İsrail Dış Politikasının Temel Dinamikleri: Tarihsel Süreç Üzerinden Genel Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: Filistin Özel Sayısı, 34 - 53, 28.02.2025

Muhammet Yıldız

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1580980

Öz

Dış politika, bir devletin sınırları dışında, kendini savunma veya hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla siyasi, ekonomik, kültürel ilişkiler başta olmak üzere uyguladığı genel politikalar bütünüdür. Bu anlayışın sınırları, coğrafyanın önemine binaen sert ve yumuşak güç kavramları üzerinden yürütülebilir. Güvenlik, enerji, tarih veya dini idealler gibi birçok parametreler üzerinden ortaya konan stratejik kavramlar, dış politikanın temel unsurları olarak değerlendirilebilmektedir. İsrail’in kuruluşuna kadar yaşanan devletleşme çabalarında da belirtilen başlıkların olduğunu ifade etmek mümkündür. Nitekim Siyonizm fikriyle başlayan Filistin’de Yahudi devleti kurma hareketi, 1948 yılına kadar aşamalı olarak bu esaslar üzerinden gelişmiştir. Tarihsel perspektiften değerlendirildiğinde, ortaya çıkan tabloda, İsrail’in kuruluş sürecinde yaşanan faaliyetler ve ideallerin İsrail politikalarına yansıdığı açıkça görülmektedir. Bunda, birbirini besleyen dini ve tarihi kökler bulunduğu gibi gelecek kaygısı, güvenlik ve enerji kaynaklarının olduğu da açıktır. Ortadoğu’da yaşanan krizin özellikle I. Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı Devleti’nin bölgeden çekilmesiyle yaşanan asayişsizlik ve İngiliz politikalarıyla gerçekleştiği bilinmektedir. Balfour Deklarasyonu’yla birlikte daha da derinleşen bu süreç, Filistin’de Arap-Yahudi çatışmasını körüklediği gibi İsrail devletinin kurulmasını da beraberinde getirmiştir. 1948’de bağımsız bir devlet olarak kurulan İsrail, yaşanan bu genel olaylar üzerinden siyasal faaliyetlerini geliştirmiş ve öncelikli politikasını, varlığını koruma üzerinden şekillendirmiştir. Esasında başta değinilen kuruluş sürecindeki tarihsel zemin, İsrail dış politikasının örtülü veya açık bir şekilde ana gövdesini oluşturmaktadır. Dolayısıyla ortaya konan bu araştırmada, tarihsel süreç ve konjonktürel gelişmeler üzerinden inşa edilen İsrail dış politikasındaki temel anlayış incelenmeye çalışılmıştır. Konu bütünlüğü içinde genel bir değerlendirme üzerinden hazırlanan bu makalede başta Siyonizm ve bu akımın temsilcilerinin faaliyetleri, İsrail’in kuruluş sürecinde yaşanan tarihsel hadiseler ve devletleşme süreci ele alındığı gibi; Yahudi devletinin kurulmasındaki itici faktörler açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İsrail, Tel Aviv, dış politika, tarih, Siyonizm.

Etik Beyan

Etik beyan gerektirecek durum yoktur.

Destekleyen Kurum

Yoktur

Basic Dynamics of Israeli Foreign Policy: A General Evaluation of the Historical Process

Öz

Foreign policy is a set of general policies implemented by a state outside its borders, especially political, economic and cultural relations, in order to defend itself or to realize its goals. The boundaries of this understanding can be carried out through the concepts of hard and soft power based on the importance of geography. Strategic concepts based on many parameters such as security, energy, history or religious ideals can be considered as the basic elements of foreign policy. It is possible to state that the statehood efforts until the establishment of Israel also have the aforementioned titles. As a matter of fact, the movement to establish a Jewish state in Palestine, which started with the idea of Zionism, gradually developed on these principles until 1948. When evaluated from a historical perspective, it is clearly seen that the activities and ideals experienced during the establishment of Israel were reflected in Israeli policies. It is clear that there are religious and historical roots that feed each other, as well as future concerns, security and energy resources. It is known that the crisis in the Middle East was caused by the unrest after the withdrawal of the Ottoman Empire from the region after World War I and the British policies. This process, which deepened with the Balfour Declaration, fueled the Arab-Jewish conflict in Palestine and led to the establishment of the state of Israel. Israel, which was established as an independent state in 1948, developed its political activities based on these general events and shaped its primary policy on the preservation of its existence. In fact, the historical background in the establishment process mentioned at the beginning constitutes the main body of Israeli foreign policy, implicitly or explicitly. Therefore, in this research, the basic understanding of Israeli foreign policy, which is built on the historical process and conjunctural developments, has been tried to be analyzed. In this article, which is prepared through a general evaluation within the integrity of the subject, the activities of Zionism and the representatives of this movement, the historical events in the establishment process of Israel and the statehood process are discussed, as well as the driving factors in the establishment of the Jewish state are explained.

