Phryg Vadisinde Yer Alan Kaya Anıtlarının Korunması ve Sunumu: Sorunlar ve Öneriler

Yıl 2023, , 923 - 942, 30.11.2023

Sinan Özcan , Müge Savrum Kortanoğlu

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1240711

Öz

Bu çalışmada Phryg Vadisinde yer alan Phryg kaya anıtlarının mevcut durum tespiti yapılarak korunması ve sunumuna ilişkin sorun ve önerilerin belirlenerek gelecek kuşaklara aktarılması hedeflenmiştir. Bu bağlamda Anadolu’nun MÖ 1.bin yıl kültür ve siyasi hayatında yer alan önemli bir toplum olan Phrygler kendine özgü birçok kültürel özelliği içinde barındırmışlardır. Bu topluluk tanrıçalarının doğada yaşadığına inanmış ve onun için doğada bulunan, kolaylıkla işlenebilen ana kayayı kullanmıştır. Bu kayalarda ritüeller gerçekleştirmek amacıyla, anıtsal ya da küçük boyutlarda fasad, altar, niş ve idollerden oluşan kült yapılarını yapmışlardır. Tüm bu değerler ülkemiz için özel kültürel miras ögeleridir. Kültürel mirasın korunması ve yaşatılması hususunda dünya genelinde ve ülkemizde uyulması gereken ilkeler, uluslararası ve ulusal anlamda belirleyici kuralların doğmasına neden olmuştur. Phryg Vadilerinde yer alan Phryg kaya anıtları hakkında bu çalışmada ele alınan koruma ve sunum olgusu ile ilgili, uluslararası ve ulusal ölçekte yapılan çalışmalar ve uygulamalar çalışma içerisinde incelenmiştir. Son olarak Phryg Vadisi’nde yer alan Phryg kaya anıtlarının genel özellikleri verilerek bu anıtların korunması ve sunumuna ilişkin sorunlar ve öneriler belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Phrygia, Arkeolojik Alan, Kaya Anıtı, Kültürel Miras, Koruma, Sunum

