İlhanlıların Dağılma Sürecinde İncûlu Hanedanı: Denge ve Meşruiyet Arayışı

Year 2025, Issue: 3, 32 - 43, 15.05.2025

Rıdvan Uluşık

https://doi.org/10.62425/ahbar.1652381

Abstract

Ebû Said Bahadır Han’ın 1335 yılında ölümüyle İlhanlı merkezi otoritesinin çöküşü, bölgesel güç dengelerinde köklü değişimlere yol açarak taşra yöneticilerini, siyasî istikrarsızlık ortamında yeni meşruiyet biçimleri aramaya zorlamıştır. Bu çalışma, İlhanlı dağılma sürecinde İncûlular Hanedanı’nın izlediği siyasi stratejileri ele almakta ve Mahmud Şah İncû’nun başlangıçta merkezi yönetimle kurduğu bağlılık ilişkisini, Fars bölgesinde giderek daha özerk bir güç odağı oluşturma çabasına dönüştürmesini incelemektedir. İlhanlı idari düzeninde incû/incûî unvanıyla görevlendirilen Mahmud Şah, başlangıçta merkezi otoriteye bağlı bir taşra yöneticisi olarak hareket etmiş, ancak zamanla siyasi ve ekonomik gücünü artırarak bağımsız bir iktidar alanı inşa etmeye yönelmiştir. İlhanlı Devleti’ndeki çözülme sürecinde Mahmud Şah İncû, hanedanının geleceğini güvence altına almak amacıyla özerk bir siyasi yapı kurmaya çalışmıştır. Bu süreç, yalnızca hanedana dayalı bir yönetim anlayışıyla sınırlı kalmamış; pragmatik siyasi hamleler, askeri kapasite ve ideolojik meşruiyet inşası gibi unsurlar belirleyici olmuştur. Bu makale, İncûlular örneğinden hareketle imparatorluk sonrası dönemde meşruiyetin değişken, dinamik ve mücadeleyle inşa edilen bir süreç olduğunu; İlhanlı sonrası İran’daki güç boşluğunun bölgesel hanedanlar açısından sunduğu fırsatlar ve getirdiği sınırlamalarla birlikte ele alınması gerektiğini tartışmaktadır.

Keywords

İlhanlılar, İncûlular, Mahmud Şah İncû, siyasi meşruiyet, İran tarihi

Injuid Dynasty During the Ilkhanate's Decline: A Quest for Balance and Legitimacy

Abstract

The dissolution of the Ilkhanid central authority following the death of Abu Sa'id Bahadur Khan in 1335 precipitated profound shifts in the regional balance of power, compelling provincial rulers to devise novel forms of legitimacy within an atmosphere of political turbulence. This study examines the political strategies pursued by the Incuid dynasty during the process of Ilkhanid disintegration and examines Mahmud Shah Incū's transformation of his initially dependent relationship with the central government into an increasingly autonomous power center in the Persian region. Initially operating within the Ilkhanid administrative order as an inju, Mahmud Shah's role was that of a provincial administrator subordinate to the central authority. However, as time progressed, he underwent an escalation in his political and economic power, leading him to establish an autonomous sphere of influence. During the dissolution of the Ilkhanid Empire, Mahmud Shah Inju endeavored to establish an autonomous political structure to ensure the continuity of his dynasty. This endeavor encompassed more than merely dynastic rule; pragmatic political maneuvers, military capacity, and the establishment of ideological legitimacy were also pivotal factors. This article posits that legitimacy in the post-imperial period was a fluid, dynamic, and contested process. It further asserts that the power vacuum in post-Ilkhanid Iran should be analyzed in terms of the opportunities and limitations it presented for regional dynasties.