Anahtar Kelimeler

Israel, Tel Aviv, foreign policy, history, Zionism.

Kaynakça

• TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS), 57.42.3.1. (20.06.1882).
• BOA. Yıldız Perakende Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD), 24.14.1.1. (22.02.1903).
• BOA. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 2250.22.1.1. (18.05.1901).
• BOA. Hariciye Nezareti Belgrat Sefareti (HR.SFR.3), 346.62.1.1. (23.10.1888).
• BOA. Hariciye Nezareti Belgrat Sefareti (HR.SFR.3), 346.13.1.1. (16.02.1888).
• BOA. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 1471.101.1. (10.04.1889).
• BOA. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 1505.53.1. (20.08.1889).
• BOA. Hariciye Nezareti İdare (HR.İD), 836.28.1.1. (25.01.1893).
• BOA. Haritalar (HR.TH), 130.11.1. (22.05.1893).
• BOA. Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AZJ), 27.39.1. (02.02.1895).
• BOA. Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR), 465.19.1.1. (02.01.1915).
• BOA. Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS), 2334.39.2. (08.06.1918).
• BOA. Yıldız Perakende Evrakı Teşrifat-ı Umumiye Dairesi (Y.PRK.TŞF), 6.50.1.2. (01.03.1903).
• BOA. Yıldız Perakende Evrakı Teşrifat-ı Umumiye Dairesi (Y.PRK.TŞF), 6.72.1.1. (10.11.1903).
• TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA. Muamelat Genel Müdürlüğü, 30.10/266.793.49.1. (08.12.1947).
• BCA. Cumhuriyet Halk Partisi, 490.1/607.102.22.1.2. (14.04.1948).
• BCA. Cumhuriyet Halk Partisi, 490.1/607.102.13.1.2. (12.10.1936).
• Araştırma-İnceleme Eserler
• Ağdemir, A. M. (2015). Zıon mule corps in the Gallipoli war. Turkish Studies, 10(1), 47-58. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.7791.
• Arslan, A. (2006). Avrupa’dan Türkiye’ye ikinci Yahudi göçü. İstanbul: Truva Yayınları.
• Başak, K. (2023). İbrahim anlaşmaları’nın Ortadoğu bölgesel barışına etkileri. Orta Doğu ve Orta Asya-Kafkaslar Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3(2), 1-17.
• Baysan, T. G. (2002). Dreyfus davası: Gerçek ve adalet savaşçısı Zola. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19(1), 181-195.
• Bostancı, M. (2014). I. dünya savaşında Osmanlı Devleti’nin Hicaz’da hâkimiyet mücadelesi. Akademik Bakış Dergisi, 7(14), 3-20. https://doi.org/10.19060/gav.46190.
• Bozkurt, C. (2014). I. dünya savaşında Filistin Suriye cephesi’nde Nili casusluk örgütünün faaliyetleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 30(88), 89-114.
• Çarkçı, A. (2021). Roger Garaudy’nin siyasi siyonizm hakkındaki görüş ve düşünceleri. Ortadogu ve Göç, 11(1), 133-158. https://doi.org/10.31834/ortadoguvegoc.938112.
• Çınar, M. (2022). Coğrafi ve jeopolitik açıdan Golan tepeleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(1), 19-36. https://doi.org/10.18069/firatsbed.974706.
• Çiçekçi, C. (2019, Ekim 22). İsrail, Kürtler ve PYD: Ortak tehditler ve ayna ittifaklar. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/israil-kurtler-ve-pyd-ortak-tehditler-ve-ayna-ittifaklar/1622396 01.09.2024.
• Deveci, C. (2020). Paris barış konferansı öncesinde Haim Weizmann-Şerif Faysal görüşmeleri ve Faysal’ın konferansta Filistin hakkındaki talepleri. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Tarih ve Düşünce Dergisi, 10, 140-156. https://doi.org/10.38060/kare.844192.
• Duyar, M. (2023, Ekim 18). İsrail hükümetinin sistematik baskı politikası: “Apartheid” rejiminin sonuçları. Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (TASAM). https://tasam.org/tr-TR/Icerik/72439/israil_huk%C3%BBmetinin_sistematik_baski_politikasi_apartheid_rejiminin_sonuclari 03.09.2024.
