Seçilmiş Türk Devletleri Teşkilatı Ülkelerinde Dış Ticaretin Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Ampirik Bir Analiz

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 371 - 385, 31.07.2024

Selin Dinçer , Fatih Akın , Baybarshan Ali Kazancı

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1442228

Öz

Bir ülke ekonomisinde dış ticaretin kaynak dağılımında etkinliğin sağlanması, iş bölümü, uzmanlaşma, doğrudan yabancı yatırımları çekmek, döviz girdisi sağlamak, iç ve dış pazarda rekabeti sağlamak gibi önemli kazanımları bulunmaktadır. Ayrıca ithalat ve ihracat rakamları önemli ölçüde ülkelerin ekonomi politikalarına yön verebilir hale gelmiştir. Bu noktada dış ticaretin büyüme ve kalkınmanın sağlanabilmesi için kritik öneme sahip olduğunun farkında olan ülkeler uluslararası ticarete daha fazla önem vermektedir. Bağımsızlık sonrası merkezi planlamadan serbest piyasa ekonomisine geçiş yapan Türk Cumhuriyetleri sonraki yıllarda bölgeselleşme hareketleri kapsamında ihracata dayalı büyüme modelini benimsemişlerdir. Buradan hareketle çalışmada, Türk Devletleri Teşkilatı üyesi Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye ve teşkilata gözlemci ülke statüsünde dahil olan Macaristan olmak üzere beş ülkede dış ticaretin ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin panel Otoregresif Dağıtılmış Gecikme (ARDL) yöntemi kullanılarak analiz edilmesi amaçlanmaktadır. Türk Devletleri Teşkilatı üyesi olan Özbekistan’ın analize dahil edilmemesinde ise verilere ulaşmada yaşanan sorun etkili olmuştur. 1992-2022 döneminin ele alındığı çalışmada, ihracat, ithalat ve ekonomik büyüme değişkenleri kullanılmıştır. Panel ARDL analizi bulgularına göre, Türk Devletleri Teşkilatı bünyesinde yer alan beş ülkede uzun vadede ihracat ve ithalat ekonomik büyümeyi artırırken, kısa vadede yalnızca ithalat ekonomik büyümeyi artırmaktadır. Ele alınan ülkelerde ekonomik büyümenin gerçekleşebilmesi için dış ticaretin önemli etkisinin olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İhracat, İthalat, Dış ticaret, Ekonomik büyüme, Türk Devletleri Teşkilatı

The Effect of Foreign Trade on Economic Growth in Selected Organisation of Turkic States Countries: An Empirical Analysis

