Görsel Algıda Mekânsal Aşinalığın Rolü: Kapadokya’daki Korunan Peyzaj Alanlarında Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 56 Issue: 3, 200 - 211, 26.09.2025

Meliha Aklıbaşında

https://doi.org/10.17097/agricultureatauni.1710484

Abstract

Görsel algı, turizm ve rekreasyon faaliyetlerinde ziyaretçi deneyimini şekillendiren temel unsurlardan biridir. Doğal ve kültürel peyzaj öğelerinin özgün bir bütünlük oluşturduğu Kapadokya Bölgesi, bu açıdan evrensel düzeyde güçlü bir görsel çekiciliğe sahiptir. Bu çalışmada, Kapadokya’ya ait farklı manzara türlerinin bireyler üzerindeki algısal etkileri incelenmiş; özellikle mekânsal aşinalık, yerleşim yeri ve ziyaret geçmişi gibi bireysel değişkenlerin algı üzerindeki rolü değerlendirilmiştir.
Yöntemsel olarak çalışma; (1) bölgenin karakteristik peyzajlarının fotoğraflanması, (2) içerik bakımından çeşitlilik taşıyan 21 fotoğrafın seçilmesi, (3) bu görsellerin manzara güzelliği, huzur vericilik, ilgi çekicilik ve heyecan vericilik boyutlarında değerlendirilmesi amacıyla 120 katılımcıya anket uygulanması ve (4) verilerin istatistiksel olarak analiz edilmesi aşamalarını içermektedir.
Bulgular, Kapadokya’nın doğal peyzajları başta olmak üzere kültürel peyzaj öğeleriyle de katılımcılar üzerinde güçlü bir estetik ve duygusal etki yarattığını ortaya koymuştur. Bununla birlikte, yerel halkın belirli manzaraları daha olumlu değerlendirdiği ve mekânsal aşinalık ile duygusal bağın özellikle “huzur” ve “güzellik” algısı üzerinde anlamlı farklar yarattığı saptanmıştır. Ayrıca, bölgeyi daha önce ziyaret eden bireylerin bazı görsellere yönelik daha derinlikli ve anlamlı bir algı geliştirdiği belirlenmiştir. Sonuçlar, Kapadokya gibi özgün peyzajlara sahip alanlarda, kullanıcı profillerine duyarlı ve algısal farklılıkları gözeten bütüncül planlama stratejilerinin geliştirilmesinin önemine işaret etmektedir. Ayrıca, görsel algının turizm planlama ve tanıtım süreçlerine entegre edilmesinin gerekliliğini vurgulamaktadır.

Keywords

Kültürel miras , Doğal miras , Nevşehir , Turizm Destinasyonu , Görsel peyzaj kalitesi

Ethical Statement

Etik kurul onayı Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar ve Yayın Etik Kurulu’ndan (Tarih:05.02.2025, Sayı:2025.01.25) alınmıştır.

Supporting Institution

Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimince desteklenmiştir (Proje Numarası: HDP24F02).

Project Number

HDP24F02

The Role of Spatial Familiarity in Visual Perception: An Investigation in Protected Landscapes in Cappadocia

Abstract

Visual perception is one of the main elements that shape the visitor experience in tourism and recreation activities. The Cappadocia Region, where natural and cultural landscape elements form a unique integrity, has a strong visual appeal at the universal level in this respect. In this study, the perceptual effects of different landscape types of Cappadocia on individuals were examined; the role of individual variables such as spatial familiarity, settlement and visit history on perception was evaluated.
Methodologically, the study consisted of (1) photographing the characteristic landscapes of the region, (2) selecting photographs with diverse content, (3) administering a questionnaire to 120 participants in order to evaluate these images in terms of scenic beauty, tranquility, attractiveness and excitement, and (4) statistically analyzing the data.
The findings revealed that Cappadocia has a strong aesthetic and emotional impact on the participants with its natural landscapes as well as its cultural landscape elements. However, it was also found that locals evaluated certain landscapes more positively and that spatial familiarity and emotional connection created significant differences in the perception of "tranquility" and "beauty". Moreover, individuals who had visited the region before, developed a deeper and more meaningful perception of some images.
The results point to the importance of developing holistic planning strategies that are sensitive to user profiles and consider perceptual differences in areas with unique landscapes such as Cappadocia. They also emphasize the need to integrate visual perception into tourism planning and promotion processes.

