Seçilmiş Avrupa Ülkelerinin Sağlık Sistemi Performansının TOPSIS Yöntemiyle Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 240 - 259, 26.03.2025

İsmail Biçer , Murat Konca , Ahmet Kar

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1596801

Öz

Sağlık sistemlerinde kıyaslamaya dayalı performans ölçüm sürecinin ilk adımı, kıyaslanacak ülkelerin gelişmişlik seviyesinin yakın olmasıdır. Bu adımdan sonra performans ölçüm yöntemi ve bu yönteme uygun sağlık göstergeleri belirlenmelidir. Bu kapsamda mevcut çalışmada, öncelikle, Avrupa kıtasında yer alan gelişmiş 17 ülkenin sağlık sistemi performansı çok kriterli karar verme tekniklerinden olan TOPSIS ile sıralanmıştır. Çalışmanın ikinci aşamasında ise, sağlık sistemi dışında ele alınan çeşitli faktörlerin sağlık sistemlerinin performansı ile olan karşılıklı ilişkisi korelasyon analizi ile incelenmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre, pozitif ideal çözüme en yakın sağlık sistemi sırasıyla Norveç, İsveç ve Finlandiya olmuştur. Ayrıca, çalışmada, TOPSIS analizi sonucu ortaya çıkan ülke sıralaması ile tütün kullanımı arasında negatif ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Ülke sıralaması ile kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi hasıla, insani gelişmişlik indeksi skoru, kişi başına düşen karbondioksit miktarı, ilk ve ortaöğretim için yapılan eğitim harcamalarının gayrisafi yurtiçi hâsıla içindeki oranı, alkol tüketimi ve obez nüfus oranı arasındaki ilişkiler anlamlı bulunmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Sistemi, Sağlık Göstergeleri, Çok Kriterli Karar Verme, TOPSIS

Kaynakça

• Adang, E. M., and Borm, G. F. (2007). Is there an association between economic performance and public satisfaction in health care?. The European Journal of Health Economics, 8, 279-285.
• Afonso, A., and St Aubyn, M. (2006). Relative efficiency of health provision: a DEA approach with non-discretionary inputs. ISEG-UTL economics working paper, (33), 3-32
• Afonso, A., and St. Aubyn, M. (2011). Assessing health efficiency across countries with a two-step and bootstrap analysis. Applied Economics Letters, 18(15), 1427-1430.
• Akandere, G. (2021). Yeşı̇l Sertifikalı Lı̇manların Performansının Entegre Entropi-Topsıs Yöntemleri ile Değerlendı̇rı̇lmesı̇. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 39(4), 515-535.
• Aktas, A., Ecer, B., and Kabak, M. (2022). A Hybrid Hesitant Fuzzy Model for Healthcare Systems Ranking of European Countries. Systems, 10(6), 219.
• Akyüz, B. E., ve Çetin, E. İ. (2022). İnsani gelişme endeksi ve VIKOR yöntemine göre Türkiye'deki illerin sıralaması. Verimlilik Dergisi, 2022(1), 60-77.
• Anderson, G., and Hussey, P. S. (2001). Comparing health system performance in OECD countries. Health Affairs, 20(3), 219-232.
• Arah, O. A., Klazinga, N. S., Delnoij, D. M., Asbroek, A. T., and Custers, T. (2003). Conceptual frameworks for health systems performance: a quest for effectiveness, quality, and improvement. International Journal for Quality in Health Care, 15(5), 377-398
• Araujo, C. A. S., Wanke, P., and Siqueira, M. M. (2018). A performance analysis of Brazilian public health: TOPSIS and neural networks application. International Journal of Productivity and Performance Management, 67(9), 1526-1549.
• Asandului, L., Roman, M., and Fatulescu, P. (2014). The efficiency of healthcare systems in Europe: a data envelopment analysis approach. Procedia Economics and Finance, 10, 261-268.