Öz

Kaynakça

• Ağayev, S. (2011). İhracat ve ekonomik büyüme ilişkisi: 12 geçiş ekonomisi örneğinde panel eşbütünleşme ve panel nedensellik analizler. Ege Akademik Bakış, 11(2), 241-254.
• Akçapa, M. (2023). Türk Devletleri Teşkilatı’nın tarihsel gelişimi: Teşkilatın dünü, bugünü ve yarını. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 473-491.
• Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (2016). Türk dili konuşan ülkeler iş birliği konseyi ve Türk dünyası. https://www.ankasam.org/turk-dili-konusan-ulkeler-isbirligi-konseyi-ve-turk-dunyasi/ adresinden 05.02.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Arodoye, N. L. and Iyoha, M. A. (2014). Foreign trade-economic growth nexus: evidence from Nigeria, CBN Journal of Applied Statistics. 5(1), 121-141.
• Aydın, C. Esen, Ö. and Bayrak, M. (2016). Inflation and economic growth: A dynamic panel threshold analysis for Turkish Republics in transition process. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 229, 196-205.
• Bahmani-Oskooee, M. and Ng, R. C. W. (2002). Long-run demand for money in Hong Kong: an application of the ARDL model. International journal of business and economics, 1(2), 147-155.
• Bayer, Y. and Marius, D. G. (2018). FDI inflows and financial development in central and eastern eu union countries: A panel cointegration and causality. International Journal of Financial Studies, 6(55), 1-13.
• Blavasciunaite, D., Garsviene, L. and Matuzeviciute, K. (2020). Trade balance effects on economic growth: evidence from European Union Countries. Economies, 8(54), 2-15.
• Breusch, T. S., and Pagan, A. R. (1980). The lagrange multiplier test and its applications to model specification in econometrics. The Review of Economic Studies, 47(1), 239-253.
• Choe, J. I. (2003). Do foreign direct investment and gross domestic investment promote economic growth?. Review of Development Studies, 7(1), 44-57.
• Çetinkaya, A. F. and Demirel, N. (2023). Analyzing the impact of the organization of Turkic states on the foreign trade of member countries. Cogent Social Sciences,10(1), 1-35.
• Esen, Ö. ve Bayrak, M. (2015). Kamu harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: Geçiş sürecindeki Türk Cumhuriyetleri üzerine bir uygulama. Bilig, 73, 231-248.
• Feldstein, M. (1983). Domestic saving and international capital movements in the long run and the short run. European Economic Review,21, 331-353.
• Ganiyev, J. (2016). Kırgızistan ve Kazakistan’da dış ticaret, döviz kuru ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 89-101.
• Gül, E., Kamacı, A., ve Konya, S. (2013). Dış ticaretin büyüme üzerine etkileri: Türk Cumhuriyetleri ve Türkiye örneği. Akademik Bakış Dergisi, 35, 1-12.
• Hüseynli, S. (2019). Enerji ihracatı ve ekonomik büyüme ilişkisi (Azerbaycan özelinde bir analiz). Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Im, K., Pesaran, M.H. and Shin, Y. (2003). Testing for unit roots in heterogeneous panels. Journal of Econometrics, 115, 53–74.
• International Trade Center. (2023). Trade map. Retrieved from https://www.trademap.org/Index.aspx in 01.11.2023.
• Kang, J. S. and Jay, C. S. (2016). The rise and fall of European current account deficit. Economic Policy, 31, 153–99.
• Kazancı, B.A. ve Dikkaya, M. (2021). Türk Konseyi düzleminde Macaristan – Türk Cumhuriyetleri ilişkileri. Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, 121, 337-346.
• Kendirkıran, G. ve Emirmahmutoğlu, F. (2022). Türkiye’de ekonomik büyüme ve dış ticaret arasındaki nedensellik ilişkisi zamanla değişiyor mu?. EKOIST Journal of Econometrics and Statistics, 36, 43-62.
• Künü, S., Hopoğlu, S. ve Bozma,G. (2015). Türkiye-Azerbaycan ikili ticaretinin Türkiye’nin ekonomik büyümesindeki etkisi: bir nedensellik analizi. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 7(21), 12-21.
• Marshall, A. (1959). Principles of Economics. 8th Edition, Macmillan: Royal Economic Society.
• Pesaran, M. H. (2004). General diagnostic tests for cross section dependence in Panels. Cambridge Working Papers in Economics,435, 1-39.
• Pesaran, M. H. (2007). A simple panel unit root test in the presence of cross-section dependence. Journal of Applied Econometrics, 22, 265-312.
• Pesaran, M. H. (2021). General diagnostic tests for cross-sectional dependence in panels. Empirical Economics, 60(1), 13-50.
• Pesaran, M. H. and Yamagata, T. (2008). Testing slope homogeneity in large panels. Journal of Econometrics,142(1), 0-93.
• Pesaran, M. H., Shin, Y. and Smith, R. P. (1999). Pooled mean group estimation of dynamic heterogeneous panels. Journal of the American Statistical Association, 94(446), 621-634.
• Pesaran, M. H., Ullah, A., and Yamagata, T. (2008). A bias adjusted LM test of error cross section independence. Econometrics Journal, 11, 105-127.
• Robertson, D.H (1938). The future of international trade. Economic Journal, 48(189), 1-14.
• Samargandi, N., Fidrmuc, J. and Ghosh, S. (2015). Is the relationship between financial development and economic growth monotonic for middle income countries?. World Development, 68, 66-81.
• Şenkardeşler. R. A. (2018). Cumhuriyetten günümüze Türkiye’nin dış ticaret ve ekonomik büyüme ilişkisi üzerine nedensellik analizi. Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 4(1), 108-129.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2022). Türk Devletleri Teşkilatı. https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/cok-tarafli-ve-bolgesel-iliskiler/cok-tarafli-iliskiler/turk-devletleri-t024 adresinden 14.12.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Tyler, W. G. (1980), Growth and export expansion in developing countries: some empical evidence. Instituto De Planejamento Economico E Social Junho: IPEA.
• Wang, J., Yang J. and Yang L. (2023). Do natural resources play a role in economic development? role of institutional quality, trade openness and FDI. Resources Policy, 81, 1-8.
• World Bank. (2023). World Bank Open Data. Retrieved from https://data.worldbank.org/?locations=AZ-KZ-KG-HU-TR in 04.01.2024.
• Yardımcıoğlu F. ve Gülmez A. (2013). Türk Cumhuriyetlerinde ihracat ve ekonomik büyüme ilişkisi: panel eşbütünleşme ve panel nedensellik analizi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 7(1), 145-161.
• Yılmaz, Ö.ve Albayrak, M. (2023). Türkiye’de dış ticaretin ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin ampirik analizi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 38, 89-108.