Keywords

Cultural heritage , Natural heritage , Nevşehir , Tourism destination , Visual landscape quality

Ethical Statement

Ethics committee approval was obtained from Nevşehir Hacı Bektaş Veli University Scientific Research and Publication Ethics Committee (Date:05.02.2025, Number:2025.01.25)

Supporting Institution

This study was supported by Research Fund of the Nevşehir Hacı Bektaş Veli University (Project Number: HDP24F02).

Project Number

HDP24F02

References

• Ak, M. K., & Yılmaz, O. (2016). The visual quality assessment of urban coastline landscapes: A case study of Akçakoca City (Turkey). Biological Diversity and Conservation, 9(2), 180-187.
• Aklıbaşında, M., & Bulut, Y. (2018). Kırsal turizm planlamasında farklı peyzaj tiplerinin görsel kalite yönünden değerlendirilmesi. Akademik Ziraat Dergisi, 7(1), 93-100. https://doi.org/10.29278/azd.371398
• Akpınar, G., & Koç, H. (2023). Kapadokya turizminin SWOT analizi ile incelenmesi ve bölgede turizmi geliştirmek için öneriler. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 7(2), 316-334.
• Alpak, E. M., Yılmaz, S., & Tarakçı Eren, E. (2018, Aralık 7-9). Çevresel algı ve peyzaj tercihleri. I. Uluslararası Battalgazi Multidisipliner Çalışmalar Kongresi, Malatya, Türkiye.
• Ardıçoğlu, R. (2024). Tarihi Kentsel Mekânlarda Görsel ve İşitsel Algının Değerlendirilmesi: Palermo Örneği. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 14 (1), 162-179.
• Arriaza, M., Cañas-Ortega, J. F., Cañas-Madueño, J. A., & Ruiz-Avilés, P. (2004). Assessing the visual quality of rural landscapes. Landscape and Urban Planning, 69 (1), 115-125. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2003.10.029
• Bulut, Z., & Yılmaz, H. (2009). Determination of waterscape beauties through visual quality assessment method. Environmental Monitoring and Assessment, 154, 459-468. https://doi.org/10.1007/s10661-008-0412-5
• Chang, C.Y. (2004). Psychophysiological responses to different landscape settings and a comparison of cultural differences. Acta Horticulturae, 639, 57-65. https://doi.org/10.17660/ActaHortic.2004.639.6
• Çakcı, I., & Çelem, H. (2009). Kent parklarında görsel peyzaj algısının değerlendirilmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 15(1), 88-95. https://doi.org/10.1501/Tarimbil_0000001077
• Daniel, T. C. (2001). Whither scenic beauty? Visual landscape quality assessment in the 21st century. Landscape and Urban Planning, 54(1-4), 267-281. https://doi.org/ 10.1016/S0169-2046(01)00141-4
• Dirik, K. (2009, Ekim 30-Kasım 1). Kapadokya Bölgesi’nin jeolojisi, jeomorfolojisi ve bunların bölgedeki medeniyetler üzerindeki etkisi. I. Tıbbi Jeoloji Çalıştayı, Ürgüp, Nevşehir.
• Frank, S., Fürst, C., Koschke, L., Witt, A., & Makeschin, F. (2013). Assessment of landscape aesthetics-Validation of a landscape metrics-based assessment by visual estimation of the scenic beauty. Ecological Indicators, 32, 222-231. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2013.03.026
• Gobster, P. H., Ribe, R. G., & Palmer, J. F. (2019). Themes and trends in visual assessment research: Introduction to the Landscape and Urban Planning special collection on the visual assessment of landscapes. Landscape and Urban Planning, 191, 103635. https://doi.org/10.1016/j.landurb plan.2019.103635
• Irmak, M. A., & Yılmaz, H. (2010). Farklı peyzaj karakter alanlarına göre doğal ve kültürel kaynak değerlerinin görsel analizi: Erzurum örneği. GOÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 27(2), 45-55.
• Kahraman, Ö., & Anıktar, S. (2023). Kent simgesi kültür merkezlerinin görsel algı analizi. Bartın University International Journal of Natural and Applied Sciences (JONAS), 6(1), 99-108. https://doi.org/10.55930/jonas.12 56741
• Kiper, T., & Ateş, M. M. (2023). İstanbul ili Karaköy Bölgesi’nin görsel peyzaj değerlendirmesi. Akademia Doğa ve İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 15-39.