• Behr, A., and Theune, K. (2017). Health system efficiency: a fragmented picture based on OECD data. PharmacoEconomics-Open, 1, 203-221.
• Bhat, V. N. (2005). Institutional arrangements and efficiency of health care delivery systems. The European Journal of Health Economics, 6, 215-222.
• Contoyannis, P., and Jones, A. M. (2004). Socio-economic status, health and lifestyle. Journal of Health Economics, 23(5), 965-995.
• Çelik, Y. (2011). Sağlık ekonomisi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çetin, O. (2022). Türkiye’nin sağlık turizmi performansının TOPSIS yöntemi ile değerlendirilmesi (2004-2019). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(1), 638-655.
• De Silva, A., and Valentine, N. (2000). A framework for measuring responsiveness (Vol. 32). Geneva: World Health Organization.
• Doll, R., Peto, R., Boreham, J., and Sutherland, I. (2004). Mortality in relation to smoking: 50 years' observations on male British doctors. BMJ, 328(7455), 1519.
• Economou, C., Kaitelidou, D., Karanikolos, M., and Maresso, A. (2017). World Health Organization. Greece: health system review.19 (5)
• Ersöz, F. (2009). OECD'ye üye ülkelerin seçilmiş sağlık göstergelerinin kümeleme ve ayırma analizi ile karşılaştırılması. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 29(6), 1650-1659.
• Gavurova, B., Kocisova, K., and Sopko, J. (2021). Health system efficiency in OECD countries: dynamic network DEA approach. Health Economics Review, 11, 1-25.
• Gül, Y. (2021). Entropiye dayalı TOPSIS yöntemi ile bankaların performans değerlendirmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 1-26.
• Hu, K., Lou, L., Tian, W., Pan, T., Ye, J., and Zhang, S. (2016). The outcome of breast cancer is associated with national human development index and health system attainment. PLOS One, 11(7). Kalhor, R., Asefzadeh, S., and Ghamari, F. (2016). Ranking Eastern Mediterranean Region countries (EMRO) based on the health impact indicators using multi-criteria decision approach. Health-Care, 7(18), 28.
• Karaca, Z. (2023). Entropi-TOPSIS yöntemi ile illerin yatırım ortamının değerlendirilmesi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 571-581.
• Kavas, Y. B., ve Ertaş, A. (2023). TOPSIS yöntemi: OECD ülkelerinin ekonomik, finansal ve sağlık göstergelerinin değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (34), 273-288.
• Kazemi, A., Rezapoor, A., Faradonbeh, S. B., Nakhaei, M., and Ghazanfari, S. (2015). Study the development level of provinces in Iran: a focus on health indicators. Journal of Health Administration, 18(59).
• Kočišová, K., and Sopko, J. (2020). The efficiency of public health and medical care systems in EU countries: dynamic network data envelopment analysis. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis, 68(2).
• Kruk, M. E., and Freedman, L. P. (2008). Assessing health system performance in developing countries: a review of the literature. Health Policy, 85(3), 263-276.
• Kurt, M. E., Çakmak, C., Konca, M., and Biçer, İ. (2021). The affect of behavioral risk factors on healthcare system performance. Bulletin of Economic Theory and Analysis, 6(1), 1-14.
• Kuzugüden, D. (2022). Sağlık harcamaları ile makroekonomik göstergelerin TOPSIS yöntemi ile değerlendirilmesi: Türkiye ve seçilmiş ülkeler. Pearson Journal, 7(18), 24-40.
• Lorcu, F., and Bolat, B. A. (2012). Comparison of member and candidate countries to the European Union by means of main health indicators. China-USA Business Review, 11(4).
• Mansyur, R. A., ve Saban, M. (2023). Ulaştırma ve depolama sektörünün Entropi-TOPSIS yöntemleriyle finansal performans analizi. Yönetim Ekonomi Edebiyat İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 8(1), 42-58.
