MU‘TEZİLE VE EŞ‘ARİ MEZHEPLERİNİN KULUN SORUMLULUĞU BAĞLAMINDA İNSAN FİİLLERİ VE TEKLÎF-İ MÂ LÂ YUTÂK MUKAYESESİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 10, 104 - 122, 30.06.2022

Canan Üzel

Öz

Siyasi olaylar neticesinde vu’ku bulan ve Müslümanlar için birer travma halini alan savaşlar beraberinde bir çok kelâmî problemi de getirdi. Özellikle Büyük Günah, Ecel Rızık, vb. konular birer problem olarak toplumda tartışılmaya başlandı. Çözüme yönelik bir çok farklı kelâmî yaklaşım tarzının ortaya çıktığını ve bu kelâmî yaklaşım tarzlarının problemlere yaklaşım biçimlerinin ve metodoloji farklılıklarının o günün sosyal siyasal durumu tarafından şekillendiğini söylemek mümkündür. Daha sonra itikadi mezheplere evrilecek olan bu yaklaşım biçimleri Mu’tezile ve Eş’ari olarak isimlendireceğimiz itikadi mezheplere evrilmiştir. İki büyük itikadi mezhep olarak bilinen Mu‘tezile ve Eş‘ari mezheplerinin de bu konu hakkında, sahip oldukları farklı metodolojiler neticesinde, farklı görüşler bildirdiklerini görmekteyiz. Makalemizde özellikle bu iki mezhebin farklılaştığı ve Kelâm’ın temel konularından biri olan Teklîf-i Mâ Lâ Yutak konusunda yaklaşım biçimlerini ve görüşlerini ortaya koymaya çalışacağız. İki mezhebin farklı görüş bildirdiği bu iki konuyu mezheplerin kullandıkları delillerle birlikte tek makalede sunmaya çalışarak konuyla ilgili bilgilere daha kolay ulaşılabilir olması ve kıyaslanabilmesini amaçladık.

Anahtar Kelimeler

Mu‘tezile, Eş‘ari Mezhebi, Teklîfi Mâ Lâ Yutak, İnsan Fiilleri, Sorumluluk

Kaynakça

• Ahmed, A. (2013). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse (Mu‘tezile’nin Beş İlkesi).2 Cilt. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. Erişim Adresi: http://ekitap.yek.gov.tr/urun/serhu%E2%80%99l-us%C3%BBli%E2%80%99l-hamse--takim-2-cilt-_549.aspx?CatId=270
• Arslan, H. (2003). Mu’tezilî Düşüncede İlâhi Fiil-İnsânî Fiil Ayrımı ve Bu Ayrımın Temel Kriterleri. Dinî Araştırmalar Dergisi, 6, 55-73. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/51730
• Bağdâdî, A. (2016). Ehl-i Sünnet Akâidi. İşaret Yayınları.
• Beyzâvî, K. (2014). Tavâli’u’l-Envâr Min Metâli’i’l-Enzâr. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. Erişim Adresi: http://ekitap.yek.gov.tr/urun/tavali%E2%80%98u%E2%80%99l-envar_574.aspx
• Cürcânî, S. Ş. (2015). Şerhu’l-Mevâkıf. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Erişim Adresi: http://ekitap.yek.gov.tr/urun/serhu-l-mevakif--takim-3-cilt-_580.aspx?CatId=270
• Eş’arî, E. (2005). el-İbâne ‘an Usûli’d-Diyâne. Avrasya Yayıncılık.
• Eş’arî, E. (2016) el-Lüma’ fi’r-red alâ ehli’z zeyğ ve’l-bid’a’. İz Yayıncılık.
• Eş’ari, E. (2019). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn (İlk Dönem İslâm Mezhepleri). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. Erişim Adresi: http://ekitap.yek.gov.tr/urun/makalatu%E2%80%99l-İslâmiyyin_700.aspx?CatId=270
• Gazzâlî, H. (1971). al-İktisad fi’l-İ’tikad (İtikad’da Orta Yol). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Gazzâlî, H. (t.y.). İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn Tercümesi (Birinci Cilt). Bedir Yayınevi. Erişim Adresi: https://dhbtdersleri.com/imam-i-gazali-kitaplari-pdf-indir.html
• Gölcük, Ş. (1979). Kelâm Açısından İnsan ve Fiilleri. Kayıhan Yayınları.
• Gündoğar, H. (2004), Mu‘tezile Mezhebinde İnsanın Fiilleri Problemi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (2), 205-218. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/222327
• Huseyn, A. M. (2016). İmam el- Eş’arî. Ravza Yayınları.
• Işık, K. (1967). Mu‘tezile’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kalaycı, M. (2013). Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara Okulu Yayınları.
• Karahüseyin, S. (2019). Klasik Düşünceden Modern Düşünceye Mu‘tezile ve Yeni Mu‘tezile Söylemi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 9 (2), 347-363. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/775330
• Keskin, Y. (2010). Beşerî Sorumluluk ve Fâzıl el-Mikdâd es-Suyûrî el-Hillî’ye göre Amellerin Yaratılışı. Kelâm Araştırmaları Dergisi 8,151-182. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/179757
• Kozalı, A. (2006). İslâm Hukukunda Yükümlülüğün Şartı Olarak ‘Güç Yetirme (Kudret)’ Sorununa Ehl-i Sünnet Usûlcülerinin Yaklaşımları. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 , 247-265. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/143827
• Öz, M. (2016). Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi. Ensar Yayınevi.
• Özgen, M. (2017). Eş’ari ve Maturidi Mezhepleri Arasındaki Görüş Farklılıkları. Palet Yayınları.
• Sönmez, M. (2004). Kelâmi Düşüncede Allah’ın İradesini Sınırlandırma Problemi (Mu’tezilî Yaklaşımın Bir Tahlili). Ekev Akademi Dergisi, 20, 141-156. Erişim Adresi: http://isamveri.org/pdfdrg/D01777/2004_20/2004_20_SONMEZM.pdf
• Süt, A. (2016). Mu‘tezile ve Ahlâk Kadı Abdulcebbar Örneği. İz Yayınları.
• Şehristâni, M. A. (2005). el-Milel ve’n-Nihal. Ensar Neşriyat.
• Teftâzânî, S. (2019). el-Makâsıd. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Erişim Adresi: http://ekitap.yek.gov.tr/urun/el-makasid_711.aspx?CatId=270
• Topaloğlu, B., Çelebi, İ. (2015). Kelâm Terimleri Sözlüğü. İsam Yayınları.
• Uysal, E. (2017). Ehl-i Sünnet ve Mu‘tezile’ye göre Ef‘âl-i İbâd. Batman Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi, 1, 56-67. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/411658
• Uysal, E. (2017). Ehl-i Sünnet ve Mu‘tezile’ye göre Kesb Nazariyesi. Batman Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi, 2, 40-51. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/496001
• Ünverdi, V. (2012). Kâdî Abdulccabbâr’da Allah’ın İrâdesinin Sınırlandırılması. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (5), 107-126. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/116855
• Yavuz, Y. Ş. (2021). Mustafa Sabri Efendi. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim Adresi: https://İslâmansiklopedisi.org.tr/mustafa-sabri-efendi
• Yazıcıoğlu, M. S. (1986). İslâm Kelâmında Önemli Bir Mesele: İstitaat. İslâmi Araştırmalar Dergisi, 1, 50-53. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/496001