MUHYİDÎN İBNÜ’L-ARABÎ’Yİ GÖZDEN DÜŞÜRME FAALİYETLERİ VE BUNLARA KARŞI YAZILAN MÜDÂFAA ESERLERİ

Yıl 2018, Sayı: 3, 1 - 33, 25.12.2018

Mehmet Salih Geçit

Öz

Muhyettin İbn Arabî, İslam Düşünce tarihinde
özel görüşleriyle tanınan ve Vahdetü’l-Vücut anlayışını sistemleştiren büyük
bir düşünür, arif, abid, zahiddir. Kendine özgü bir yetişme tarzı ve özel bir
üslup ve ifadesi olan İbn Arabî’nin bazı görüşleri ve ifadeleri vesile
kılınarak sert tenkitlere maruz kalmıştır. Gerek yaşadığı çağda, gerekse
ölümünden sonra görüşleri ve şahsiyetine karşı birçok gözden düşürücü
faaliyetler yapıldığı gibi, büyük bir âlim, Allah’ın veli bir kulu,  nadir bir düşünür ve eşsiz bir
mutasavvıf-arif olduğuna dair lehinde birçok müdafaalar da yapılmıştır. Örneğin
Muhammed b. Ömer b. Alî el-Kâmilî ed-Dımeşkî tarafından “Risâletün fi Zemmi
İbni’l-Arabî”, Muhammed b. Ahmed b. Alî el-Kastalânî tarafından “Kitâbü’l-İrtib-ât”,
Ahmed b. İbrâhîm el-Vâsıtî el-Hanbelî tarafından “el-Beyânü’l-Müfîd
fi’l-Farki Beyne’l-İlhâdi ve’t-Tevhîd”, İbn Teymiyye tarafından “Hakîkatu
Mezhebi’l-İttihadiyyîn”, Mes’ud b. Ömer et-Taftâzânî tarafından “Reddu
Ebâtîli’n-Nusûs”, Muhammed b. Muhammed el-Buhârî tarafından “Fadîhatü’l-Mülhidîn
ve Nasîhatü’l-Muvahhidîn”, İbrâhîm b. Ömer el-Bikâî tarafından “Tenbîhü’l-Gabiyy
Alâ Takfîri İbn el-Arabî” adlı eserler yazılarak muhtelif açılardan tenkit,
hatta tekfir edici tavırlar sergilenmiştir. Buna karşı Sirâcu’d-Dîn Ömer b.
İsmâîl el-Hindî tarafından “Levâihü’l-Envâr fi’r-Red Alâ Men enkere
Ala’l-Arifân”, Muhammed b. Ya’kûb eş-Şîrâzî el-Fîrûzâbâdî tarafından “Risâletun
fi’r-Red Alâ’l-Mu’teridîn Alâ Muhyiddîn”, Muhammed b. Hamza Akşemsüddin
tarafından “Risâletün Alâ Ba’di akvâli İbn Arabî”, Celâlu’d-Dîn
es-Suyûtî tarafından “Tenbîhu’l-Gabiyy Bi Tebrieti  İbni’l-Arabî”, Abdülvehhâb eş-Şa’rânî
tarafından “el-Kibrîtü’l-Ahmer fî Beyâni Ulûmi’ş-Şeyh el-Ekber”, Şeyh
Ömer el-Attâr tarafından “el-Fethü’l-Mübîn fî Reddi İ’tirâdi’l-Mu’teridîn
Alâ Muhyiddîn” adlı eserler yazılmıştır. 
Eser isimlerinden ve eserleri yazan müelliflerden de anlaşıldığı gibi
ulema tarafından lehinde ve aleyhinde çok çeşitli ve kayda değer çalışmalar
yapılmıştır. Bu tebliğimizde İbn Arabî hakkındaki bu tür çalışmalar genel bir
bakış açısıyla değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İbn Arabî, tasavvuf, vahdet-i vücûd, insan-ı kâmil

