ARAP TOPLUMUNDAKİ ADNÂNÎ KUREYŞ KARŞITLIĞININ HÂRİCÎLİĞİN İMÂMET/HİLÂFET ALGISINA ETKİSİ

Year 2023, Volume: 8 Issue: 13, 186 - 208, 31.12.2023

Kerem Çavuşlu

Abstract

Hâricîlik İslâm tarihinin erken döneminde ortaya çıkan ilk siyasî ve dinî ayrılık hareketidir. Bu hareketin siyasî ve dinî fikirleri onların imâmet/hilâfet anlayışını da derinden etkilemiştir. Hz. Peygamberin vefatı sonrasında ortaya atılan ve zamanla teorik bir çerçeve oturtulan imâmın/halîfenin Kureyşli olma fikrine ilk itirazın Hâricîlerden geldiğine tanık olmaktayız. Hâricîlerin bu itirazına geçmişten gelen Kureyş karşıtlığının sebep olup olmadığı bu makalenin ana konusu teşkil etmektedir. Kusay b. Kilâb ile başlayan Kahtânî ve Adnânî iktidar çatışmasının Hz. Peygamber sonrasında da yoğun bir şekilde devam ettiği, bu çatışmanın Adnânî Kureyşli ilk dört halife sonrasında Haricilik hareketi ile yeni bir boyut kazandığını görmekteyiz. Bu makalede, Kahtânî-Adnânî iktidar çatışmasını Kureyş karşıtlığın ortaya çıkmasına ve bu karşıtlığın da Hâricîliğin imamet/hilafet anlayışına etkisi tartışılmıştır. Araştırmamızı Kusay b. Kilâb sonrası gelişen siyasi olaylar ve bu olayların hakem olayı sonrasında oraya çıkan Hâricîlik hareketi ile sınırlandırdık. Bu süreçte gelişen tarihsel olaylar genel olarak ele alındıktan sonra geçmişte yaşanan siyasî, sosyal, kültürel, dinî ve iktisadî çatışmaların Hâricîliğin imâmet/hilâfet anlayışına ne oranda etki etmiş olabileceği ihtimali üzerinde durulmuştur.

Keywords

Kusay b. Kilab, Kahtan, Adnan, Kuraish, Kharijite, Imamate, Caliphate

Supporting Institution

Yok.

Project Number

Yok.

Thanks

Makalemi derginizde yayınlatabilirsem çok sevinirim. Selamlar, saygılar...