• Efegil, E. (2013). İsrail’in dış politikasının belirleyicileri. Ortadoğu Analiz, 5(49), 53-67.
• Engin, V. (2015). Pazarlık (Negotiation). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Göknel, M. (2010). Enerji güvenliği ve Ortadoğu. Ortadoğu Analiz, 2(22), 35-45.
• Herzl, T. (2007). Yahudi devleti. S. Demir, (Çev.). İstanbul: Ataç Yayınları.
• Karacagil, Ö. K. (2014). II. Wilhelm’in Osmanlı İmparatorluğunu ziyareti ve mihmandarı Mehmed Şakir Paşa’nın günlüğü (1898). Türkiyat Mecmuası, 24(2), 75-97. https://doi.org/10.18345/tm.52503.
• Karahan, S. (2019). Siyonizmin teolojik temelleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kızıloğlu, S. (2012). İsrail devleti’nin kuruluşuna kadar geçen süreçte Yahudiler ve Siyonizm’in gelişimi. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 35-64.
• Kocabaş, S. (1987). Vaat edilmiş toprak Filistin için mücadele Türkiye ve Siyonizm. İstanbul: Vatan Yayınları.
• Kutluay, Y. (1973). Siyonizm ve Türkiye (Zionism and Turkey). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Murat, T. (2019). İsrail devletinin kuruluşu ve Türk basınına yansımaları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29(2), 449-468. https://doi.org/10.18069/firatsbed.560342.
• Öke, M. K. (2002). Siyonizm’den uygarlık çatışmasına Filistin sorunu. İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Öke, M. (1987). Çanakkale savaşlarında Siyonist alayı'nın faaliyeti. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 43, 403-414.
• Pirinçci, F. (2010). İsrail'in silahlanmasında ABD’nin rolü ve ABD-İsrail stratejik ilişkisinin başlaması (1956-1973). History Studies, (Ortadoğu Özel Sayısı), 354-374. https://doi.org/10.9737/hist-167.
• Polat, Ü. G. (2020). Türk-Arap ilişkileri eski eyaletler yeni komşulara dönüşürken. İstanbul: Kronik Yayınları.
• Polat, Z. (2017). Yahudilerin II. Abdülhamid döneminde Filistin’e göç girişimleri ve Oliphant’ın Siyonist koloni talebi. Journal of Islamicjerusalem Studies, 17(1), 1-20.
• Renton, J. (2012). Yad Chaim Weizmann and the westernness of Israel. Jewish Historical Studies, 44, 27-50. Şenel, B. (2014). İsrail devleti’nin kuruluşunda Türkiye’nin İsrail’i tanıma süreci. Akademik Ortadoğu, 9(1), 157-178.
• Şekerci Hayali, A. S. (2023). Caydırıcılık teorisi kapsamında İsrail’in güvenliği, dış politikası ve kullandığı araçlar. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 7(2), 364-394.
• Tamer, C. (2023, Ekim 9). Hindistan’ın IMEC projesi Çin’e rakip olabilir mi? Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi. https://www.ankasam.org/hindistanin-imec-projesi-cine-rakip-olabilir-mi/ 05.09.2024.
• Taşkın, F. (2020). Vladimir Jabotinsky’den İngiltere başbakanına mektup: İngiltere hükümetine hizmet etmek istiyoruz. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(4), 1555-1564. https://doi.org/10.21551/jhf.841255.
• Turan, R. (2019). Çarlık Rusya’sı ve Sovyet Birliği’nde Gürcü Yahudileri. İsrailiyat, (5), 40-56.
• Turhan, H. N. (2021). İsrail devleti güvenlik algısının iç ve dış politikaya yansımaları. Yüksek Lisans Tezi, Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çankırı.
• Wolf, P. (2016). China’s ‘Belt and Road’ initiative-challenges and opportunities. Deutsches Institut für Entwicklungspolitik (DIE), 1-13.
• Yıldız, M. (2018). Ortadoğu’dan Kafkasya’ya yeni dünya düzeni ve Türkiye. Takvim-i Vekayi, 6(2), 1-24.
• Yıldız, M. (2023). Mondros (Anadolu’nun işgal planı). İstanbul: Kriter Yayınları.