MELE ABDULLAH FİRFÊLÎ’NİN MÜDERRİSLİĞİ VE FIKHÎ BİRİKİMİ

Yıl 2021, Sayı: 8, 87 - 114, 30.06.2021

Abdulbaki Deniz

Öz

Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yüzyıllardan beri belli usul ve esaslara dayanan medrese eğitimi sosyolojik bir olgu olup değişik isimler altında hâlâ devam etmektedir. Bu sayede resmi kurumlar kapsamında değerlendirilmeseler de genelde Şafiî mezhebine mensup olan bölge halkının dini ihtiyaçları karşılanmıştır. Bu bağlamda bölgede oluşan medrese kültürü ile birlikte temayüz eden bazı müderrisler söz konusudur. Bu müderrislerden biri de hayatının büyük bir kısmını Şırnak/İdil’e bağlı Ulak (Firfêl) köyünde geçiren ve söz konusu köyle özdeşleşmiş olan Mele Abdullah’tır. Mele Abdullah daha çok bu köydeki medresesinde ilim ve irfan öncülüğü yapmış ve yüzlerce talebe yetiştirmiştir. Ayrıca ona ait matbu iki eser ile bazı şiirler söz konusudur. Mele Abdullah, zamanında bölgenin sayılı âlimlerinden olmasına rağmen onun hakkında aynı oranda ilmî çalışma yapılmamıştır. Bir nevi vefa borcu olarak addettiğimiz bu çalışmada onun hayatı, ilim yolculuğu, hocaları, talebeleri, ilmî ve fıkhî birikimi ile telif ettiği eserler hakkında bilgi verilecektir. Ayrıca Firfêl medresesinde takip ettiği eğitim metodu ile okuttuğu temel metinlere temas edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fıkıh, Medrese, Müderris, Abdullah Firfêlî

Kaynakça

• Baz, İbrahim. “Şırnak Bölgesindeki Nakşi Şeyh Aileleri ve İdil’de Yaşayan Mutasavvıflar.” Uluslararası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu. Ed. M. Nesim Doru, Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Çârperdî, Ahmed b. Hasan b. Yusuf Fahreddin Ebu’l Mekârîm. el-Muğnî. İstanbul, Hâşemî yayınları, 2016.
• Çiçek, M. Halil. “Fahrettin Yıldız” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedis. İstanbul: 2013.
• Demirayak, Kenan. “el-Maksûd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: 2003.
• Deniz, Abdulbaki. “Jiyana Mele Abdillahê Firfêlî”, Nubihar, sy. 111, Bahar, 2010, 68-71.
• Dimyâti, Ebu Bekr el-Meşhûr bi's-Seyyidi'l-Bekri b. Seyyid Muhammed Şettâ. Hâşiyetü i‘âneti’t-tâlibîn ‘ala halli elfâzi fethi’l-muîn li şerhi kurreti’l-‘ayn bi mehemmâti’d-din. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1418.
• Firfêlî, Seyda Molla Abdullah. Kitabu’l-es’ile ve’l-ecvibe, Tashih, Seyyid Abdulbaki el-Êlînî (Abdulbaki Deniz), Tasmim, Molla Abdüsselam el-Bêcirmânî. İstanbul: Dâru’r-Ravza, 2010.
• Firfêlî, Seyda Molla Abdullah. Kitabu’l-işârât ve’l-bişârât. Tashih, Seyyid Abdulbaki el-Êlînî (Abdulbaki Deniz). Tasmim, Molla Abdüsselam el-Bêcirmânî. İstanbul, Dâru’r-Ravza, 2010.
• Halili, Şeyh Muhammed Siraceddin. Dürra Birinci Mewluda Kurmanci. 2. Baskı. İstanbul: Dua Yayıncılık, 2015.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh el-Ensârî el-Mısrî. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sedâ. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Kahire: 1383.
• Lekānî, Ebû İshak İbrâhim b. İbrâhim. Cevheretü’t-tevḥîd (Mecmûʿu’l-mütüni’l-kebîr içinde). Kahire: 1378. Meylânî, Muhammed el-Ömerî. Şerhu’l-Muğnî. İstanbul: Şefkat Yayıncılık 2018.
• Özdirek, Recep. “Cumhuriyet Döneminde İdil’de Müslüman Din Adamları”, Uluslararası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu Bildirileri. Ed. Nesim Doru. İstanbul: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Sabuncu, Serdar. “Seyda Seyyid Ali Fındıkî’nin Hayatı ve Tasavvufî Kişiliği”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. Nisan-2016 Cilt:8 Sayı:1 (15),74-92.
• Sinhâcî, Ebu Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Davûd Ebu Abdillah b. Âcurrûm. el-Âcurrûmiyye. İstanbul: Hâşemî Yayınları, 2016.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-Behcetu’l-mardiyye fi şerhi’l-elfiyye. İstanbul: el-Mektebetu’l-Hanefiyye, 1426.
• Taftazânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer b. Abdullah el-Fârisî el-Herevî. Muhtasaru’l Meânî. İran: Dâru’z Zehâir, tsz.
• Taftazânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer b. Abdullah el-Fârisî el-Herevî. Tedrîcu’l edânî ila kırâati şerhi’s Sa’d alâ tasrîfi’z Zencânî. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, tsz.
• Timurtaş, Abdulhadi. Molla Muhammed Zıvıngî. İstanbul: Kent Işıkları Yayınları, 2008.
• Tôkâdî, Ahmed b. Muhammed b. Ârif Şemsuddin Ebu’s-Senâ İbn-i Ebi’l-Berekât er-Rûmî ez-Zîlî. Hallu meâkidu’l-kavâidi’l-lâti sebetet bi’d-delâili ve’ş-şevâhid. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, tsz.
• Ünalan, Abdülkerim. “Molla Fahrettin Batmanî ve İlmî Kişiliği”. İbrahim Hakkı ve Siirt Uleması Sempozyumu Bildirileri. Haz. Ahmet Erkol – Abdurrahman Adak. İstanbul: 2008.