İlahi Dinlerde Ölüm Algısı ve Mezar Taşları

Year 2025, Issue: 12, 123 - 137, 30.06.2025

Şenol Zaman

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1651175

Abstract

Bu çalışmamızda ilahi dinlerin ölüme yükledikleri anlamları kutsal kitaplar ve filozofların
düşünceleri ışığında inceledik. İlahi Dinlerde Ölüm Algısı ve Mezar Taşları başlıklı çalışmamızda ölüm
ve ötesi konusunda geçmişten günümüze kadar yapılan felsefi tanımlardan başlayarak ölüm ve öteki
dünya kavramlarını açıklamaya çaba harcadık. Bu makale çalışmasında mezar taşları için izlenen
yöntem gezi-gözlemdir. Tabiatın kuralı her canlının doğması, yaşaması ve ölmesidir. Ölüm yaşamın
sona ermesidir. Doğum ve ölüm dünyadaki iki kapılı bir hana giriş ve çıkışımızdır. Mezarlarda yatan
dostlarımızla acı-tatlı anılarımız olmuştur ve kutsal mabet statüsünde sayılır. İnsan öldükten sonra ne
olacak sorusu antikiteden beri insanın zihnini meşgul etmiştir. Dolaysıyla ölüm algısı günümüzde
giderek pek çok disiplinin ilgi odağı olmakta ve hedef kitlesi genişlemektedir. İlahi dinlerde ölüm algısı,
birçok araştırmanın merkezinde yer alan temel bir konudur. Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm gibi dünya
nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan üç büyük dinin müntesiplerinin ölüm algısına bakış açısı son
derece önemlidir. Üç ilahi dinin temel kaynakları olan Tevrat, İncil ve Kur'an-ı Kerim'in perspektifleri
dikkate alınarak ölüme ilişkin görüşler derinlemesine değerlendirilmiştir. Çalışmamız farklı dinlerdeki
ölüm algısının karşılaştırtılması açısından önemlidir. İlahi dinler, insanlık tarihinde derin etkiler
bırakmış ve kültürleri şekillendirmiştir. Bu dinlerin ölümle ilgili ritüelleri ve sembolleri arasında öne çıkan
unsurlardan biri de mezar taşlarıdır, üç ilahi dindeki mezar taşlarını yerinde görerek kullanılan
sembollerin anlamlarını çalışmamıza yansıtmaya çalıştık. Çalışmamızda üç farklı dindeki kutsal
kitapların yaklaşımı ve iz bırakan filozofları üzerinden ölüm tartışılmıştır. Çalışmamızda farklı alanlara
değinmekle birlikte ağırlıklı olarak teoloji alanına kuramsal olarak yoğunlaşıldı. Çalışmada yerli ve
yabancı kaynaklar taranmış elde edilen veriler içerik analiziyle çözümlenmiştir. Yahudilik, Hıristiyanlık
ve İslâm dinlerindeki ölüm anlayışında meydana gelen değişimler, ortaklaşan ve farklılaşan unsurlar
ve bunların mezar taşlarında nasıl görünürleştiğini ortaya koymaya çabaladık. Bu makale ilahi dinlerin
ölüme bakış perspektiflerini inceleyerek bulgularımızı sonuç bölümünde sıralayarak yazına katkı
sağlamayı hedefledik.

Keywords

İslâm , Hıristiyanlık , Yahudilik , ölüm , mezar taşları.

