. Tekirdağ Değerlendirme Sempozyumu. Tekirdağ.
• Baksı, E. (2019). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Eğitimi ve Tekfurdağı Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Baltacı, C. (2004). “Mektep (Osmanlılar’da Mektep)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 6-7. Ankara: TDV Yayınları.
• Berker, A. (1945). Türkiye’de İlköğretim I: 1839-1908. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Bilim, C. Y. (2002), Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Bozdemir, İ. (1991). Osmanlı Sıbyan Mekteplerinde Eğitim ve Öğretim. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bozkurt, N. (2003). “Medrese”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28: 323, Ankara.
• Cevat, M. (2001). Maârif-i Umumiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkîlât ve İcrââtı- XIX. Asır Osmanlı Maârif Târihi- Haz. Taceddin Kayaoğlu, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Çevik, H. (1949). Tekirdağ Tarihi Araştırmaları. İstanbul.
• Darkot, B. (1979). “Tekirdağ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 12: 133-135.
• Demir, Ö. (2009). Tekirdağ Mavi Gözlü Kent. İstanbul: Heyamola Yayınları.
• Develioğlu, F. (2005). Osmanlıca - Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Devlet Arşivleri. (1681). Rodoscuk'da vaki Rüstem Paşa Medresesi müderrisliğine Mehmed Naşi Efendi'nin tayini hakkında Müftü Ali Efendi tarafından yazılan tezkire. Dosya: 12, Gömlek: 2172. Tarih: H-26-03-1092.
• Evliya Çelebi. (2010). Seyahâtnâme 8. Haz. Seyid Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: YKY Yayınları.
• Farooqhi, S. (1980). İstanbul’un İaşesi ve Tekirdağ Rodosçuk Limanı, 16-17. Yüzyıllar. ODTÜ Gelişme Dergisi İktisat Tarihi Özel Sayısı: 139-154.
• Gelişli, Y. (2002). Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri/Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü, Türkler, ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, 15, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Gökbilgin, T. (2007). XV. Ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası Vakıflar-Mülkler- Mukataalar. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Gökbilgin, T. (2008). Rumeli’de Yörükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Günyol, V. (1972). “Mektep”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 7, 656-657
• Halaçoğlu, Y. (1999). Osmanlılarda İlim, Din ve Sosyal Müesseseler, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. 12, s. 439, Ankara: Çağrı.
• Hızlı, M. (2001). Osmanlı Sıbyan Mekteplerinde Okutulan Dersler (Klasik Dönem Bursa Örneği)”, Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim, Milletlerarası Kongresi Tebliğleri, İstanbul:111-112.
• Hızlı, M. (1997). Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Dönemi Bursa Medreselerinde Eğitim ve Öğretim, Bursa: Esra Fakülte Kitabevi.
• Işın, M. A. (2010). Tekirdağ’da Tarih Öncesi Yerleşimlerden Menekşe Çatağı ve Trak Tümülüsleri. Tekirdağ Değerlendirme Sempozyumu. Tekirdağ.
• İnalcık, H. (2001). “İstanbul-Türk Devri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23, İstanbul: TDV Yayınları. İpşirli, M. (1993). “Cer’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 7: 388-389.
• Kanal, H. (2015). 20. Yüzyıl Başlarında Tekfurdağı Sancağı (1900-1912). Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi.
• Karakök, T. (2013). Yükseköğretim Kurumu Olarak Osmanlı’da Medreseler: Bir Değerlendirme. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2(2): 208-234.
• Keçeci Kurt, S. (2011). Haremden Mektebe Osmanlı Devleti’nde Kadın Eğitimi, İzmir: Yitik Hazine Yayınları: 86
• Kocaman, K. (2017). Osmanlı Medrese Sistemini Etkileyen Faktörler. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi. 2(3): 400-427.
• Koçer, H. A. (1983). İlkokul Öğretmeninin Yetiştirilmesi 1923-1980 Cumhuriyet Döneminde Eğitim, İstanbul M.E.B Yayını.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: 91.
• Kuran, A. (1988). Sinan’ın Medreseleri. Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Maarif Nezareti. (1903). 1319 Yılı Maarif Nezareti Salnamesi.
• Nurdoğan, A. M. (2005). Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Doktora Tezi, İstanbul.
• Öztürk, C. (1997). “Rüşdiye”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 35, 300.
• Sakaoğlu, N. (1991). Osmanlı Eğitim Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Satkın, M. (1996). Tekirdağ Eski Ahşap Evleri. Tekirdağ: Tekofset.
• Sümer, M. (1970). Tekirdağ’ın Eski Günleri. İstanbul: Tekirdağ Halk Eğitim Yayınları: 1, Yeni Hamle Matbaası.
• Şentürk, H. (2018). Osmanlı Eğitim Sisteminde Sıbyan Mektepleri Hakkında Bir Değerlendirme. V. Genç Tarihçiler Öğrenci Çalıştayı. 3-4 Mayıs 2018, Aksaray.
• Taşkın, Ü. (2008). Klasik Dönem Osmanlı Eğitim Kurumları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1: 343.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yüksel, A. (1995). Sadrazam Rüstem Paşa’nın Vakıfları, Ekrem Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı. (İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.