Keywords

Ilkhanids, Inju dynasty, Mahmud Shah Inju, political legitimacy, History of Iran

References

• Abdulmuhammed Âyetî. Tahrîr-i Târîh-i Vassâf. Tehrân: Pijûheşgâh-ı ˊUlûm-i İnsânî ve Mutâlaât-ı Ferhengî, 1383.
• Abdurrezzak Semerkandî. Abdurrezzak b. İshak. Matlaˊ-ı Saˊdeyn ve Mecmaˊ-ı Bahreyn. C. 1. Tahran: Pûjûheşgâh-i ˊUlûm-i İnsânî ve Mutâlaˊât-i Ferhengî, 1372.
• Aigle, Denis. Seytere-i İlhanan ber Fars: Kargüzaran-ı Moğul ve Bozorganî İranî. Çeviren Zehra Felah Şahrudî. Tahran: Müessese-i Abî Parsî, İntişarat-i Pol-i Firuze, 1401.
• Alıç, Samet. “İran’da İncu Hanedanı (Âl-i İncû / İncûlular) (1325-1357”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy 55 (Ağustos 2022): 365-88.
• Aştiyânî, Abbâs İkbâl. Târîh-i Moğûl (Ez Hamle-i Cengiz tâ Teşkîl-i Devlet-i Teymûr). Tehrân: Mü’essese-yi İntişârât-ı Emir Kebîr, 1388.
• Behranîpûr, Ali, ve Seyyide Zehrâ Zâreî. “Hâstgâh-i İktidâr ve Makbûliyyat-i İctimâî-yi Silsile-yi Âl-i İncû (725-754 hk.)”. Târîh-i İslâm ve Îrân, Dânişgâh-ı Ez-Zehrâ 20, sy 8 (1389hş.): 29-53.
• Blair, Sheila S. “The Coins of the Later Ilkhanids: A Typological Analysis”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 26, sy 3 (1983): 295-317.
• Boyle, John Andrew. “Dynastic And Political History Of The Il-Khӓns”. In The Cambridge History Of Iran: The Saljuq and Mongol Periods, Editör J. A. Boyle. 303-422. Cambridge: Cambridge University Press, 1968.
• Ebû’l-Fazl Nebe’î. Çûpâniyân, der Târîh-i Îlhâniyân yâ Târîh-i Âl-i Çupân. Tehrân: Çaphane-i Danış-î İmruz, 1352. Fasîhî Hâfî. Mücmel-i Fasîhî. Editör Mahmûd Farruh. C. 3. Meşhed: Kitâbfuruşî-i Bâstân, 1339.
• Gerard Clauson. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: 1972.
• Güneş, İbrahim. “İlhanlılarda Eyalet Teşkilatı”. Tarih Araştırmaları Dergisi 41, sy. 72 (Eylül 2022): 162-85.
• Hac Mirza Hasan Hüseynî Fesaî. Farsname-i Nasırî. Editör Mansur Restgar Fesaî. C. 1-2. Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir, 1378.
• Hâfız-ı Ebrû. Coğrafya-i Hâfız-ı Ebrû. Editör Sadık Seccadî. C. 2. Tahran: Miras-ı Mektup, 1375.
• Hâfız-ı Ebrû. Zeyl-i Câmiˊü’t-Tevârîh-i Reşîdî, (Şamıl-i vakayı’-i 703-781hk). Editör Hânbâbâ Beyânî. Çap-I dovvom, Şomare 88. Tehrân: Silsile-i İntişarat-ı Asar-ı Milli, 1350.
• Hâfız-ı Ebrû, Abdullah b. Lütfullah. Zübdetü’t-Tevârîh. C. 1. Tahran: Vezâret-i Ferheng ve Erşâd-ı İslâmî, Sâzman-ı Çâp ve İntișârât, 1380.
• Hamdullâh Müstevfî Kazvînî. Târîh-i Güzîde (Sene 730 Hicrî). Editör Abdülhüseyin Nevaî. Tahran: Müessese-yi İntişârât-ı Emir Kebîr, 1387.
• Hândmîr, Gıyâsüddin b. Hemâmüddin. Târîh-i Habîbü’s-Siyer fî Ahbâri Efrâdi’l-Beşer. C. 3. Tahran: Hayyam, 1380. Hayrendiş, Abdülresul. Farsiyan der Beraber-i Moğulan. Tahran: İntişarat-i Abadbom, 1394.
• Howorth, Henry H. History of the Mongols : From the 9th to the 19th Century. London: Longmans, Green, and Co., 1927.
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı. Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Kadı Ahmed Gaffârî Kazvînî. Târîh-i Cihân Ârâ. Tahrân: İntişârât-ı Kitâbfuruşî-yi Hâfız, 13??
• Kâsım Ganî. Bahs der Âsâr ve Efkâr ve Ahvâl-i Hâfız, Târîh-i ˊAsr-ı Hâfız yâ Târîh-i Fârs ve Muzâfât ve Eyâlât-i Mücâvire der Karn-i Heştom. C. I. Tehrân, 1340.
• Kutbî Eherî, Necm Ebûbekr. Târîh-i Şeyh Uveys (Ceride). Editör İrec Efşâr. Tebriz: İntişarat-i Sotûde, 1388.
• Kutubî, Mahmûd. Târîh-i Âl-i Muzaffer. Tahrân: İntişârât-i Emîr Kebîr, 1364.