The Perception of Death in Divine Religions and Tombstones

Abstract

In this study, we have examined the meanings attributed to death by divine religions in
the light of holy books and philosophers’ thoughts. In our study titled “Perception of Death and
Tombstones in Divine Religions”, we have endeavoured to explain the concepts of death and the other
world, starting from the philosophical definitions of death and beyond from the past to the present. The
method followed for tombstones in this article is travel-observation. The rule of nature is that every
living being is born, lives and dies. Death is the end of life. Birth and death are our entrance and exit
to a two-door inn in the world. We have had bitter-sweet memories with our friends lying in the graves
considered sacred shrines. The question of what happens after death has occupied the minds of
people since antiquity. Therefore, the perception of death is becoming the focus of interest of many
disciplines and its target audience is expanding. The perception of death in divine religions is a
fundamental issue at the centre of many studies. The perspective on the perception of death of the
followers of three major religions such as Judaism, Christianity and Islam, which constitute the vast
majority of the world population, is extremely important. Taking into account the perspectives of the
Torah, the Bible and the Holy Qur’an, which are the main sources of the three divine religions, the
views on death are evaluated in depth. Our study is important in terms of comparing the perception of
death in different religions. Divine religions have left deep impacts on human history and shaped
cultures. One of the prominent elements among the rituals and symbols of these religions related to
death is tombstones. We have attempted to reflect the meanings of the symbols used by seeing the
tombstones in three divine religions on site. In our study, death has been discussed through the
approach of the holy books in three different religions and the philosophers who left their mark.
Although we have touched on different fields in our study, the theoretical focus is mainly on the field
of theology. In the study, domestic and foreign sources have been scanned and the data obtained
have been analysed by content analysis. We have tried to reveal the changes in the understanding of
death in Judaism, Christianity and Islam, the common and differentiating elements and how they are
visible on tombstones. In this article, our purpose is to contribute to literature by examining the
perspectives of divine religions on death and listing our findings in the conclusion section.

Keywords

Islam , Christianity , Judaism , death , tombstones.

