Ortaçağ İslam Dünyası Coğrafi Eserlerine Genel Bakış: El-Ömeri ve Eseri Mesâlik el-Ebsâr Örneği

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 90 - 101, 24.12.2017

Hatice Güler

Öz

Coğrafya eserleri telif etmek,
Müslümanların önem verdikleri ve en çok geliştirmeye gayret ettikleri bir
durumdu. Esasında Ortaçağ İslam âlimleri coğrafyayı tarihe yardımcı bir ilim
olarak addederek eserler vücuda getirmişlerdir. Çünkü tarihi malzeme ancak
belli bir kronoloji ve mekâna oturtulduğunda ilmi açıdan bir değer kazanıyordu.
Tarih yanında coğrafya sahasında da mühim eserler kaleme alan islâm âlimleri
ekvatoru, enlem, boylam dâirelerinin uzunluğunu, aralarındaki mesafelerin
uzaklığını bu günkü hesapların sonuçlarına çok yakın bulmuşlardır. Verdikleri
bilgilerin kayda değer bir kısmı gözlemlere dayanıyordu. Bu coğrafya
kitaplarının bir kısmı o zaman bilinen bütün dünyadan, bir kısmı ise İslâm
dünyası ve komşularından bahsediyordu. Memlükler zamanında yaşamış, Kâtip Dimaşki adıyla tanınan Şehâbeddin Ebû’l-Abbas
tarafından yazılan, üç ansiklopedik eserden en meşhuru olan Mesâlikü’l-Ebsâr fi
Memâlikü’l-Emsâr adlı muazzam eser, tarih, coğrafya, devlet teşkilatı,
idarecilik bakımından önemli kaynaklar arasında sayılmaktadır. Aynı zamanda
biyografi bakımından çok değerlidir. Çalışmamızda İslam ülkelerinin tarihi
coğrafyasına ait olan el-Ömeri’nin Mesâlikü’l-Ebsâr adlı eseri bağlamında İslâm
dünyasındaki coğrafya eserlerine dair genel bir değerlendirme yapmış
bulunmaktayız. Bu makale coğrafyanın tarihe yardımcı bir ilim olmasını oldukça
mâkûl değerlendirerek coğrafyaya dayanmayan tarih kitabını tarih değil roman
olarak gören bir felsefeye dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya, Memlük, Tarih, El-Ömeri

Kaynakça

• Batur, A. (2014). Türkler Hakkında Gördüklerim. İstanbul.
• Brockelman, C. (2014). “History of the Arabic Written Tradition”, (haz. Joep Lameer), Handbook of Oriental Studies, Volume, 117/ II. Leiden.
• Ed-Devedâri, E.A. (1982). Kenz ed-Dürer, Kâhire.
• Gibb, H. ( 1991). İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar. İstanbul.
• Günaltay, M.Ş. (1991). İslam Tarihinin Kaynakları- Tarih ve Müverrihler. İstanbul.
• Hazard, P. (1996). Batı Düşüncesi’ndeki Büyük Değişme, İstanbul.
• Hamidullah, M. (2013). İslam Müessseselerine Giriş, İstanbul.
• Hitti, P. K. (2011). Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, İstanbul.
• Humphreys, R. S. (2004). İslam Tarihi Metodolojisi, İstanbul.
• Kehhâle, Ö. R. ( 1957). Mu’cem el-Müellifin, Dimaşk.
• King, D. A. (2011). “Memlûk Astronomisi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya.
• Köprülü, F.-Barthold, W. (1963). İslam Medeniyeti Tarihi, TTK, Ankara.
• Köprülü, Fuat. (1943). “Anadolu Selçuklu Tarihi’nin Yerli Kaynakları”, Belleten, TTK, VII/27, Ankara.
• Levanoni, A. (2011). “The Halqah in the Mamluk Army”, Mamluk Studies Review, XV.
• Rásonyı, L. (1983). Türk Devletinin Batıdaki Varisleri ve İlk Müslüman Türkler, T.K.A.E. Ankara.
• El-Makrizi, T. (1998). el-Mevâız ve el-İ’tibâr bi-Zikr el-Hıtat ve el-A’sâr, II, Kâhire. -----------------, (1997). Kitâb es-Sülûk li-Ma’rifeti Düvel el-Mülûk, Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, Beyrut.
• Tanpınar, A. H. (2010). Beş Şehir, İstanbul.
• Merçil, E. (2000). Türkiye Selçukluları’nda Meslekler, TTK, Ankara.
• El-Ömeri, Ş. F. (1992). Et-Ta’rif bi el-Mustalah eş-Şerif, (Tah. Semir ed-Durûbi), el-Kerek.
• Şâkir,M. (1990). et-Târih el-Arabi ve el-Müerrihûn, c. III, Beyrut.
• Şeşen, R. (2012). İslam Medeniyeti Tarihi, İstanbul.
• Şeşen, R. (1998). Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul.
• İbn Tagrıbirdi el-Atabeki, C. (1984). El-Menhel es-Safi ve el-Müstevfi Bağdâd el-Vâfi, I. Beyrut. -------------------------------(1992). en-Nücûm ez-Zâhire, c. VIII, Beyrut.
• Togan, Z. V. (1985). Tarihte Usûl, İstanbul.
• Yiğit, İ. (2008). İslam Tarihi, Memlûkler, İstanbul.
• Ez-Zâhiri, G. H. Ş. (1892). Zübdetü Keşf el-Memâlik ve Beyân et-Turuk ve el-Mesâlik, Paris.
• İbn Zunbul, (1998). Ahiret el-Memâlik, Mısır.