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2010). Arkeolojik alanlarda koruma sorunları kuramsal ve yasal açılardan değerlendirme. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (8), 103-118.
• Arkeolojik Mirasın Korunması ve Yönetimi Tüzüğü. (ICOMOS Arkeolojik Mirasın Korunması ve YönetimiTüzüğü). http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0574229001536913919.pdf adresinden 18.06.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Berndt-Ersöz, S. (2006). Phrygian rock-cut shrines: Structure, function and cult practice. (Culture and history of the Ancient Near East. London: Brill.
• Bittel, K. (1942). Kleinasiatische studien. İstanbuller Mittelungen, Cilt 5, 45-66.
• Bora Bilgin Arşivi (2021) Small Façades http://phrygianmonuments.com/ adresinde 15.06.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Brandenburg, E. (1906). Neue untersuchungen im gebiet der Phrygischen Felsenfassaden.  https://publikationen.badw.de/de/003214519 adresinden 15.06.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Cansunar, G. (2011). Koruma politikaları bağlamında tarihi dokuların yaşayan kente entegrasyonu. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Cox, C. W. and Cameron A. (1937). Monumenta Asiae Minoris Antiqua/5. C.W. Cox and A. Cameron. (Ed.), Monumenta Asiae Minoris Antiqua Monuments from Dorylaeum and Nacolea. in (pp. 209-224). Manchester: Manchester Universtity Press.
• Erdan, E. (2015). Demir Çağ ve sonrası Batı Anadolu'da Frig kültür etkileri. Doktora Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Eres, Z. (2018). Türkiye’nin arkeolojik alan koruma tarihinde Karatepe Aslantaş’ın yeri. Arkeoloji ve Sanat, cilt 158, 283-297.
• Fitzner, B., Heinrichs, K. and Kownatzki, R. (1997). Verwitterungsformen an natursteinbauwerken-klassifizierung, kartierung und auswertung/weathering forms at natural stone monuments-classification, mapping and evaluation. Restoration of Buildings and Monuments, band 3(2), 105-124.
• Gabriel, A. (1952). Phrygie expolarition archeologique II, la cite de Midas topographie, La site et les foiles, Paris: Boccard Press.
• Gabriel, A. (1965). Phrygie expolarition archeologique IV, la cite de Midas architecture, La site et les foiles, Paris: Boccard Press.
• Gordion (Yassıhöyük) ve Yakın Çevresi Alan Yönetim Planı (2021). https://kvmgm.ktb.gov.tr/Eklenti/81478,uyp-gordion-yassihoyuk-ve-yakin-cevresi-alan-yonetim-pl-.pdf?0
• Hamilton, W.J. (1842). Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia I-II, (son baskı 2013) London: Cambridge University Press.
• Haspels, C.H.E. (1971). The Highlands of Phrygia. Sites and monuments. Princeton: Princeton University Press
• Işık, F. (1995). Die offenen Felsheiligtümer Urartus und ihre Beziehungen zu denen der Hethiter und Phryger. Rome: Gruppo Editoriale Internazionale.
• İzbırak, R. (1972). Öğretmen Kitapları Dizisi: Türkiye I, II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Karul, N., Avcı, M. B., Deveci, A. ve Karkıner, N. (2010). Bursa Aktopraklık Höyük'te Kültür Sektörünün Oluşturulması: Çok Yönlü Bir Proje. Tüba-Ked Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (8), 241-262.
• Keskin, Y. ve Tanaç-Zeren, M. (2018). Arkeolojik Alanlarda Bir Sunum Yöntemi Olarak “Arkeoparklar”. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 3(2), 110-124.
• Komagene Nemrut Yönetim Planı, (2017). https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-204384/ulusal-yonetim-planlari.html
• Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. (2017, 27 Ekim). T.C. Resmî Gazete (Sayı 30223) Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/03/20220305-1.htm
• Kortanoğlu, R. E. (2012). Dağlık Phrygia Bölgesi Hellenistik ve Roma Dönemi Kaya Mezarlarında Frig Etkileri. T.Tüfekçi-Sivas ve H. Sivas (Ed.). Frigler. Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde içinde (ss. 288‐307), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Körte, A. (1898). Kleinasiatische Studien III. Die phrygischen Felsdenkmäler. Berlin: Kaiserlich Deutschen Archaologischen Instituts Press.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu. (1983, 21 Temmuz). T.C. Resmî Gazete (Sayı 18113) Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2863.pdf
• Laborde, L. (1838). Voyage de’l Asie Mineure, Paris: Firmin Didot Press.
• Leake, W.M. (1824). Journal of a tour in Asia minör with comparative remarks comparative remarks on the ancient and modern geography of that country, London: John Murray Press.
• Naumann, F. (1983). Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst (Istanbuler Mitteilungen. Beiheft). Berlin: Wasmuth Publisher.
• Perrot G., Guillaume E., and Delbet J. (1872). Expolarition archeologique de la Galatia et de la Bithynie d’une partie de la Mysie, de la Phrygie, de la Cappadoce, et du Pont. Executee en 1861. Paris: Firmin-Didot Press.
• Polat, Yusuf. (2007, 18-20 Nisan 2005). Afyon İli Köhnüş Vadisinde Bulunan Phryg Anıtları Üzerinde Görülen Bozulmalar. Afyonkarahisar, VII. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Afyonkarahisar, https://www.academia.edu/39833828/Afyon_%C4%B0li_K%C3%B6hn%C3%BC%C5%9F_Vadisinde_Bulunan_Phryg_An%C4%B1tlar%C4%B1_%C3%9Czerinde_G%C3%B6r%C3%BClen_Bozulmalar_521-529_ adresinden 18.06.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Polat, Y. (2008). MÖ IV. Binyıl – MÖ 1. binyıl arasında Dağlık Phrygia Bölgesinde yerleşim modelleri. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Polat, Y. (2019). Yazılıkaya/Midas Vadisi Araştırmalarında Bulunan Bir Kaya İdolü. Colloquium Anatolicum, Cilt (18), 139-154.
• Polat, Y., Avşar, A.O. (2020). Yazılıkaya/Midas Anıtı: Anıtta Gözlemlenen Bozulmalar ve Koruma Önerileri. Amisos, cilt 5/ (8), 103-121.
• Ramsay, W. M. (1884). The Rock Necropolies of Phrygia. Journal of Hellenistic Studies, vol. (III), 1-32.
• Ramsay, W. M. (1884). A Study of Phrygian Art II. Journal of Hellenistic Studies, vol. (IX), 350-382.
• Roller, L. E. (2004). Ana Tanrıça’nın İzinde: Anadolu Kybele Kültü. İstanbul: Homer Kitapevi.
• Sivas, H. (2012). Frig Kaya Mezarları. T. Tüfekçi-Sivas-H. Sivas (Ed.). Frigler. Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde içinde (ss. 260‐288), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Steuart, J.R.A. (1842). Description of some Ancient Monuments with inscription still edsting in Lydia and Phrygia several of which are supposed to be Tombs of the Early Kings, London: Bohn Press.
• Strabon, Coğrafya (Anadolu XII, XIII, XIV. Kitaplar) Çev. A. Pekman, İstanbul, 1987. Şahin, İ. (2004). Türkiye’de kentsel koruma politikalarının gelişimine yardımcı bir yöntem denemesi, örnekleme: İstanbul tarihi yarımada. Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tamsü-Polat, R. (2010). Yeni buluntular ışığında Phryg kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi – Anadolu Unıversıty Journal of Socıal Scıences, Cilt (10) 1, 203-222.
• Tamsü-Polat, R., Polat, Y., ve Lubotsky, A. (2020). An Idol-shaped stele with an Old Phrygian inscription in the Territory of Nakoleia. Gephyra, vol. (19), 45-67.
• Texier, C. (1839). Description de l'Asie mineure: Beaux-Arts, monuments historiques, plans et topographie des cités antiques; faite par ordre du Gouvernement Français, de 1833 à 1837, et publiée par le Ministère de l'Instruction Publique. Paris: Firmin-Didot Press.
• Tüfekçi-Sivas, T. (1997). Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tüfekçi-Sivas, T. (1999). “Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları”, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayınları, cilt (1156), 1-29. Tüfekçi-Sivas, T. (2007). Batı Frigya’da Frig Yerleşimleri ve Kaya Anıtlarının Araştırılması. Friglerin Gizemli Uygarlığı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tüfekçi-Sivas, T. (2012). Frig Vadileri Kutsal Yazılıkaya-Midas Kenti. T. Tüfekçi-Sivas-H. Sivas (Ed.). Frigler. Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde, içinde (ss.222-259), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Türkan, A. (2019). Phrygia Epiktetos bölgesinde ölüm, toplum ve kimlik. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization World Heritage Centre (UNESCO). (2022). Mountainous Phrygia Description. https://whc.unesco.org/en/tentativelists/6040/ adresinden 11.06.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Von Reber, F. (1897). Die Phrygieschen Felsendenkmaler, History Claese vol. (21), 531-598.
• Yesemek Taş Ocağı ve Heykel Atölyesi Yönetim Planı, (2020). Erişim Adresi https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-204384/ulusal-yonetim-planlari.html