References

• ADAM, B. (1994). Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat ve Yahudi Hayatındaki Yeri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• AKBAŞ, M. (2002). “Yahudi ve Hıristiyan Düşüncesinde Ölüm Sonrası Hayat ve Diriliş İnancının Dini ve Teolojik Temelleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı 15,
• AKÇAY, A. (2005). Aşağı Salat Höyüğü Erken Tunç Mezarlığı’nın Kuzey Mezopotamya’daki Yeri ve Önemi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• AKÇAY, T. (2020). Roma Dünyasında Ölüm. Selenge Yayınevi.
• AKŞİT, M. (2013). İbn Sina ile Kierkegard’ın Ölüm Anlayışının Karşılaştırılması. Erzurum Atatürk Üni- versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yüksek Lisans Tezi.
• ARCHER, P. (2022). Dinler Tarihi. İstanbul: Say Yayınları.
• ATAY, H. (1959).”İslamdan Önce Arap Yarımadasında Putperestlik ve Yayılışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6(1-4), 80-89.
• ATAK, M – ATAK, Z (2022). “Modernite ve Postmodernitede Değişen Ölüm Algısı”. İbnHaldun Çalışma- ları Dergisi 7(2) , 119-133.
• AYDIN, M.(1998). “Hıristiyanlık”, İslam AnsiklopedisiTürkiye Diyanet Vakfı Yayınları, cilt 7. 348-353.
• BEHAR, Rabi N (2004). El Gid Para El Paratikante Dini Uygulama Rehberi. (çev. MondehayYanor). Gözlem Basımevi.
• BESALEL, Y. (2001). “Yahudilikte Ahiret İnancı”.Yahudi Ansiklopedisi (471.s.), Gözlem Gazetecilik Ba- sın Yayın A.Ş. c.2
• BİLİR, G. (2020). Anadolu’da Bulunan Geç Antik Çağ Mezar Tipleri ve Dini Mimari İle Olan İlişkileri. Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi,
• BOZKURT, N. (2004). “Cenaze”, İslâm Ansiklopedisi, TDV cilt 29.
• CEYLAN, C. (2015). “Ölüm: Yolun Sonu Mu, Yeni Bir Yol Mu”? SD Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi (Eylül-Ekim-Kasım, sayı 36),24-27.
• CHORON, J. (1973). Death and immortality, Dictionary of TheHistory of Ideas (ed.PhilipP. Wiener). I, 634- 646.
• CÖMERT, B. (1980). Mitoloji ve İkonografi. Ankara: Meteksan Ltd. Şti. Yayınları.
• ÇAĞ, N. (2018). “Türk Süsleme Sanatında Gül Motifi ve Anlamı”, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Der- gisi 15(2), 91-102.
• ÇELEBİ, A. (1978). Yahudilik. (Çev. Ahmet M. Büyükçınar-Ömer F. Harman).
• DEMİRALP, D. (2018). “Odysseus’un Doğaüstü Seyahati Bağlamında Bir İnceleme Homerosçağı’nda Öbür Dünya Algısı Üzerine”. Amisos Dergisi 3(4),9.
• DEMİRCİ, K. (1998) “Hinduizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet İşleri Baş- kanlığı Yayınları, 18/ 112-116.
• DEMİRCİ, K.- Mehmet Ş.(1993). “İslam’da Cenaze”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın- ları, 7/353-357.
• DEMİREL, A. (2014). “Gülün Tasavvuf ve Sanattaki Yeri”. SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19, 183-194.
• DİDEROT, D. (2013). Rameau’nun Yeğeni. (Çev. A. Cemgil). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• DOĞAN, M. D. (2011). Büyük Türkçe Sözlük. Yazar Yayınları.
• EL-ACLÛNÎ, İsmâil b. Muhammed. (1985) Keşfü’l-ḫafâʾ (nşr. Ahmed el-Kalâş), I-II.
• DAVİD, J. R. (1987). TheJewishpeople: Theirhistorytheirreligion. Great Britain.
• ELDEM, E. (2005). İstanbul’da Ölüm: Osmanlı-İslam Kültüründe Ölüm ve Ritüelleri. Garanti Bankası Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• EYİCE, S. İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri. T.T.V.Y, Ankara.
• FREUD, S. (1987). Hz. Musa ve Tektanrıcılık. (Çev. Kamuran Şipal). Bağlam Yayınları.
• GABBAY E, Fins JJ. (2019). “Go in Peace: Brain Death, Reasonable Accommodation Jewish Mour- ningRituals”, J Religion Health. 58(5), 1672-86.
• GOH, R. B. H. (2022). Christopher Nolan: film maker and philosopher. (1. Baskı). London: Bloomsbury Academic.
• GOMBRİCH, E. H. (2007). Sanatın Öyküsü. Remzi Kitabevi.
• GUİGNEBERT, (1996). TheJewish World İn The Time Of Jesus. London.
• GULAM, M. A. (2008). İsa Mesih Hindistan’da. (Çev. Abdulgaffar Han) Islam International Publications.
• GÜRKAN, S. L.(2013). “Yahudi Tarihi”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 43/188- 189.