Kaynakça

• Abbas Azzavi, “Muhyiddin İbnü’l-Arabî ve ğulâtu’t-tasavvuf”, el-Kitâbu’t-tizkârî Muhyiddini’bni’l-Arabî, Kahire: Dâru’l-Kâtibi’lArabî li’t-Tibâati ve’n-Neşr, 1969.Abdulcebbar Kavak, “Muhyiddin İbnü'l-Arabî'nin Şam Tasavvuf Düşüncesine Tesir Kanalları Ve Meşhur Takipçileri” Universal Journal of Theology Volume I, Issue I, s. 58.Abdullah Salâhî, Ṭavâliʿu menâfiʿi’l-ʿulûm, İÜ Ktp., AY, nr. 3344, vr. 1b, 2aAbdurrezzak Tek, “İbnü’l-Arabî’yi Müdâfaa Amacıyla Kaleme Alınan Fetvâlar”,Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), yıl: 10 [2009], sayı: 23, s. 281-282.Abdülvehhâb eş-Şa’rânî, el-Yevâkît ve’l-Cevâhir Fî Beyâni Akâidi Ehl-i’l-Kebâir, Dâru İhyai’t-Türâs el-Arabî, 1997.Abdülvehhâb eş-Şa’rânî, el-Kıbrîtü’l-Ahmer fî Beyâni Ulûmi’ş-Şeyh’i’l-Ekber Muhyiddîn b. Arabî, Dâru İhyâi Türâsi’l-ArabîBeyrût, 2010.Ahmed b. Salih b. Ahmed Bilhamr, Tahkîku’l-Kavli’l-Münbi, (Yüksek Lisans Tezi), Camiatü Ümmi’l-Kura, Külliyetu’d-Da’ve ve Usûli’d-Din, Mekke, 2008.Ahmed b. Salih b. Ahmed Bilhamr, Tahkîku’l-Kavli’l-Münbi, (Yüksek Lisans Tezi), Camiatü Ümmi’l-Kura, Külliyetu’d-Da’ve ve Usûli’d-Din, Mekke, 2008.Bahauddîn Muhammed b. Abdilganiy el-Beytâr ed-Dımeşkî, Fethu’r-Rahmâni’r-Rahîm bi Makâleti’l-Cîlî Abdülkerîm ve’l-Hatm İbn Arabî Muhyiddîn, Tahk. Asım İbrahîm el-Keyyâlî, Nâşirûn, Beyrût, 2013.Bikâ’î, Tenbîhü’l-Gabiy, s. 213-217; Sehâvî, el-Kavlü’l-Münbî, (Belhamr Tahkiki).Burak Fatih Açıkgöz, “Bir Kişi İki Şahsiyet: İbnü’l-Arabî”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DergisiYıl: 2013/1, Sayı:17, s. 143-169.Celâluddîn Abdurrahmân es-Süyûtî, Tenbîhü’l-ġabî fî tebriʾeti İbni’l-ʿArabî (nşr. A. Hasan Mahmûd), Kahire 1990.Davud Kayserî, Şerhu Füsûsi’l-Hikem, 2/4; Ebû Yahya Zekeriya el‐Ensârî, Esna’l‐metâlib şerhu ravzi’t‐tâlib, tahk.: M. Muhammed Tamir,Ferid Kam, Vahdet-i Vücûd, s. 80-98; Hür Mahmut Yücer, “Kitap Tanıtım Ve Değerlendirmeleri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), yıl: 10 [2009], sayı: 23, s. 701-706.Hüsamettin Erdem, Panteizm ve Vahdet-i Vücud Mukayesesi, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1990.İbn Seb’în, Resâil, 91-92.İbn Teymiyye, Fetâvâ, 2/160.İhsan Kara, “İbnü‟l-Arabî‟nin Tasavvuf Istılahlarına Etkisi ve Seyyid Mustafa Rasim Efendi‟nin Istılâhât-I İnsân-ı Kâmil’i Örneği”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü‟l-Arabî Özel Sayısı-2), yıl: 10 [2009], sayı: 23, s. 585.İsa Çelik, “İmam Rabbânî Perspektifinden İbnül-Arabî’ye Tenkidî Bir Yaklaşım”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü‟l-Arabî Özel Sayısı-2), yıl: 10 [2009], sayı: 23, s. 153-154.Kadir Özköse, “Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin İbn Rüşd ile Görüşmesi”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), yıl: 10 [2009], sayı: 23, s. 223-224.Kâtib Çelebi, Mizânü’l-Hak fî İhtiyâri’l-Ahak, Haz. Orhan Şaik Gökyay, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1972.M. Kemal Pilavoğlu, Büyük Veli Muhiddini Arabi, Kevser Yayınevi, İstanbul, 1973.M. Mustafa Çakmaklıoğlu, “İbnü’l-Arabi’nin Marifet Teorisi Açısından Aklın Değeri”, Manas Journal of Social Studies ( MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi ), 2016 Cilt: 5 Sayı: 3 s. 140-142. Mahmud Erol Kılıç, "İbnü’l-Arabî, Muhyiddin", TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1999, 20/493.Mahmud Erol Kılıç, “İbn-İ Arabî’yle "Zaman'ın Ruhu’nu Okumak”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), [2009], sayı: 23, ss. 54. Mehmet Bayraktar, “Davûd-ı