• Meshram, I. I., Boiroju, N. K., and Kodali, V. (2017). Ranking of districts in Andhra Pradesh using women and children nutrition and health indicators by TOPSIS method. Indian Journal of Community Health, 29(4), 350-356.
• Mirmirani, S., and Lippmann, M. (2004). Health care system efficiency analysis of G12 countries. International Business & Economics Research Journal (IBER), 3(5).
• Mirmirani, S., Li, H. C., and Ilacqua, J. A. (2008). Health care efficiency in transition economies: an application of data envelopment analysis. International Business & Economics Research Journal (IBER), 7(2).
• Murray, C. J., and Frenk, J. (2000). A framework for assessing the performance of health systems. Bulletin of the World Health Organization, 78, 717-731.
• OECD (2024a). Air and GHG data. https://data.oecd.org/air/air-and-ghg-emissions.html adresinden 01.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• OECD (2024b). Economy data. https://data.oecd.org/economy.html adresinden 01.09.2024 tarihinde erişilmiştir. OECD (2024c). Education data. https://data.oecd.org/education.html adresinden 01.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• OECD (2024d). Health data. https://data.oecd.org/health.html adresinden 01.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Olubusoye, O. E., and Musa, D. (2020). Carbon emissions and economic growth in Africa: are they related? Cogent Economics & Finance, 8(1), 1850400.
• Onocak, D. (2023). BİST’te işlem gören konaklama işletmelerinin finansal performanslarının CRITIC ağırlıklandırmalı TOPSIS yöntemine göre değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (97), 79-98.
• Or, Z. (2001). Exploring the effects of health care on mortality across OECD countries. OECD Labour Market and Social Policy Occasional Papers, No. 46. OECD Publishing.
• Organ, A., ve Kaçaroğlu, M. O. (2020). Entropi ağırlıklı TOPSIS yöntemi ile Türkiye’deki vakıf ünivrsitelerinin değerlendirilmesi. Pamukkale İşletme ve Bilişim Yönetimi Dergisi, 7(1), 28-45.
• Osakede, U. (2022). Infrastructure and health system performance in Africa. Managing Global Transitions, 20(4), 375-400.
• Ömürbek, N., Karaatlı, M., ve Balcı, H. F. (2016). Entropi temelli MAUT ve SAW yöntemleri ile otomotiv firmalarının performans değerlemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31(1), 227-255.
• Özdemir, M. H., and Yavrucu, E. (2022). Ranking the European Union countries in terms of human development by using TOPSIS and EDAS and combining these rankings with the BORDA count method. Current Research in Social, Human and Administrative Sciences. Gece Kitaplığı.
• Özgüner, Z., ve Özgüner, M. (2020). Entegre entropi-TOPSIS yöntemleri ile tedarikçi değerlendirme ve seçme probleminin çözümlenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(37), 551-568.
• Özkan, T. (2020). Türk bankacılık sektöründe finansal performans ölçmede TOPSIS yönteminin kullanımı: Katılım bankaları üzerine bir uygulama. Maliye ve Finans Yazıları, (113), 47-64.
• Özsarı, S. H., and Boz, C. (2019). Comparison of health status and macroeconomic indicators in Organization for Economic Cooperation and Development countries using multidimensional scaling and TOPSIS. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 6(3), 545-554.
• Pınar, A., Yıldırım, M., ve Erdoğan, S. (2023). Covid dönemi ve sonrası Türkiye ekonomisinin performansının CRITIC, TOPSIS ve MABAC yöntemleri ile ölçülmesi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 25(44), 433-449.
• Samut, P. K., and Cafrı, R. (2016). Analysis of the efficiency determinants of health systems in OECD countries by DEA and panel Tobit. Social Indicators Research, 129, 113-132.
• Sarkar, A., and Mukherjee, S. (2021). Determining status of health infrastructure across states in India using TOPSIS algorithm. Malaya Journal of Matematik, S(1), 37-40.
