AZERBAYCAN ÂŞIK EDEBİYATINDA ÂŞIK ALI’NIN YERİ VE ÖNEMİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Year 2025, Issue: 50, 861 - 885, 31.08.2025

Seher Atmaca

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1699880

Abstract

Azerbaycan âşık edebiyatı bakımından zengin bir birikime sahip bir ülkedir. Türk soylu devletlerarasında âşıklık sanatının bölgelere ayrılarak her bölgede yetişen âşıklar, Azerbaycan âşık havalarına önemli katkılar sunmuşlardır. Zengezur bölgesi içinde yer alan Göyçe, âşıklık sanatına ocaklık yapmış, bu ocakta Ağ Âşık, Âşık Alı ve Âşık Elesger gibi ustaların ustası olmuş âşıklara yurt olmuş bir bölge olarak anılmaktadır. Âşık Alı, Âşık Elesger gibi usta bir âşık yetiştirerek bu alanda Azerbaycan âşıklık sanatına önemli hizmetleri dokunmuştur. Âşık Alı, 1801 yılında Göyçe bölgesinin Kızılvəng köyünde doğmuştur. Babası Mirza kişi onu Molla mektebine yazdırır. Okuduğu yıllarda âşıklık sanatına ilgi duymaya başlamış ve Göyçe’de Ağ Âşık’ın yanında çıraklık yapmış onunla toylara, meclislere katılarak deyişmeler yapmıştır. Âşık Alı, Azerbaycan’ın birçok bölgesinin yanı sıra Tebriz, Kars, Erzurum bölgelerinde de tanınan, bilinen bir âşık olmuştur. Onun Âşık Alı’nın Türkiye Seferi destanında karşılaştığı bayan âşıklardan Âşık Besti ve Esmer ile deyişmelerinin yanı sıra âşık havalarına katmış olduğu Göyçe Şerili, Göyçe Gülü, Ağır Şerili, Göyçe Gaytağı gibi âşık havaları Azerbaycan âşık havalarına kazandırmıştır. Âşık Alı, günümüz Azerbaycan âşık edebiyatında adı bütün Türk dünyasında bilinen tanınan Âşık Elesger gibi bir usta âşığı yetiştirmiştir.

Keywords

Âşık Alı , Deyişme , Âşık Elesger , Usta , Çırak.

AN EVALUATION ON THE PLACE AND IMPORTANCE OF ASHIK ALI IN AZERBAIJAN ASHIK LITERATURE

Abstract

Azerbaijan is a country with a rich accumulation in terms of minstrel literature. Among the Turkic states, the art of minstrelsy was divided into regions and the minstrels who grew up in each region made significant contributions to the Azerbaijani minstrelsy. Goyce, which is located in Zengezur region, is known as a region that has been a home for minstrels who have been the hearth of the art of minstrelsy and who have been the masters of masters such as Ag Ashiq, Ashiq Alı and Ashiq Elesger in this hearth. Âşık Alı made important contributions to the art of Azerbaijani minstrelsy by training a master minstrel like Âşık Elesger. Âşık Alı was born in the Kızılvəng village of the Göyçe region in 1801. His father, Mirza, enrolled him in the Molla school. During her school years, she became interested in the art of minstrelsy and became an apprentice to Ağ Âşık in Göyçe, attending feasts and gatherings with her and performing exchanges. Ashiq Alı has become a well-known minstrel in many regions of Azerbaijan, as well as in Tabriz, Kars, Erzurum regions. In addition to his conversations with Ashiq Besti and Esmer, one of the female minstrels whom he met in the epic of Ashiq Alı's expedition to Turkey, the minstrel tunes such as Göyçe Şerili, Göyçe Gülü, Ağır Şerili, Göyçe Gaytağı, which he added to the minstrel airs, were introduced to Azerbaijani minstrel tunes. Âşık Alı trained a master ashik like Âşık Elesger, whose name is known throughout the Turkish world in today's Azerbaijani ashik literature.