References

• Abdulhamid, Sa’d Zuğlul. fi Tarihi’l-Arab Kable’l-İslâm. Beyrut: Daru’l-Nahdu’l-Arabiyye, 1. Basım, 1975.
• Akarsu, Murat. Kabile Bürokrasisi ve Katline Sessiz Kalınan Halife Hz. Osman. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Akoğlu, Muharrem. “Kebîre ve İman Bağlamında Hâricilik-Mutezile İlişkisi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23 (Şubat 2007), 317-339.
• Apak, Âdem. Hz. Osman Dönemi Devlet Siyaseti. Istanbul: İnsan yayınları, 1. Basım, 2003.
• Apak, Âdem. “Hz. Osman’ın Halifeliği Döneminde Meydana Gelen Siyasî Problemler ve Sebepleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Usul İslam Araştırmaları IV (Aralık 2005), 158-170.
• Ateş, Ali Osman. “Kusay b. Kilâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/460-461. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 2002.
• Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkahir b. Tahir. el-Fark beyne’l Fırak. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Kahire: Mektebetü Dari’l Turas, 1937.
• Baş, Mustafa. İslâm’ın Doğuş Döneminde Hicaz Bölgesinde Yahudilik ve Hırıstiyanlık. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1. Basım, 1999.
• Bekri, Ebu Ubeyd el-. Cahiliyye Arapları. çev. Levent Öztürk. Istanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir el-. Kitâbu’l-Cümel Min Ensâbi’l-Eşrâf. thk. Suheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-büldân. thk. Ömer Enis et-Tabba’. Beyrut: Müessesetü’l Maarife, 1967.
• Cabiri, Muhammed Abid. İslam’da Siyasal Akıl. çev. Vecdi Akyüz. Istanbul: Kitabevi yayıncılık, 1997. Çağatay, Neşet. Başlangıçtan Abbasilere Kadar (Dini-İçtimai-İktisadi-Siyasi Açıdan) İslâm Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1. Basım, 1993. Çelikkol, Yaşar. İslâm Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003. Demirci, Mustafa. “Hz. Osman Devri Fitne Olaylarının Sosyo-Ekonomik Boyutları”. İslamiyyat VII/I (2004), 155-170.
• Demirci, Mustafa. “İktâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/43-47. Istanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Dînaverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Davud. el-Ahbâru’t-Tıvâl. thk. Ömer Faruk el-Hubba’. Beyrut Lübnan: Şirketü Dâru’l Erkam b. Ebî Erkam, 1. Basım, ts.
• Ebu Hamdiyye, Hamdi Ahmed. el-İdaretü’s Siyasiyye Fi Ahdi Emiri’ Müminin Ömer b. Hattab. Ürdün: Daru’l Ulum, 1. Basım, 2009.
• Esad, Mahmut. İslam Tarihi, Tarih-i Dini İslâm. ed. A.L Kazancı-Osman Kazancı. Istanbul: Marifet Yayınları, 1984.
• Eş’arî, Ebu’l Hüseyin Ali b.İsmail. Makâlâtü’l İslâmiyyîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’n Nahda, 1950.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdullah el-. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdi Salih Melhase. 2Cilt. Mekke: Daru’s-Sekafe, 3. Basım, 1996.
• Fayda, Mustafa. Hz. Ömer Zamanında Gayri Müslimler. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1. Basım, 1989.
• Fayda, Mustafa. “II. Bölüm Râşit Halifeler Döneminde İdarî, Dinî, Askerî, Adlî ve Ekonomik Durum: II.İktisadî Durum”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. 2/433-455. İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Günaltay, M. Şemsettin. İslâm Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2006.
• Günaltay, Şemsettin. İslâm Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• Hamevî, Yakut Şihabuddin Ebi Abdullah b. Abdillah el-. Muʿcemü’l-Büldân. 5 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, 1957.
• Hatipoğlu, Mehmet Said. “İslâm’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik Hilafetin Kureyşliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23(ts.), 121-213.
• İbn Esîr, İbü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Tarih. 9 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, 1965.
• İbn Habib, Ebu Ca’fer Muhammed. Kitabu’l-Munammak fi ahbari Kureyş. thk. Ahmed Faruk Hurşid. Beyrut: kütü, 1405.
• İbn Haldun, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Ebi Bekr. Mukaddime. çev. Zakir Kadiri Ugan. 3 Cilt. İstanbul: Maarif Basımevi, 1. Basım, 1954.
• İbn Hazm el-Endülîsî el-Kurtubî. Cemheretü Ensabu’l-Arap. Beyrut Lübnan: Daru’l Kütübü’l İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik. es-Siretü’n-Nebeviyye. 4 Cilt. Mısır: Matbatü Mustafa, 1. Basım, 1936.
• İbn İshak, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr El-Muttalibî El-Kureşî El-Medenî. Sîretü İbn İshâk el-müsemmâ bi-Kitâbi’l-Mübtedeʾ ve’l-mebʿass ve’l-meğâzî. Konya: Hayra Hizmet Vakfı, 1. Basım, 1981.
• İbn Kesir, Ebu’l Fida İsmail. el-Bidaye ve’n Nihaye. 20 Cilt. Dımeşk-Beyrut: Daru’l İbn-i Kesir, 1. Basım, 2007. İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dinaveri. el-Maârif. thk. M. İsmail Abdullah Savi. Beyrut: el-Ahyau’t-Turasi’l Arap, 1970.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni el -Haşimi el-Basri. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, 1. Basım, 1957.
• Kallek, Cengiz. Asr-ı Saadette Yönetim-Piyasa İlişkisi. Istanbul: İz Yayıncılık, 1. Basım, 2000.
• Kavakcı, Yusuf Ziya. Hisbe Teşkilatı Bir İslâm Hukuk ve Tarih Müessesi Olarak Kuruluş ve Gelişimi. Ankara: Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler, 1. Basım, 1975.
• Kaya, Büşra Sıdıka. İslâm Öncesi Arap Toplumunda Eman. Istanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Koçyiğit, Tahsin. İslâm Tarihinin İlk Yıllarında (H. 1-41 /M. 622-661) İskân. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, 2006.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı yayınları, 3. Basım, 2009.
• Makdisî, Ebu Zeyd Ahmet b. Sehl el-Belhi. Kitabu’l Bed’ ve’t-Tarih. 6 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, ts. Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-Zeheb ve Meʿâdinü’l-Cevher. ed. Yusuf Esad Dağir.,2 Cilt. Beyrut: Daru’l Endülüs, 1385.
• Numanî, Şibli. Bütün Yönleriye Hz. Ömer ve Devlet İdaresi. çev. Talip Yaşar Alp. Istanbul: Çağrı Yayınları, 1975.
• Pırlanta, İsmail. Hz. Ömer Döneminde Askeri Teşkilatı. ed. Ali Aksu. 1/533-557. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Şehristânî, Ebu’Feth eş-. el-Milel ve’n Nihal. thk. Abdulaziz Muhammed el-Vekil. I-III Cilt. Kahire, 1968. Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim. 9 Cilt. Kahire: Daru’l Maarif, 1961.
• Üçok, Bahriye. İslam’dan Dönenler ve Yalancı Peygamberler. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1967. Ya‘kûbî, Ebü Ya’kub. Târîhu’l-Yaʿkubî. 2 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, ts.