Kıyak Sözcüğü Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 437 - 448, 21.07.2020

Serpil Soydan

https://doi.org/10.31592/aeusbed.662929

Öz

Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan bir araç, kendine ait kanunlar içerisinde gelişen, yaşayan canlı bir varlık, toplumun en önemli kültür taşıyıcısıdır. Dil, insanoğlunun kalbidir, zihnidir. İnsanoğlu dili, yalnızca konuşabilmesi, düşündüğünü başkalarına iletebilmesi için değil, dış dünyayı anlamak ve anlamlandırmak için de kullanmıştır. Bu bağlamda anlam, bir kelimeden, bir sözden, bir davranış ve olgudan anlaşılan şey, bunların hatırlattığı düşüncedir. Bu çalışmanın amacı, kıyak kelimesinin etimolojik incelemesi ve geçmişten günümüze sözlüklerdeki anlamlarını vermeye çalışmaktır. Kıyak sözcüğü, kıy- fiil kökünden +Ak eki ile oluşan isimdir. Eski Türkçede -GAk şeklinde olan -Ak ekinin, Batı Türkçesine geçerken ekin başındaki g- ünsüzü düşer. Kıyak sözcüğü, geçmişten günümüze anlam değişmelerine uğrayan kelimelerden biridir. DLT’den TDK Türkçe Sözlük’e kadar tarihî dönemlere ait pek çok sözcük incelenmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde DLT’de “et suyu, tereyağı, kaymak” anlamında tespit edilen kıyak sözcüğüne; EUTS, KTS, HATS, ETG, KB’de rastlanmamaktadır. TKYY adlı eserde kıyak kelimesi için, zalim anlamı verilir. TS’de kıyak kelimesi kıyık başlığı altında “zalim, yırtıcı” anlamları dışında, “binmiş, üzerine yatmış”; “küçük çuvaldız, yorgan iğnesi” anlamları verilir. Türkçe Verintiler Sözlüğünde, kıyak kelimesi için Türkçe Sözlük’te geçen şu anlamları verir: 1.Benzerlerinden üstün olan, çok güzel, mükemmel. 2. Güzel, biçimli, yakışıklı, düzgün giyimli. 3.Kıyıcı, zalim, gaddar. 4. Hoşgörü, ayrıcalık tanıma. Kamus-ı Türkî’de bu anlamlara ek olarak “cesur, yiğit” anlamı verir. Bu sözcük aynı zamanda deyim olarak da kullanılmıştır. Bugün de bu kullanım devam etmektedir. (birine) kıyak yapmak: maddi ve manevi destek olmak gibi. Derleme Sözlüğünde ise diğer sözlüklerde verilen anlamlarının yanı sıra; “çayır; tatlı (tatlı vb. yiyecek için); ağır söz; insan dışkısı, pislik; az açık; aralık.” gibi anlamları bugün de halk ağzında yaşamaktadır.

Anahtar Kelimeler

kıyak, anlam, etimoloji, Divânu Lûgâti’t Türk

Kaynakça

• Kaynaklar 1. Aksan, D. (2013). Türkçenin gücü, Bilgi Yayınevi. 2. Aksan, D. (2016). Anlambilim, anlambilim konuları ve türkçenin anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi. 3. Atalay, B.(1946). Türkçede kelime yapma yolları, İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi. 4.________. (1998). Kâşgarlı Mahmud-Divânü lûgât-it-Türk, Cilt I-II- III-I, Ankara: TDK Yay. 5. Banguoğlu, T. (1998). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yay. 6. Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü, Ankara: TDK Yay. 7. Clauson, S.G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth- century Turkısh, Oxford. 8. Eraslan, K.; Sertkaya, O.F.; Yüce, Nuri. (1979). Reşit Rahmeti Arat- Kutadgu bilig ııı-indeks. İstanbul. 9. Erdal, M.(1991). Old Turkıc word formatıon, Wıesbaden. 10. Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi, İstanbul: Bayrak Yay. 11. Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin grameri (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yay. 12. Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü, Ankara: TDK Yay. 13. XIII. Yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü.(1996), Ankara: TDK Yay. 14. Karaağaç, G.(2008). Türkçe verintiler sözlüğü, Ankara: TDK Yay. 15. Karamanlıoğlu, A. F.(1989). Seyfî Sarâyî- Gülistan tercümesi, Ankara: TDK Yay. 16. Kestelli, R. N. (2011).Resimli Türkçe kamus, Ankara: TDK Yay. 17. Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü, Ankara: TDK Yay. 18. Özyetgin, M.(2001). Ebu Hayyan-kitabu’l- idrâk li lisâni’l- etrâk. fiil: tarihî-karşılaştırmalı bir gramer ve sözlük denemesi, Ankara: Köksav. 19. Öner, M. (2015).Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü, Ankara: TDK Yay. 20. Palmer, F.R. (2001). Semantik yeni bir anlambilim projesi (Çev. Ramazan Ertürk),Ankara: Kitâbiyat. 21. Sami, Ş.(1995).Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları. 22. Toparlı, R., Vural, H., Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü, Ankara: TDK Yay. 23. Ünlü, S. (2012). Harezm- Altınordu Türkçesi sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi. Elektronik Kaynakça 1. Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, sozluk.gov.tr. Eriş. Trh., 20.10.2019, saat: 00.00 2. Türk Dil Kurumu, Atasözü ve Deyimler Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, Eriş. Trh. 17.10.2019, saat: 14.26. 3. Türk Dil Kurumu, Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1975), https://sozluk.gov.tr/, Ankara, TDK Yay., Eriş. Trh. 17.10.2019, saat: 23.58.