A Cultural Tradition Stretching from Ahi Organisations to Urfa Night Entertainments

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 1, 5 - 15, 31.12.2014

Ensar Aslan

Öz

Ahi organisation is a craft association, including many business branches of innumerable crafts, which have developed immensely in Anatolia with a tendency to protect ancient links with Turkish traditions. It means, at the same time, friendship, brotherhood and solidarity formed among the people dealing with crafts. That tradition was brought by the Turks from Central Asia, but we can learn about its organisational structure only as it was reshaped, structured with a new mission and logic during the Selchuks and other Anatolian states. As an institution, it enlarged its activities and scope in many cities during the Ottoman period with different names, such as “gedik”, “lonca”, “ocak”, “tekke” and “zaviye”. As we learn from some historical documents, and the writings by Evliya Çelebi and İbn-i Batuta, the organisation reached as far as remote villages in Anatolia. Today, there are some institutions, organisations and traditions in different places in Anataolia, which resemble the Ahi structure in terms of traditions, applications, structure, functions and aims. These have undergone some trasformations in time, some of which retained the same structures and properties. In general, today they are known with different names, such as “Yaren Organisation” or “Urfa Night Entertainment”, mostly conducted as musical dinner gatherings, with changed content and forms. We have no written documents regarding the origin of Urfa night entertainments. From the accounts of old people in the region, we suppose that these festivals have a history of longer than 200 years. The account that “when the grandfather of my grandfather was alive, they were holding such events” can suggest that the origin can go further back. “Yaren Organisation” or “Urfa Night Entertainment”, which form an important part of our traditional culture have had their influence on our modern literary works, and received a significant coverage in novels, stories and movies. In Sağır Dere (The Deaf Stream) and Kör Duman (The Blind Smoke), two novels by Kemal Tahir, “Yaren” tradition appears as a very important social structure, influencing communal life deeply.

Anahtar Kelimeler

-

Ahi Örgütlerinden Urfa Sıra Gecesine Uzanan Bir Kültür Geleneği

Öz

Ahilik ve Ahi örgütü kökü eski Türk töresine bağlı olan ve Anadolu’da yaygın ve yüksek bir gelişim gösteren esnaf, zanaatcı gibi bir çok çalışma kollarını içine alan bir esnaf birliğidir. Bu kavram aynı zamanda esnaf teşkilatı içerinde oluşturulan dostluk, arkadaşlık ve kardeşlik anlamlarındadır. Türkler’in Orta Asya’dan taşıyıp getirdikleri Ancak Selçuklular ve Anadolu beylikleri döneminden itibaren oluşumunu, yapısını misyonunu ve mantığını öğrenebildiğimiz Ahilik Kurumu Osmanlılar döneminde Anadolu’da bir çok şehirde gedik, lonca ocak tekke, ve zaviye gibi adlarla örgütlenerek yaygınlaşmıştır. Bazı tarihi belgelerden ve Evliya çelebi, İbn-i Batuta gibi gezginlerin kayıtlarından öğrendiğimiz göre Ahi örgütleri yalnız şehirlerde değil köyler kadar yayılmışlardır. Günümüzde Anadolu’nun çeşitli yörelerinde Ahilik geleneği ve örgütü ile amaç, fonksiyon ve teşkilat yapısı bakımından benzerlik gösteren kurumlar, yapılanmalar ve gelenekler bulunmaktadır. Bunlar Ahilik geleneğinin zaman içerisinde değişikliğe uğramış, benzeri ve devamı olan olan esnaf merkezli, Yâren teşkilatı ve Urfa Sıra Gecesi gibi değişik ad, forum ve içerikte yapılan sazlı sözlü, yemekli toplantılardır. Urfa sıra gecelerinin başlangıcı ile ilgili elimizde yazılı bir kayıt bulunmamaktadır. Yörenin yaşlı kişilerinin anlatmalarından bu geleneğin yüz elli iki yüz yıldan daha eski bir geçmişinin olduğu söylenebilir. Zira Urfalıların; Dedemin dedesinin zamanında da sıra gecesinin yapıldığı şeklindeki ifadeler, geleneğin kökeninin çok daha eskilere dayandığını gösterir. Geleneksel kültürümüzün önemli bir parçasını oluşturan Yâren geleneği ve Urfa sıra gecesi, çağdaş edebiyat ürünlerimize yansımış, roman, öykü ve sinemada önemli yer bulmuştur. Örneğin Kemal Tahir’in Sağır Dere ve Kör Duman adlı romanlarında. Yaren geleneğinin toplumsal yaşamı derinden etkileyen önemli bir sosyal kurum olduğu dikkati çeker.

Anahtar Kelimeler

Ahi, Urfa, Sıra Gecesi, Geleneksel kültür

Kaynakça

• Açanal, Hasan (1977), Urfa Tarihi, Şurkav Yayınları, Urfa.
• Akbıyık, Abuzer (2006). Şanlıurfa Sıra Gecesi, Şanlıurfa.
• Aslan, Ensar (2003). Halkbilimi Araştırmaları, Dicle Üniversitesi Yayınları, Diyarbakır.
• Aslan, Ensar (2008). Türk Halk Edebiyatı, Maya Akademi Yayınları Ankara.
• Cenikoğlu, Tarıman (2002). Akşehir Folklorundan Bir Demet, Ankara.
• Cenikoğlu, Tarıman (1998). Akşehir’de Sıra Yârenleri, İstanbul.
• İbn-i Batuta Seyahatnamesi. Çeviren; Mehmet Şerif Çavdaroğlu, (1917-1919) İki cilt. İstanbul.
• Çağatay, Neşet (1993). Ahiliğin Ortaçağ Anadolu Toplumuna Etkileri, I.
• Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyum Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.