• Li, J., Luo, J., Deng, T., Tian, J., & Wang, H. (2023). Exploring perceived restoration, landscape perception, and place attachment in historical districts: Insights from diverse visitors. Frontiers in Psychology, 14, 1156207. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1156207
• Mangone, G., Dopko, R. L., & Zelenski, J. M. (2021). Deciphering landscape preferences: Investigating the roles of familiarity and biome types. Landscape and Urban Planning, 214, 104189. https://doi.org/10.1016/j.landur bplan.2021.104189
• Özhancı, E. (2021). Türkiye turizm destinasyon görüntülerinde algısal ve mekânsal peyzaj etkinliği. GSI Journals Serie A: Advancements in Tourism, Recreation and Sports Sciences, 4(1), 65-81.
• Petrova, E. G., Mironov, Y. V., Aoki, Y., Matsushima, H., Ebine, S., Furuya, K., Petrova, A., Takayama, N., & Ueda, H. (2015). Comparing the visual perception and aesthetic evaluation of natural landscapes in Russia and Japan: Cultural and environmental factors. Progress in Earth and Planetary Science, 2, 6. https://doi.org/10.1186/s40645-015-0033-x
• Polat, Z., Köşe, H., & Arabacı Hayalioğlu, B. (2022). Türkiye’de görsel kalite analizi yönteminin peyzaj araştırmalarına yansımaları. Kent Akademisi Dergisi, 15(2), 409-438. https://doi.org/10.35674/kent.990468
• Purcell, A. T. (1992). Abstract and specific physical attributes and the experience of landscape. Journal of Environmental Management, 34(3), 159-177. https://doi.org/10.1016/S0301-4797(05)80149-5
• Sakıcı, Ç. (2023). Relationships between visual preference of waterscapes and eating and drinking activity. Current Psychology, 42, 5144-5157. https://doi.org/10.1007/s12 144-022-04152-1
• Sarı, D., & Karaşah, B. (2015). Hatila Vadisi Milli Parkı’nda (Artvin) yer alan farklı vejetasyon tiplerinin görsel değerlendirmesi üzerine bir çalışma. Turkish Journal of Forestry, 16(1), 65-74.
• Sezen, I., Demircan, N., Karahan, F., & Polat, Z. (2015). Assessment of visual quality in geomorphologic landscape: Case study of Tortum Creek Valley, Uzundere District (Erzurum/Turkey). In R. Efe, C. Bizzarri, İ. Cürebal, & G. N. Nyusupova (Eds.), Environment and ecology at the beginning of 21st century (pp. 556-569). St. Kliment Ohridski University Press.
• Smalley, A. J., & White, M. P. (2023). Beyond blue-sky thinking: Diurnal patterns and ephemeral meteorological phenomena impact appraisals of beauty, awe, and value in urban and natural landscapes. Journal of Environmental Psychology, 86, Article 101955. https://doi.org/10.101 6/j.jenvp.2023.101955
• Strumse, E. (1996). Demographic differences in the visual preferences for agrarian landscapes in Western Norway. Journal of Environmental Psychology, 16(1), 17-31. https://doi.org/10.1006/jevp.1996.0002
• Tenerelli, P., Püffel, C., & Luque, S. (2017). Spatial assessment of aesthetic services in a complex mountain region: Combining visual landscape properties with crowdsourced geographic information. Landscape Ecology, 32, 1097-1115. https://doi.org/10.1007/s10980-017-0498-7
• Tessema, G. A., Poesen, J., Verstraeten, G., Van Rompaey, A., & van der Borg, J. (2021). The scenic beauty of geosites and its relation to their scientific value and geoscience knowledge of tourists: A case study from southeastern Spain. Land, 10, 460. https://doi.org/10.3390/land100 50460
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S., (2007). SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri (2. Baskı). Detay Yayıncılık.
• Yılmaz, A., & Kaya, A. (2023). Görsel iletişim tasarımında görsel algı kuramlarının değerlendirilmesi. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(3), 3009-3032. https://doi.org/ 10.48146/odusobiad.1214136
• Zhao, X., Lu, Y., & Lin, G. (2024). An integrated deep learning approach for assessing the visual qualities of built environments utilizing street view images. Engineering Applications of Artificial Intelligence, 130, 107805. https://doi.org/10.1016/j.engappai.2023.107805