• HANÇERLİOĞLU, O. ( t.y.) İnanç Sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• HANOĞLU, M. (2015). Ölümü Anımsatan Mekânlar. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi Eylül- Ekim-Kasım, sayı 36, (2015),18-19.
• HARMAN, Ö.F. (2013) “Yahudilikte Ahiret İnancı”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 43/205,223.
• HERTZBERG, A.(2005). Judaism. George Braziller.
• IDEL, M. (2005). Kabbalah and Eros. New Haven: Yale University Press.
• KAAN, E. O. (2010). Yahudilik: Dinler ve Mezhepler Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• KASTENBAUM, R.- AİSENBERG, R (1976). Thepsychology of Death. Springer.
• KOCA, Selçuk Kürşat. ( 2012). Türk Kültüründe Sembollerin Dili. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi
• KUNDERA, M. (1991). Ölümsüzlük. (Çev. I. Yerguz). İstanbul: AFA Yayıncılık.
• KUTLUHAN, M. (2016). “Modernist Kültürde Ölüm”. Düşünüyorum Dergisi
• KÜÇÜK, M. (2000). Modernite versus Post Modernite. Vadi Yayınları.
• LEVİNE, L. I. (2000). The Ancient Synagogue: The First Thousand Years. New Haven: Yale University Press.
• LEWİS, B. (1961). The Emergence of Modern Turkey. Oxford University Press.
• LİVİNGSTONE, E. A. (2006) The Concise Oxford Dictionary of ChristianChurch. Oxford University Press.
• MEYERS, E. M. & Meyers, C. L. (1982). Excavations at Ancient Nabratein: Synagogue and Environs. Durham: Duke University Press.
• MURDOCK, N. L. (2014). Psikolojik Danışma ve Psikoterapi Kuramları. (Çev. Ed. F. Akkoyun). Nobel Yayıncılık.
• ONBAŞIGİL, O. (2019). Müslüman Mezarı ve Mezarlığı Nasıl Olmalı?
• ÖRNEK, S. V. (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• ÖZLER, F. (2013). Tavlusun Bezemeli Mezar Taşları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• PATTABANOĞLU, F. Z. (2015).” İslam Filozoflarının Ölüm Hakkındaki Düşüncelerinde Stoacı Filozof- ların Etkisi”, Ekev Akademi Dergisi (64) 73-90.
• RUSH, A. C. (1941). Death and Burial in Christian Antiquity. No. 1. Washington: Catholic University of America Press.
• SARTRE, J.-P. Varoluşçuluk. (Çev. A. Bezirci). İstanbul: Say Yayınları.
• SAYDAM, M. - Kızıltan H. (2018). Hekimin Filozof Hali.1. Baskı. İthaki Yayınları.
• SARAÇOĞLI, A. (2003). Kayseri Zamantı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• SARAÇOĞLU, N. (1996). Türk Mezarlarına Dair Araştırma. İstanbul,
• SCHOLEM, G. (1941). Major Trends in Jewish Mysticism. New York: Schocken Books.
• ŞAHİN, S. K. (2020). “Sosyal Pencereden Ölüme Bakış”.SD (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü) Dergisi, Mart, Nisan, Mayıs, sayı 54, 86-89.
• ŞAKİROĞLU, H. M. (1996). “Haç”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 14/523-524.
• ŞENAY S. A. (2022). Türk Kültüründe Ölüm Olgusu ve Ölüm Sonrası Ritüelleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15(37), 179-196,180.
• TAN, A. (2020). “Batı felsefesi ve İslam Tasavvufunda Ölüm”. SD Sağlık Düşüncesi ve Kültürü Dergisi Mart, Nisan, Mayıs (54) 16-21.
• TARANCI, C. S. (2023). Otuz Beş Yaş Şiiri. Der. Asım Bezirci. İstanbul: Can Yayınları.
• TAŞPINAR, İ. (2003). Duvarın Öteki Yüzü, Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilikte Ahiret İnancı. Gelenek Yayıncılık.
• TOPALOĞLU, B. Çelebi, İ. (2010). Kelam Terimleri Sözlüğü. İSAM Yayınları. Araştırmaları Dergisi 10/2 (Temmuz 2024), 707/735.
• UHRİ, A. (2022). Anadolu’da Ölümün Tarihöncesi. Sakin Kitap.
• UYSAL, S. (2020). “İslam ve Diğer Dinlerde Ölüm” SD (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü) Dergisi Mart, Nisan, Mayıs, (54) 28-33.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları. Türk Tarih Kurumu Ya- yınları.
• YALOM, I. D. (2008). Güneşe Bakmak Ölümle Yüzleşmek. (Çev. Z. İ. Babayiğit). Kabalcı Yayınevi.
• ZAMAN, Ş. (2023). Kadiyaniliğin Teşekkül Süreci. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• ZAMAN, Ş. (2023). Semavi Dinlerde Ölüm Algısı ve Mezar Taşları. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversi- tesi, Arkeoloji Bölümü Lisans Bitirme Tezi.