Kayserî”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1994,.Metin Yasa, “İbn Arabî‟nin „Arada Olma‟yı Anlatımı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü‟l-Arabî Özel Sayısı-2), yıl: 10 [2009], sayı: 23, s. 92.Muhammed b. Abdirrahman es- Sehâvî, el-Kavlu’l-Münbî An Tercemeti Bin Arabî, tahk. Halid b. El-Arabî Müdrik, Câmiatu Ümmi’l-Kura Külliyetu’d-Da’va ve Usûli’d-Din (Master Tezi), Mekke, 1322.Muhammed b. Muhammed b. Hamîdu’d-Dîn el-Mekkî, el-Fazlü’l-vehbî fî tercümeti’l-Cânibi’l-garbî (trc. Mirzâzâde Ahmed Neylî), Süleymaniye Ktp., Uşşâkî Tekkesi, nr. 1352.Muhyiddin İbn Arabî, Füsûsu’l-Hikem, terc. Abdülhalim Şener, Sufi Kitap Yayınları,İstanbul, 2015.Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Evrâdü’l-Usbûiyye, İstanbul ts, s.43; Kılıç, ‚İbnü’l-Arabî, Muhyiddin‛, DİA, XX, s.506.Muhyiddin İbnü’l-Arabi, Fütühât-ı Mekkiyye, c. II, s. 373.Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Mu’cemu Istılâhâti’s-Sûfiyye, tahk.: B.Abdülvehhâb el-Câbî, Beyrut 1411/1990.Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Resâilu İbn Arabî, thk. Muhammed İzzet, Mektebetü’t-Tevfîkıyye, Kahire, tsz.Niyâzi-i Mısrî, Risâle-i Es’ile ve Ecvibe-i Mutasavvıfâne, Atıf Efendi Ktb. No: 1400, vr. 9a. Orhan F. Köprülü, Mustafa Uzun, "Akşemseddin", TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1989, 2/299-302.Osman Yahya, Mukaddime, “el-Mukaddemât Min Kitâbi Nassi’n-Nüsûs fî Şerhi Füsûsi’l-Hikem”, Tasnif: Şeyh Seyyid Haydar Amulî, Müessesetu’t-Târîhi’l-Arabî,Beyrût, 2005. Ömer Yılmaz, “İbnü’l-Arabî Hakkında Yapılan Eleştirilere İbrahim Kûrânî’nin Yaklaşımı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1), yıl: 9 [2008], sayı: 21, s. 368.Pierre Lory /M. M. Cakmaklıoğlu, “İbn Arabi’nin Eserlerinde Dil Ve Harfler Sembolizmi”, Bilimname X, 2006/1, s. 173-182.Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer et-Teftâzânî, Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye, tahk. Mer’î Hasan er-Reşîd, Dâru Nuri’s-Sebâh, Beyrût, 2012.Selçuk Eraydın, Tasavvuf ve Tariikatler, İfav Yay., İstanbul, 1994.Seyit Avcı, “Keşif Yoluyla Hadis Rivayeti Meselesi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi IV (2004), Sayı: 4, s. 168-169. Seyyid Haydar Amulî, el-Mukaddemât Min Kitâbi Nassi’n-Nüsûs fî Şerhi Füsûsi’l-Hikem Li Muhyiddîn İbnü’l-Arabî, Müessesetu’t-Târîhü’l-Arabî, Beyrût, 2005.Süleyman Uludağ, “Ferîd Kâm ve Vahdet-i Vücûd Adlı Eseri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), yıl: 10 [2009], Sayı: 23, s. 27-28.Şeyh Mekki, İbn Arabî Müdafaanamesi, Harf Yay., Terc. Ahmet Neyli, Haz. Halil Baltacı, İstanbul, 2011.Şeyh Ömer ed-Dımaşkī, el-Fetḥu’l-mübîn fî reddi iʿtirâżi’l-muʿteriżîn ʿalâ Muḥyiddîn, Kahire 1304.Şeyh-i Mekkî, el-Cânibü’l-ġarbî fî ḥalli müşkilâti’ş-şeyḫ Muḥyiddîn İbn ʿArabî (nşr. Necîb Mâyil-i Herevî), Tahran 1364 hş.; a.e.: el-Fazlü’l-vehbî fî tercümeti’l-Cânibi’l-garbî (trc. Mirzâzâde Ahmed Neylî), Süleymaniye Ktp., Uşşâkî Tekkesi, nr. 1352.Toshihiko İzutsu, İbn Arabî’nin Füsûs’undaki Anahtar-Kavramlar, terc. Ahmed Yüksel Özemre, Kanüs Yay., İstanbul, 2005.William Chittick, “Merkezî Nokta: İbn Arabî Ekolünde Sadreddin Konevî’nin Rolü”, Çev: Betül Güçlü, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), [2009], sayı: 23, ss. 669-684.https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnul-arabi-muhyiddin#1 (04.10.2018).https://islamansiklopedisi.org.tr/davud-i-kayseri (05.10.2018).https://islamansiklopedisi.org.tr/aksemseddin (04.10.2018).