Keywords

Âşık Alı , Conversation , Âşık Elesger , Master , Apprentice

References

• Aliyeva, S. (2016). “Göyçe Âşık Rivayetlerinin Mazmun Özellikleri ve Kapsama Alanı.” Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, (Azerbaycan özel sayısı).
• Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü (Cilt 1-3). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Babacan, M. (2024). “Zengezur Koridoru'nun Tarihsel, Jeopolitik Ve Jeostratejik Önemi Üzerine Bir Değerlendirme.” Türkiye Azerbaycan Dergisi, 3, 31.
• Bahşiyev, F. E. (2012). Tasavvuf Ananeleri ve Âşık Elesger. [Doktora tezi, Nahçıvan Devlet Üniversitesi]. Azerbaycan Cumhuriyeti Tahsil Nazırlığı.
• Barmanbay, A. (2023). “Âşık Alı’nın Türkiye Seferi’nin Üç Varyantı.” Milli Folklor, 18(138), 119–130.
• Bayramov, A., & Edi, A. (2020). “Ermenistan Devleti’nin Kurulması ve Bölgeden Azerbaycan Türklerinin Zorunlu Göç Ettirilmesi”, Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 377–398.
• CNN Türk. (2025, Temmuz). Zengezur koridoru nerede, neden önemli? Zengezur koridoru haritadaki yeri. https://www.cnnturk.com/yasam/zengezur-koridoru-nerede-neden-onemli-zengezur-koridoru-haritadaki-yeri-1737460
• Elesgeroğlu, İ. (2014). Göyçe Âşık Muhuti: Teşekkülü ve İnkişaf Yolları. [Doktora tezi, Bakü Devlet Üniversitesi].
• Əsədova, S., & Misirova, G. (2011). Âşık Elesker Bibliografiya. Azerbaycan Milli Kütüphanesi.
• Gelir, K., & Saygılı, H. (2024). “Türk Dünyasının Boğazındaki İlmiğin Hikâyesi: Zengezur Koridoru.” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11(4).
• Glesne, C. (2011). Becoming Qualitative Researchers (A. Ersoy & P. Yalçınoğlu, Çev.). Pearson.
• Guliyev, İ. (2016). Azerbaycan Âşık Edebiyatı: Tarihte ve Bugünü. “Ölümünün 50. yılında Uluslararası M. Fuat Köprülü Türküloji ve Beşeri Bilimler Sempozyumu.” (Türkiye Araştırmaları Enstitüsü).
• Hacıyeva, M., & Köktürk, Ş. (1994). “Gökçeli Âşık Elesker”. Millî Folklor, 3(23), 45–49.
• İsmayılov, H. (2006). Âşık Alı: Eserleri. Avrasiya Press.
• Merriam, S. B. (2009). “Qualitative research: A guide to design and implementation”. Jossey-Bass.
• Namazov, Q. (2013). Ozan-Aşıq Sanatının Tarihi. Elm ve Tahsil.
• Oğuz, M. Ö. (1993). “Halk Şiirinde Tür ve Şekil Meselesi.” Millî Folklor, (19).
• Qaraoğlu, M., & Allahmanlı, M. (2008). “Miskin Abdal: Safevilerin Büyük İdeoloğu, Sufi Şeyhi”. Azerbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu.
• Qasımlı, M. (2011). Ozan Aşık Sanatı. Uğur.
• Qasımlı, M., & Allahmanlı, M. (2020). Azerbaycan Âşık Poeziyası (Antologiya). Şərq-Qərb.
• Qasımlı, M., & Allahmanlı, M. (2020). Ustad Nefesli Saz-Söz Armağanı. Zerdabi Neşriyat.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227–250. https://doi.org/10.33400/kuje.843306
• Savaşkan, V. (2011). “XIX. Yüzyıl Azerbaycan Sahası Âşıklarından Kızılvengli Âşık Alı.” Gazi Türkiyat, 8(1).