Soğuk Savaş Dönemi Türk-Amerikan İlişkilerinin Sürekliliğinde Askerî Darbelerin Rolü

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 1, 31 - 43, 31.12.2015

Mürsel Bayram

Öz

İkinci Dünya Savaşı‟ndan sonra yoğunluk kazanan Türk-Amerikan ilişkileri, herhangi bir kesintiye uğramaksızın günümüze dek sürmüştür. İki ülke arasındaki ilişkilerde istikrarın/sürekliliğin sağlanması birçok iç ve dış faktörle izah edilebilir. Bu çalışmada, askerî darbe faktöründen yola çıkılarak Soğuk Savaş döneminde Türkiye‟de yaklaşık olarak onar yıllık aralarla gerçekleşen üç askerî müdahalenin Türk-Amerikan ilişkilerini ne yönde etkilediği incelenmiştir. Darbelerin öncesi ve sonrasındaki gelişmeler analiz edilerek Türk-Amerikan ilişkilerinin niteliği açısından iki dönem arasında ne gibi değişim ve süreklilik unsurlarının olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Genel olarak, darbelerin öncesindeki dönemlerde Türkiye‟nin ABD‟ye kayıtsız şartsız bağımlılığının sorgulandığı; bu bağlamda ülkenin dış ilişkilerini çeşitlendirme yönünde adımlar atılmak istendiği; Türk-Amerikan ilişkilerinin en azından dengeli bir bağımlılığa dönüştürülmesi için çalışıldığı görülmektedir. Darbelerden sonra ise Türk-Amerikan ilişkilerinin bilakis dengesiz ve bağımlı bir yörüngeye yeniden oturtulduğu dikkat çekmektedir. Bu durum, her üç darbenin hemen öncesindeki dönemde ikili ilişkilerde baş gösteren ihtilafların darbeler vasıtasıyla giderilmeye çalışıldığı; böylelikle iç ve dış politikada bağımsızlaşma teşebbüslerinin sonuçsuz bırakıldığı izlenimini vermektedir. Buradan hareketle, Türkiye‟deki askerî darbelerin Türk-Amerikan ilişkilerinin sürekliliğini sağlama açısından, genellikle ABD‟nin lehine olmak üzere, aktif ve belirleyici bir rol oynadığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Darbe, Türk-Amerikan İlişkileri, 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül

Kaynakça

• Akalın, C. (2011). ABD ve Türkiye – 2: Yumuşama Yılları (1961-1989), İstanbul: Kaynak.
• Arcayürek, C. (1990). Darbeler ve Gizli Servisler, Ankara: Bilgi.
• Bağlum, K. (1991). Anıpolitik, 1945-1960, Ankara: Bilgi.
• Bal, İ. (2004). Turkey-USA Relations and Impacts of 2003 Iraq War. Turkish Foreign Policy in Post-Cold War Era, Florida: Brown Walker Press.
• Balcı, A. (2013). Türkiye Dış Politikası: İlkeler, Aktörler, Uygulamalar, İstanbul: Etkileşim.
• Batur, M. (1985). Anılar ve Görüşler, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1985.
• Beriş, Y. ve Gürkan, A. (Temmuz 2002). Türk-Amerikan İlişkilerine Bakış: Ana Temalar ve Güncel Gelişmeler, TÜSİAD ABD Temsilciliği Değerlendirme Raporu, TS/WSH/02-020.
• Bila, F. (1989). Ecevit 12 Eylül’ü Anlatıyor. Milliyet, 4 Ağustos 1989.
• Blum, W. (2003). Killing Hope: US Military and CIA Operations since the Warld War II, London: Zed Books.
• Bostanoğlu, B. (2008). Türkiye-ABD İlişkilerinin Politikası, İstanbul: İmge.
• Campany, R. (1986). Turkey and the United States: The Arms Embargo Period, New York: Praeger.
• Erhan, Ç. (2015). Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, 2. Baskı, İstanbul: İmge.
• Erhan, Ç. (1996). Beyaz Savaş: Türk-Amerikan İlişkilerinde Afyon Sorunu, Ankara: Bilgi.
• Ganser, D. (2005). NATO’s Secret Armies: Operation Gladio and Terrorism in Western Europe, New York: Frank Cass.
• Günver, S. (1985). Fatin Rüştü Zorlu’nun Öyküsü, Ankara: Bilgi.
• Hale, W. (2003). Türk Dış Politikası: 1774-2000, İstanbul: Mozaik.
• “Henze ‘bizim çocuklar yaptı’ demiş”, Hürriyet, 3 Ekim 2008.
• Kinzer, S. (2006). Overthrow: America’s Century of Regime Change from Hawaii to Iraq, New York: Times Books.
• Koçaş, S. (1978). 12 Mart Anıları, İstanbul: Cem-May.
• Kösebalaban, H. (2011). Turkish Foreign Policy: Islam, Nationalism and Globalization, New York: Palgrave Macmillan.
• Maraşlı, Erol (2015). Türkiye’de Askeri Darbe Teşebbüsleri, İstanbul: Bilgeoğuz.
• Oran, B. (2009). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, İstanbul: İletişim.
• Şafak, N. (2003), Osmanlı-Amerikan İlişkileri, İstanbul: OSAV.
• Tuncer, H. (2013). Menderes’in Dış Politikası: Batı Güdümündeki Türkiye, İstanbul: Kaynak.
• Uslu, N. (2000). Türk-Amerikan İlişkileri, Ankara: 21. Yüzyıl.
• Yetkin, Ç. (1995). Türkiye’de Askerî Darbeler ve Amerika: 27 Mayıs, 12 Mart ve 12 Eylül’de Amerika’nın Yeri, Ankara: Ümit.
• Yılmaz, S. (2014). Türkiye’deki Amerika: İkili İlişkiler ve ABD’nin Örtülü Operasyonları, İstanbul: Kaynak.