• Limbert, John. Şiraz in the Age of Hafez: The Glory of a Medieval Persian City. Seattle and London: University of Washington Press, 2004.
• Milâni, Hüseyin Peyrovi. “Ebû Said Bahadır Han (1316-1335)”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1971.
• Mir Muhammed b. Seyyid Burhaneddin Havendşah (Mirhand). Târîh-i Ravzâtü’s-Safâ. C. 5. Tahran: İntişârât-ı Hayyam, 1339.
• Mîrhând. Ravzâtü’s-Safâ. Editör Dr. Abbas Zeryâb. C. 4-5-6. Tahran: İntişârât-ı İlmî, 1373.
• Muˊînüddîn Natanzî. Müntehabü’t-Tevârîh-i Muˊînî (telîf-i 816-817h.k). Editör Jan Uben. Tehrân: Kitapfuruşî-i Hayyam, 1336.
• Muineddin bin Celaleddin Muhammed Muallim Yezdî. Mevahıb-î İlâhî der Târîh-i Âl-i Muzaffer. C. 1, Tahran: Kitabhane ve Çaphane-i İkbâl, 1326.
• Özen, Firdevs. İlhanlı Devleti’nin Dağılışı ve Halefi Olan Devletler (1335-1350). Ankara: Berikan Yayınevi, 2022.
• Özen, Firdevs. “İlhanlı Devleti’nin Son Hükümdarı Ebû Saˊîd Bahâdır Han’ın Emîr Çoban’ın Ölümünden Sonraki Faaliyetleri ve Ölümü (728-736/1327-1335)”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 74 (2022): 268-81.
• Özen, Firdevs. “İlhanlı Devleti’nin Yıkılışı (1335-1350)”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2021.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “İncü”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, 22:281. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Pîrniya, Hasan, ve Abbas İkbal Aştiyanî. Tarih-i İran ez Âğaz ta İnkıraz-ı Silsile-i Kacariyye. Tahran: Neşriyat-ı Heyyam, 1380.
• Pîrûzân, Hâdi. Tarih-i İçtimai-yi Şiraz der Seddehâ-yi Hefhom ve Heştom-i Hicri. Tahran: Neşr-i Hamuş, 1398. Ravendî, Murtaza. Tarihî İctîmaî-yî İran. C. 3. Tahran: Emir Kebir, 1975.
• Rençber, Akif. “İlhanlılar İdaresinde Şîrâz (684/1286-735/1335)”. İran Çalışmaları Dergisi 2, sy 2 (Şubat 2019): 83-102. https://doi.org/10.33201.
• Rıza Kurtuluş. “İncûlular”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, 22:280-81. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Spuler, Bertold. İran Moğolları : Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350. Çeviren Cemal Köprülü. 3. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Sutûde, Hüseyinkulî. Târîh-i Âl-i Muzaffer. C. 1-2. Tehrân, 1385.
• Şebânkâre’î, Muhammed b. ˊAlî b. Muhammed. Mecmaˊu’l-Ensâb. Tehrân: Müessese-i İntişarat-i Emir Kebir, 1363.
• Şebânkâre’î, Muhammed b. ˊAli b. Muhammed. Mecmaˊu’l-Ensâb (Hânedanlar Târihi). Çeviren Fahri Unan. Ankara: TTK Yayınları, 2021.
• Şîrâzî, Ebû’l-ˊAbbâs Muˊînüddîn Ahmed b. Şihâbüddîn Ebî’l-Hayr Zerkûb. Şîrâznâme. Editör Behmen Kerîmî. Tehrân: matbaa Rûşenaî, 1350.
• Şîrâzî, Ebû’l-Abbâs Muˊînüddîn Ahmed b. Şihâbüddîn Ebî’l-Hayr Zerkûb. Şîrâznâme. Editör İsmâîl Vâiz-î Cevâdî. Tehrân: Çaphane-î Dâverpenâh, 1350.
• Şirazî, Zerkûb. Şîrâzname. Editör İsmail Vaiz Cevadî. Tahran: İntişarat-ı Bünyad-ı Ferheng-i İran, 1350.
• Tuysuz, Ş. Cem. “İlhanlılar Tarihinde Çobanoğulları (Sulduslar)”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2004.
• Türker, Uygur. “İlhanlılar Zamanında Şiraz Şehri (1256-1335)”, 2019.
• Üstündağ, Mehlika. İran’ın Bilinmeyen Hanedanlığı Muzafferiler. İstanbul: İraniyat Yayınları, 2018.
• Yahyâ b. Abdullatîf el-Hüseynî el-Kazvînî. Kitâb-ı Lübbü’t-Tevârîh. Editör Seyyid Celâlüddîn Tehrânî. Tehrân: matbaa-i Yemînî, 1314.
• Yuvalı, Abdulkadir. İlhanlı Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2017.
• Zeyneb Musevî. “Uvzâ‘-ı İctimâî ve Ferhengî-yî Fârs der Ahd-i Âl-i İncû”. Payanname-i karşînasi-yi Erşed, Dânişgâh-ı Şehîd Çâmrân-ı Ahvaz, 1390.