• Say, S. (2022). Kamusal sermayeli mevduat bankalarının aktif kalitesinin entegre entropi-TOPSIS yöntemleri ile değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 52, 351-362.
• Sébastien, V. (2018). Benchmarking the efficiency of healthcare systems among the OECD countries between the years 2000 and 2015 using Data Envelopment Analysis with a focus on Belgium (Master’s thesis). Louvain School of Management, Université catholique de Louvain.
• Shannon, C. E. (1948). A mathematical theory of communication. The Bell System Technical Journal, 27(3), 379-423.
• Smith, P. (1990). The use of performance indicators in the public sector. Journal of the Royal Statistical Society Series A: Statistics in Society, 153(1), 53-72.
• Smith, P. C., Mossialos, E., Papanicolas, I., and Leatherman, S. (2010). Performance measurement for health system improvement: Experiences, challenges and prospects. Cambridge University Press.
• Sopko, J., and Kočišová, K. (2019). Key indicators and determinants in the context of the financial aspects of health systems in selected countries. Addictology/Adiktologie, 19(4).
• Spinks, J., and Hollingsworth, B. (2009). Cross-country comparisons of technical efficiency of health production: a demonstration of pitfalls. Applied Economics, 41(4), 417-427.
• Şahinbaş, F., Konca, M., ve Yetim, B. (2019). OECD ülkelerinde sağlık hizmetleri etkinliğinin değerlendirilmesi. 3. Uluslararası 13. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi Bildiri Kitabı, 10-13 Ekim 2019, Sakarya.
• Şengün, İ., ve Yiğit, V. (2021). Asya ülkeleri sağlık sistemi verimliliğinin parametrik olmayan yöntemler ile analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(29), 299-316.
• Tchouaket, É. N., Lamarche, P. A., Goulet, L., and Contandriopoulos, A. P. (2012). Health care system performance of 27 OECD countries. The International Journal of Health Planning and Management, 27(2), 104-129.
• Türe, H. (2019). OECD ülkeleri için refah ölçümü: Gri ilişkisel analiz uygulaması. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 310-327.
• Türkoğlu, S. P. (2018). Avrupa ülkelerinin sağlık göstergelerinin TOPSIS yöntemi ile değerlendirilmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 65-78.
• World Bank (2024). https://data.worldbank.org/indicator/SH.DYN.NCOM.ZS?view=chart adresinden 01.09.2024 tarihinde erişilmiştir
• World Health Organization. (2012). Health systems performance assessment: a tool for health governance in the 21st century. World Health Organization.
• World Population Review (2024). https://worldpopulationreview.com/country-rankings/hdi-by-country adresinden 01.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Yetiz, F. (2021). TOPSIS yöntemi ile Türk katılım bankalarının performans analizi ve bankacılıkta risk yönetim politikalarının önemi. Journal of Empirical Economics and Social Sciences, 3(1), 121-138.
• Yılmaz, F., ve Söyük, S. (2020). Sağlık risk faktörlerine göre ülkelerin kümelenmesi ve çok kriterli karar verme teknikleriyle sağlık durumu göstergelerinin analizi. Sosyal Güvence, (17), 283-320.
• Yılmaz, Ö., ve Yakut, E. (2021). Entropi temelli TOPSIS ve VIKOR yöntemleri ile bankacılık sektöründe finansal performans değerlendirmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(4), 1297-1321.
• Yiğit, A. (2019). Performance analysis of OECD countries based on health outcomes and expenditure indicators. Journal of International Health Sciences and Management, 5(9), 114-123.
• Zanbak, M., ve Özgür, R. Ö. (2019). İnsani gelişme endeksi bağlamında Avrupa Birliği’ne üye ve aday ülkelerin karşılaştırmalı analizi. Journal of Management and Economics Research, 17(2), 175-192.